сақталады. Еңбектің қауіпсіздік жағдайын жəне кəсіптік
аурулардың алдын алуды қамтамасыз ету мақсатында жұмыс
беруші қызметкерлерге қатысты алдын-ала (жұмысқа кіру
кезіндегі)
жəне
мерзімді
медициналық
тексерулер
ұйымдастыруы қажет.
Міндетті мерзімді медициналық тексеруді келесі санаттағы
қызметкерлер өтуі тиіс:
· ауыр дене жұмысын немесе зиянды не қауіпті жағдайларда
жұмыс істейтін тұлғалар;
· кəмелетке толмаған қызметкерлер;
· тамақ өнеркəсібі ұйымдарындағы қызметкерлер;
· қоғамдық тамақатану жəне сауда саласындағы қызметкерлер;
·
емдеу-сауықтыру
жəне
бала-бақша
мекемелеріндегі
қызметкерлер;
· білім беру мекемелеріндегі қызметкерлер;
· көлік жəне т.б. ұйымдарындағы қызметкерлер.
Мерзімді медициналық тексеруден өту кезінде осындай
тексеруден өтуге міндетті қызметкердің жұмыс орны (қызметі) мен
орташа жалақысы сақталады.
3. Біліктілігін аттыруға жəне қайта даярлауға жіберілетін
қызметкерлерге арналған кепілдіктер
«ҚР еңбек туралы» заңының 82-бабы
Жұмыс беруші қызметкерді өндірістен қол үзіп, біліктілігін
арттыруға жəне қайта даярлауға жіберген кезде оның жұмыс
орны (қызметі) мен орташа жалақысы сақталады.
Бұл жағдайда біліктілікті көтеру ретінде екінші мамандыққа
үйренуді, кəсіби дайындықтан өтуді жəне т.б. білдіреді. Бұл
жағдайда қызметкерлердің жұмыс орны (лауазымы) мен орташа
жалақысы сақталады.
Сонымен қатар, өндірістен қол үзіп, біліктілігін арттыруға
жіберілген қызметкердің жұмыс орнының (қызметінің) сақталуы
мынаны білдіреді: егер қызметкердің біліктілігін көтеруі аяқталған
соң жұмыс беруші оған бұрынғы жұмыс орнын қамтамасыз ете
алмаса, онда өзара келісімнің негізінде мамандығы немесе
біліктілігі қызметкер біліктілігін көтергенге дейін істеген
жұмысының мамандығынан немесе біліктілігінен төмен емес басқа
жұмыс (лауазым) берілуі тиіс.
Қызметкерлерді басқа жерге оқуға жіберген жағдайда оқу
орнына баратын жəне қайтатын жол шығыны жəне жолда болған
уақыттағы жəне оқу кезіндегі тəулікақылар (егер тамақтану тегін
болмаса) төленеді.
Сонымен қатар, жұмыс берушінің мүдделерін көздеп кадрлар
дайындау үшін жұмыс берушінің өз қаражаты есебінен
қызметкерді оқытуға немесе оқуға жіберуге құқығы бар. Бұл
жағдайда жұмыс берушінің қаражаты есебінен оқыған, біліктілігін
арттырған немесе қайта даярлаудан өткен қызметкер сол жұмыс
берушіде тараптардың жеке еңбек шартында келіскен мерзімінде
жұмыс істеуге міндетті. Қызметкердің бастамасы бойынша немесе
қызметкердің кінəсі салдарынан жұмыс берушінің бастамасы
бойынша жеке еңбек шарты бұзылған жағдайда жұмыс берушіге
қызметкер өзін оқытуға байланысты шығындарды жұмыс істеу
мерзімінің жұмыс істелмеген мерзіміне бара-бар етіп,
толығымен төлейді (ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 88-бабы).
4. Ұжымдық шарттарды жəне келісімдерді жасасу кезінде
келіссөздерге қатысқаны үшін кепілдіктер.
Қолданыстағы заңдарға сəйкес, ұжымдық келіссөздерге
қатысушы тұлғалар бір жыл бойына үш айдан аспайтын мерзімге
орташа жалақысы сақтала отырып негізгі жұмысынан босатылады.
Келіссөздерге қатысумен байланысты орын алған шығындардың
барлығы еңбек туралы заңдарда, ұжымдық шартта, келісімде
белгіленген тəртіп бойынша өтеледі.
5. Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы кезіндегі
кепідлдіктер.
Бұл кепілдік қызметкердің ақы төленетін жыл сайынғы еңбек
демалысының барлық күндеріне таралады. ҚР «ҚР еңбек туралы» заңына
сəйкес қызметкерлерге кемінде күнтізбелік он сегіз күн болатын
ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы беріледі. Еңбек
демалысы үшін кепілді төлем еңбек демалысына шығардың
алдында, бірақ ол басталғанға дейін күнтізбелік үш күннен
кешіктірмей жүргізіледі. Жоғарыда аталған кепілді төлемдер саны
бойынша да, мөлшері бойынша да осымен шектелмейді. Ұжымдық
жəне жеке еңбек шартында өзге де кепілді төлемдер, сонымен
қатар жоғарыда аталған кепілді төлемдерді төлеудің өзге де
жағдайлары көзделіп өтуі мүмкін. Алайда, барлық жағдайларда
олар еңбек заңдарында жəне келісімдерде анықталғаннан төмен
болмауы тиіс.
Кепілді төлемдерден қосымша ақыларды ажырата білген
жөн. Бұл жердегі айырмашылық мынада: егер төлемдер қызметтен
себепті жағдайлар бойынша босану кезі үшін көзделсе, кепілді
қосымша ақылар жалақыны негізсіз азайтудың алдын алу
мақсаттарында белгіленеді.
Кепілді қосымша ақылардың кейбір түрлерін қарастырып
өтелік.
1. 18 жасқа толмаған қызметкерлерге күнделікті жұмыстың
қысқартылған ұзақтығы кезінде төленетін қосымша ақылар. 18
жасқа
толмаған
қызметкерлерге
күнделікті
жұмыстың
қысқартылған ұзақтығы кезінде төленетін жалақы күнделікті
жұмыстың толық ұзақтығы кезінде тиісті санат қызметкерлерінің
жалақысындай мөлшерде төленеді. Кесімді жұмыстарға жіберілген
аталған тұлғалардың еңбегі ересек адамдар үшін белгіленген
кесімді баға бойынша жəне күнделікті жұмыстың қысқартлыған
ұзақтығы уақыты үшін тарифтік ставкалармен белгіленген
қосымша ақымен қоса төленеді.
2. Жұмыспен байланысты зақыммен немесе денсаулыққа
келтірілген өзге де жарақатқа сəйкес жалақысы төмен жұмысқа
уақытша ауысқан кездегі қосымша ақылар. Жұмыспен
байланысты жарақатпен немесе денсаулыққа келтірілген өзге де
зақымға сəйкес жалақысы төмен жұмысқа уақытша ауысқан қызметкерлерге
бұрынғы жалақысы мен жаңа жұмысындағы жалақы арасындағы
айырмашылық төленеді. Мұндай айырмашылық қызметкердің
еңбекке қабілеттігі қалпына келгенге дейін немесе еңбекке
қабілеттігінен
толығымен
айырылып,
мүгедектік
тобы
тағайындалғанға дейін төленеді.
3. Заңдарда қызметкердің денсаулық жағдайы бойынша жеңіл
жалақысы төмен жұмысқа ауысуы кезінде бұрынғы орташа
жалақысының сақталуының немесе мемлекеттік əлеуметтік
сақтндыру бойынша жəрдемақылар төлеудің өзге де жағдайлары
көзделген. Бұл ретте кепілді қосымша ақы бұрынғы жалақы мен
жаңа жұмыстағы жалақының арасындағы айырмашылықты
құрайды.
4. Өндірістік қажеттілік немесе іркіліс жағдайларында басқа
жұмысқа уақытша ауысу кезіндегі қосымша ақылар. Өндірістік
қажеттілік болған жағдайда жұмыс берушінің қызметкерді оның
келісімінсіз бір айға дейінгі мерзімге еңбегіне атқаратын жұмысы
бойынша,
бірақ
бұрынғы
жұмысындағы
орташа
айлық
