КІРІСПЕ
ХХ соңы – XXI ғасырдың басы компьютерлік ақпараттық
технологиялардың, əсіресе дерекқорды басқару жҥйелерінің (ДҚБЖ)
адамзат қызметіне белсенді енгізілуімен сипатталады. ДҚБЖ –ол
қолданушыға жылдам ақпарат алуды қамтамасыз ететін қҧрылымдық
деректер файлдарын басқаруға арналған бағдарламалық жҥйе.
Қҧрылымдық
деректер
файлдары
немесе
дерекқор
автоматтандырылған басқару жҥйелерінің (AБЖ), жасанды интеллект
жҥйелерінің жəне сараптау жҥйелерінің, CAПР-CД немесе CAD-
жҥйелерін (Computer Assisted Design) қҧрылымдық қҧжаттаманы
автоматтандырылған жобалау жҥйелерінің, CAПР-TП немесе CAM-
жҥйелерінің
(Computer
Aided
Manufacturing)
бҧйымдарын
дайындаудың
технологиялық
процестерін
автоматтандырылған
жобалау жҥйелерінің ажырамас бөлігі болып табылады.
ЭЕТ ақпараттық логикалық тапсырмаларды шешу бойынша
алғашқы отандық теориялық жəне практикалық жҧмыстарды, яғни
логикалық ережелердің белгілі бір жиынтығы бойынша ақпаратты
сақтау, өңдеу жəне алу міндеттерінзаманауи ДҚБЖ-нің бейнесі
депатауға болады.
ХХ ғасырдың 60-жылдардың басында жҥргізілген осы жҧмыстарда
ЭЕЖ ресурстарын оңтайлы бөлу, ақпаратты іздестіру жылдамдығы,
ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету, бағдарламалау тілдерін қҧру
тапсырмалары шешілді. Аталған жҧмыстар сериялық шығарылатын«2-
Минск»ҥлгісіндегі
отандық
электронды-есептеу
машиналарына
бағытталған. БҦл уақытта осы машина орта өнімділік машиналары
сыныбына жатқызылды жəне келесі сипаттамаларға ие:
Тезəрекеттілік ..........................................секундына 5 - 6 мың операция
ЩЕҚ көлемі ...................................................................................18 Кбайт
Магниттік дискіде сыртқы жинақтағыш
жадысының көлемі..............................................................................2 МБ
«Минск-2» машинасы 40 ... 50 м
2
ауданды иеленді.
Ақпараттық-логикалық тапсырмаларды өңдеу алгоритмдері бҥгінгі
кҥні реляциялық алгебра деп аталатын логикалық алгебра
элементтеріне негізделген. Бағдарламалық
тілдер ретінде
АЛГОЛ-60 тілдері жəне отандық мамандар əзірлеген АЛГЭМ
қолданылды.
Осы бағдарламалық жəне аппараттық қҧралдарда келесі ақпараттық
жҥйелер жасалды:
• деректерді сҧрыптау жəне қайта топтастыру процестеріне
негізделген жазба алаптарын өңдеу. Кейбір объектіні немесе процесті
сипаттайтын нақты белгіленген деректер жинағы жазба
деп аталды;
• деректерді толтыру жəне жою, сҧраныстар бойынша мəліметтерді
іздестіру операцияларынан тҧратын иерархиялық жіктеу жҥйелеріндегі
деректерді жинақтау жəне
іздестіру;
• оларды жасудың негізгі принципі ақпаратты мағыналық кодтау
болып табылатын фактографикалық деректерді жинақтау жəне талдау.
Мҧндай ақпараттық жҥйелер мен тиісті бағдарламалау тілдері
қазіргі заманғы дерекқордың негізін қҧрайтын төрт негізгі бөлікті
қамтиды:
• білімнің белгілі бір саласының негізгі мəндерін білдіретін
терминдердің
жиынтығы;
• пəндер арасындағы мағыналық қарым-қатынастардың жиынтығы;
• негізгі терминдер мен тіл қарым-қатынастарынан барынша
кҥрделі терминдер мен қарым-қатынастар жасауға мҥмкіндік беретін
ресми ережелер жиынтығы (синтаксис);
• ақпаратты тҥрлендіру жəне сақтауды жҥзеге асыруға мҥмкіндік
беретін тҥсініктерді, қарым-қатынастарды жəне тілдің синтаксистік
ережелерінің жҥйесін кодтау жҥйесі.
Ақпараттық технологияларды дамытудың аталған кезеңінде шетелдік
зерттеулердің арасынан, 1968 жылы IBM ҥлгісіндегі ЭЕҚ өнеркəсіптік ДҚБЖ
қолданысқа енгізілген американдық IBM компаниясының атап өтеуге болады.
Дерекқор негізіндегі ақпараттық жҥйелерді қҧру теориясы мен тəжірибесінде
нақты серпіліс дербес компьютерлерлер дəуірімен жəне реляциялық дерекқорлар
теориясын қҧрумен басталды.
Бҧл кезеңнің басты ерекшелігі DOS дискілік операциялық жҥйесімен дербес
компьютерлердің пайда болуы жəне Dbase, FoxPro, Clipper тілдерінің
тҧқымдастарын бірегейлендіру элементтері бар дерекқорларды жобалау ҥшін
арнайы тілдердің дамуы болып табылады.
ДҚБЖ-ны одан əрі дамыту SQL (Structured Query Language) сҧраныстары
қҧрылымдық тілінің негізіндегі бағдарламалық қамтамасыз етуді стандарттауға
байланысты.
Қазіргі уақытта дерекқор бизнес процестерін, сондай-ақ кҥрделі
ғылымды қажет ететін өнімдерді жобалау, өндіру жəне пайдалану
ҥдерістерін жетілдірудің жаңа бағытының негізін қҧрайтын - өнімнің
барлық тіршіліккезеңін біріктіретін бірыңғай ақпараттық кеңістік қҧру.
Бҧл бағыт CALS-технологиялар деп аталады.
CALS-технологиясының мəні, оны жобалаудан жəне пайдалану
мерзіміа яқталғаннан бастап,бҧйымның барлық кезеңі бойынша
оңтайлы шешімдер қабылдау ҥшін қажет сенімді ақпарат алу
мҥмкіндігін беретін бірыңғай ақпараттық кеңістікті қҧруға алып келеді.
Қызметтің кез-келген саласында оңтайлы шешім қабылдау процесі
ең алдымен рҧқсат етілген шешімдердің аумағын табу ҥшін ірі
көлемдегі ақпаратты алдын-ала талдау қажеттілігіне, ал содан кейін
шектеулі аумақта
бірыңғай, оңтайлы шешім табуға байланысты.
Тəжірибе көрсеткендей, ҧтымды емес шешімдер қабылдау көбінесе
маманда қажетті ақпараттың болмауына байланысты.
Бҧл жағдайда дерекқорды жəне дерекқорды басқару жҥйесін
өндірісті басқаруды жетілдірудің стратегиялық қҧралы ретінде қарауға
болады.
«Теріс техникалық шешімдердің нəтижелерін жəне салдарын жою
емес, алғашқы қадамнан бастап оңтайлы шешім қабылдау» - заманауи
кəсіпорындардың басқарушылық қызметінің ҧраны. ДҚБЖ – ол
басқарудағы табыс.
