Ахметов А., Ахметова Г

16 бап. 

Осы  Келісімді  орындаумен  байланысты  барлық  мəселелер  

Тараптардың өкілетті органдардың өзара ақылдасып кеңесуі немесе  

Тəуелсіз Мемлекеттер Достығына қатысушы мемлекеттердің еңбек, 

көші-қон 

жəне 

халықты 

əлеуметтік 

қорғау 

жөніндегі 

Консультативтік    Кеңесі  арқылы,  ал  қажет  болған  жағдайда – 

олардың үкіметтері арасында шешіледі.  

17 бап . 

Тараптар,  өзара  келісе  отырып,  бұл  Келісімге  қажетті  

толықтырулар  мен  өзгертулер  енгізе  алады,  олар  тиісті 

хаттамалармен    ресімделеді  жəне  осы  Келісімнің  ажырамас  бөлігі 

болып саналады.  

18 бап. 

Осы  Келісімнің  күші  жойылған  жағдайда  оның  қызметкерлер 

мен    жұмыс  беруші  (жалдаушы)  арасында  жасалған  еңбек 

шарттарына (контрактыларға) қатысты ережелері, шарттар мерзімі 

өткенге дейін күшін сақтайды. 

19 бап . 

Осы  Келісім  оның  күшіне  ену  қажетті  мемлекет  ішіндегі 

процедуралар  қатысушы  мемлекеттердің  орындағанын  растайтын 

хабарлама  хаттың  үш  Тараптан  депозиттерге  тапсырылған  күннен 

бастап күшіне енеді.  

20 бап. 

Осы  Келісім,  оның  мақсаты  мен  принциптерін  бөлісетін 

мемлекеттердің  оған  қосылу  туралы  құжаттарын  депозиттерге  

тапсыру жолымен олардың бірігуіне ашық жол береді. 

21 бап 

Осы    Келісімге  бес  жыл  мерзімге  жасалады  жəне  əр  жолы  ол 

өздігінен  бір  жылға  ұзарады.  Тараптардың  кез-келген  тиісті 

кезеңнің  өтуіне  кем  дегенде  алты  ай  қалғанша  депозиттерді 

жазбаша хабардар етіп өзінің осы Келісімнен шығу ниетін хабарлай 

алады.  

 

 

 

 

 

 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК ҰЙЫМЫНЫҢ (ХЕҰ) ЕҢБЕК  

АЯСЫНДАҒЫ НЕГІЗГЕ АЛЫНАТЫН ҚАҒИДАТТАР МЕН 

 ҚҰҚЫҚТАР ТУРАЛЫ ДЕКЛАРАЦИЯСЫ 

(кадрлар қызметі 1999. №2-817б) 

 

Əлеуметтік əділеттің жалпыға бірдей жəне тұрақты бейбітшілік 

орнатудағы маңызын ескеріп; 

Экономикалық  дамудың  маңызды  екенін,  бірақ  теңдікті,  

əлеуметтік  дамуды  қамтамасыз  ету  жəне  кедейлікті  жою  үшін 

жеткіліксіз  екендігін,  оны  ХЕҰ-ның  күшті  əлеуметтік  саясаты,  

əділеттікті 

жəне 

демократиялық 

институттарды 

қолдауға 

бағытталған  əрекетінің  қажет екендігін ескеріп; 

ХЕҰ-ның  өзінің  норма  шығармашылық  қызметі,  техникалық 

ынтымақтастық  саласындағы  барлық  зерттеушілік  əулетін,  атап 

айтқанда,  жұмыспен  қамту,  кəсіби  даярлау  жəне  еңбек  жағдайы 

бойынша, 

толықтай 

пайдаланып, 

əлеуметтік-экономикалық 

дамудың  ғаламдық  стратегиясы  шеңберінде  экономикалық  саясат 

пен əлеуметтік саясаттың бірін бірі қолдап кең ауқымды, тиянақты 

дамуға жағдай жасауына қол жеткізуі керек екендігін ескеріп; 

ХЕҰ-ның  аса  əлеуметтік  мұқтаждықтағы  адамдар,  əсіресе 

жұмыссыздар мен еңбекші-мигранттар алдында тұрған мəселелерге 

ерекше  назар  аударуы,  жəне  халықаралық,  аймақтық  жəне  ұлттық 

деңгейде  олардың  мəселелерін  шешуге  бағытталған  күш-əрекетті 

жұмылдыруы  жəне  қолдауы,  жəне  жұмыс  орындарын  құруға 

бағытталған  саясат  жүргізуге  ықпал  жасауы  керек  екендігін 

ескеріп; 

əлеуметтік  прогресс  пен  экономикалық  даму  арасындағы 

байланыстарды күшейту үшін еңбек аясында негізгі қағидалар мен 

құқықтарды  сақтаудың  ерекше  маңызын,  себебі  ол  мүдделі 

адамдардың  өз  мүмкіндіктерін  толық  пайдалану  нəтижесінде  қол 

жеткізген  байлықтағы  өз  үлесін  еркін  жəне  тең  жағдайда  талап 

етуіне мүмкіндік беретіндігін ескеріп; 

ХЕҰ-ның  өз  Жарғысы  бойынша  мандат  берілген  жəне 

халықаралық  еңбек  нормаларын  қабылдау  жəне  қолдану 

саласындағы  құзіретті  орган  болып  табылатын,  жəне  оның  еңбек 

аясында  негізге  алынатын,  жарғылық  қағидаларын  білдіретін 

əрекетіне жалпылай қолдау көрсетіліп отырған халықаралық ұйым 

екендігін ескеріп; 

Өсіп  келе  жатқан  экономикалық  өзара  байланыс  жағдайында  

Ұйым  Жарғысында  жарияланған  негізге  алынатын  қағидалар  мен  

құқықтардың  өзгермейтіндігін  растаудың,  жəне  олардың  жаппай 

сақталуына ықпал жасаудың қалай да қажет екендігін ескеріп; 

Халықаралық еңбек  конференциясы: 

1. Еске  салады: 

а)  ХЕҰ-ға  еркін  кірген  барлық  мемлекеттер-мүшелер  Жарғыда 

жəне  Филадельфия  декларациясында  бекітілген  қағидалар  мен 

құқықтарды  мойындады,  жəне  өздеріне  бар  құралдарды  жəне  

өздеріне тəн ереккшеліктерді пайдалана отырып Ұйымның барлық 

мақсаттарына қол жеткізуді міндетіне алды; 

б)  бұл  қағидалар  мен  құқықтар  Ұйымның  өзінде  де,  одан 

тысқары  жерде  де  негізге  алынатын  болып  танылып, 

Конвенцияларда  нақты  құқықтар  мен  міндеттемелер  формасында 

көрініс тауып дамыды. 

2.  Барлық  мемлекттер-мүшелер,  бұл    Конвенцияларды 

бекітпеген  күннің  өзінде,  Ұйымға  мүше  болғандықтан  осы 

Конвенциялардың  пəні  болып  табылатын  құқықтарға  қатысты 

қағидаларды  сақтауға,  оларды  қолдануға  жəне  жүзеге  асыруға 

міндеттеме алғандығын хабарлайды, атап айтқанда: 

а)  бірігу  бостандығы  жəне  ұжымдық  келіссөздер  жүргізуге 

құқығын іс жүзінде тану; 

б) мəжбүрлі жəне міндетті еңбектің барлық түрін жою; 

в) бала еңбегінде қатаң тыйым салу; 

г)  еңбек  жəне  еңбекпен  айналысу  саласындағы  кемістуге  жол 

бермеу.  

3. Өзінің жарғылық, практикалық жəне бюджеттік ресурстарын 

толық пайдаланып, оның ішінде сырттан ресурстар тартып, сондай-

ақ ХЕҰ Жарғысының  12 бабына сəйкес қатынастар орнатқан басқа  

халықаралық  ұйымдарды  қолдай  отырып,  Ұйымының  өз 

мемлекеттерінің-мүшелерінің 

анықталған 

жəне 

білдірген 

мұқтаждарын    қанағаттандырудағы  міндетін    таныйды,  ол 

міндеттеме: 

а)  Конвенциялардың  негізге  алынатын  қағидаларды  бекітуге 

жəне қолдануға жағдай тудыратын техникалық ынтымақтастық пен 

ақыл кеңестік сипаттағы қызмет көрсету арқылы ; 

б) бұл Конвенциялардың  барлығын немесе кейбіреулерін бекіте 

алмайтын,  осы  Конвенциялардың  пəні  болып   табылатын, негізге 

алынатын  құқықтарға  қатысты  принциптерді  сақтауда,  қолдануда 

жəне жүзеге асыруда тікелей көмек көрсету арқылы;    

в)  мемлекеттерге-мүшелерге  экономикалық  жəне  əлеуметтік 

дамудың  қолайлы  жағдайын  жасау  əрекетін  іске  асыруға 

көмектесу арқылы орындалады.  

4.  Осы  Декларацияның  толық  орындалуын  қамтамасыз  ету 

үшін  оның  ажырамас  бөлігі  болып  табылатын  төменгі  тіркемеде 

келтірілген,  Декларацияны жүзеге асыруға ықпал тигізетін, сенімді 

де тиімді механизм іске қосылады деп қаулы етеді. 

5.  Еңбек  нормаларының  сауда-протекционистік  мақсатта 

пайдаланылмайтындығы жəне осы  Декларацияда жəне оны жүзеге 

асыру механизімінде мұндай мақсатта ешнəрсе пайдаланылуға тиіс 

емес    екендігін;  жəне  де  осы  Декларация  мен  оны  жүзеге  асыру 

механизмі  өзінің  салыстырмалы  артықшылығы  мен  қандай  да  бір 

елге  залал  келтіру  үшін  пайдаланылуға  тиіс  емес  екендігін  атап 

өтеді.  

 

 

ДЕКЛАРАЦИЯНЫ ІСКЕ АСЫРУ МЕХАНИЗМІ

 

 

1. Жалпы мақсаты: 

1.  Төменде  келтірген  іске  асыру  механизімінің  мақсаты – ХЕҰ 

Жарғысында  жəне  Филадельфия  декларациясында  жарияланған 

жəне  осы  Декларацияда  құптау  тапқан,  негізге  аларлық  қағидалар 

мен құқықтарды сақтаудағы Ұйымға мүше мемлекеттер іс-əрекетін 

қолдау. 

2. Тек мадақтау сипатындағы бұл мақсатқа сəйкес осы механизм 

техникалық  ынтымақтастық  жөніндегі  шаралар    арқылы    Ұйым 

көрсететін 

көмектің 

оның 

мүшелері 

үшін 

қай 

салада  

қолданылатындығын  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Ол  қазіргі 

бақылау  механизмдерін  алмастырмайды  жəне  олардың  жұмысына 

кедергі    жасалмайды;  тиісінше,  бұл  бақылау  механизмдерінің 

əрекеттік  жүйесіне  кіретін  нақты  жағдайлар  іске  асырудың  бұл 

механизмі шегінде қаралмайды немесе қайта қаралмайды. 

3.  Осы  механизмнің  төменде  келтірілген  екі  аспектісінде 

мынадай  рəсімдер  бар:  негізге  алатын,  бірақ  бекітілмеген  

Конвенцияларды  жүзеге  асыру  жөніндегі  жыл  сайынғы  шаралар  

Жарғының 19 бабының 5 е) тармағын қолданудың қазіргі тəртібін 

біршама  бейімдеуге  əкеп  соғады;  ғаламдық  баяндама  Жарғыға 

сəйкес жүргізілетін  рəсімдерден неғұрлым тиімді нəтижелер алуға 

мүмкіндік береді.  

 

ІІ. Негізге алынатын, бірақ бекітілмеген конвенцияларға 

қатысты   жыл сайынғы шаралар 

 

А. Қолдану мақсаты жəне өрісі.  

1. Əкімшілік кеңесі 1995 жылы енгізген төрт жылдық циклдың 

орнын  барлық  негізге  алынатын  Конвенцияларды  əлі  бекітпеген 

мүше-  мемлекеттердің    Декларацияға  сай  қабылдаған  шараларын 

жеңілдетілген  процедуралар  көмегімен  жыл  сайын  өткізуге 

мүмкіндік тудыру. 

2.  Бұл  рəсім  осы  Декларацияға  көрсетілген  негізге  алынатын 

қағидалар  мен  құқықтардың  барлық  төрт  саласын  жыл  сайын 

қамтиды.  

 

В. Жұмыс тəртібі жəне əдіс  

1. Бұл рəсім мүше-мемлекеттерден  Жарғының 19 бабының 5е)  

тармағына  сəйкес  сұратып  алынған  баяндамаларға    негізделеді. 

Баяндамалардың  формулалары  негізге  алынатын  Конвенциялардың  біреуін    немесе 

бірнешеуін  бекітпеген  үкіметтерден  олардың  заңдарында  жəне 

практикасында  орын  алу  мүмкін  барлық  өзгерістерге  қатысты 

ақпараттарды, Жарғының 23 бабын жəне қалыптасқан практиканы 

ескере  отырып алуға болатындай етіп жасалынады.  

2.  Бұл баяндамалар ХЕБ-де өңдеу болатындай түрде əкімшілік 

кеңесте қаралады.  

3.  Тереңірек  талқылауды    қажет  ететін  кез  келген  аспектілерге 

назар  аудару  мақсатында  осы  өңделген  баяндамаларға  кіріспе 

дайындау  үшін  ХЕБ  əкімшілік  кеңес  осы  мақсатта  тағайындаған 

сарапшылар тобына  жүгіне алады.  

4.  Əкімшілік  кеңеске  кірмеген  мүше-мемлекеттер  əкімшілік 

кеңесте  талқылау  барысында  қажетті  немесе  пайдалы  болатындай 

түсініктеме,  өздерінің  баяндамаларындағы  ақпаратқа  қосымша 

бере алатындай етіп əкімшілік кеңестің қазіргі рəсіміне өзгертулер 

енгізу мəселесін қарау қажет. 

 

 

 

 

ІІІ. Ғаламдық баяндама 

 

А. Қолданудың мақсаты жəне өрісі 

1.  Бұл  баяндаманың  мақсаты  негізге  алынатын  қағидалар  мен 

құқықтардың  əрбір  санаты  үшін  алдағы  төрт  жылдық  кезеңдегі 

оның  динамикасына  жалпы  түсінік  беру  жəне  Ұйым  көрсеткен 

көмектің 

тиімділігін 

бағалау 

үшін 

жəне 

техникалық 

ынтымақтастық  жөніндегі  шаралар  жоспарларын  орындаудағыны  

атап айтқанда олардың орындалуы үшін қажетті ішкі жəне сыртқы 

ресурстар тартудағы басым  бағытты анықтау үшін негіз құру.  

2.  Баяндама  жыл  сайын  негізге  алынатын  қағидалар  мен 

құқықтардың  төрт  санатының  біреуін  реттілігіне  қарай  қамтып 

отырады.  

 

В. Дайындау жəне талқылау тəртібі  

1.  Жауапкершілігі  Бас  директорға  жүктелген  бұл  баяндама 

ресми  ақпарат  немесе  белгіленген  рəсімге  сəйкес  жиналып 

бағаланған  ақпарат  негізінде  дайындалады.  Негізге  алынатын 

Конвенцияларды  бекітпеген  мемлекеттерге  қатысты  бұл  баяндама 

жоғары  көрсетілген  жыл  сайынғы  шараларды    жүзеге  асыру 

барысында алынған нəтижелерге тіреледі.  Тиісті Конвенцияларды 

бекіткен  мемлекеттерге  қатысты  баяндама    Жарғының 22 бабына 

сəйкес қаралған баяндамаларға негізделеді.  

2. Бұл баяндама Бас директордың баяндамасы ретінде үш жақты 

талқылауға  Конференцияға  ұсынылады.  Конференция  бұл 

баяндаманы  өз  Регламентінің 12 бабына  сəйкес  ұсынылған 

баяндамалардан  басқа  тəртіпте  талқылай  алады.  Сонан  соң 

əкімшілік  кеңесі  өзінің  жақын  арадағы  сессиясында  осы 

талқылаудың  негізінде  техникалық  ынтымақтастық  жөніндегі 

шаралардың  жоспарына  қатысты  қорытынды  дайындайды,  ал 

жоспарлар алдағы төрт жыл бойы іске асырылуға тиіс.  

 

ІҮ.  Былай түсіну қажет: 

 

1.  Əкімшілік  кеңес  пен  Конференцияның    Регламентіне  алдағы 

ережелердің  орындалуы  үшін  қажетті  түзетулер  енгізу  туралы 

ұсыныстар дайындалатын болды. 

2.  Конференция жинақталған тəжірбие негізінде іске асырудың 

бұл тетігінің жұмысын уақытылы қарайды жəне 1 Бөлімде баяндалған жалпы 

мақсаттың орындалған-орындалмағанына баға береді.  

Жоғарыда  келтірілген  мəтін  ХЕҰ-ның  еңбек  аясындағы  негізге 

алынатын  қағидалар  мен  құқықтары  туралы    Декларациясының  

мəтіні  болып  табылады.  Ол  халықаралық  еңбек  ұйымының    Бас 

конференциясының    Женева  қаласында  болған  жəне 1998 жылғы 

18 маусымда аяқталған 86 сессиясында қабылданған.  

 

Оны растап 1998 жылы 19 маусымда қол қоюшылар: 

 

Конференция Төрағасы       

ЖАН-ЖАК ЭКСЛЕН 

 

ХЕҰ-ның  Бас директоры   

Мишель ХАНСЕНН.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

М А З М Ұ Н Ы 

 

 

Алғы сөз 

 

ЖАЛПЫ БӨЛІМ 

1-тарау. Еңбек құқығының пəні 

2-тарау. Еңбек құқығының қағидалары 

3-тарау. Еңбек құқығының қайнар көздері 

4-тарау. Еңбек құқығының субъектілері 

5-тарау. Ұжымдық шарттар жəне келісімдер 

6-тарау. Кəсіптік одақтар 

7-тарау.  Жұмыспен  қамтуды  жəне  жұмысқа  орналастыруды  қам-

тамасыз ету 

8-тарау. Жеке еңбек шарты 

9-тарау. Жұмыс уақыты жəне демалыс уақыты 

 

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ 

10-тарау. Демалыс уақыты 

11-тарау. Жалақы 

12-тарау. Қызметкерлерге кепілдіктер беру мен өтемақы төлеу 

13-тарау.  Жеке  еңбек  шарты  тараптарының  материалдық  жауап-

кершілігі 

14-тарау. Еңбек тəртібі 

15-тарау. Еңбекті қорғау 

16-тарау. Еңбекті даулары 

Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілер 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ахметов А., Ахметова Г. 

 

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ

 

 

Оқулық 

 

ЖШС «Заң əдебиеті» бас директоры 

Жансеитов Н. Н. 

 

Басылымға жауапты қызметкерлер: Омарқожаева Г.К., Төребаева Г.А. 

           Сарашысы: Оспанова Д. К. 

           Беттеуші: Төребаева Г. А. 

               Дизайн: Савельев А. О. 

                                                  Оператор: Жансеитов А. Н. 

 

 

Басуға  28.03.2005 қол қойылды. Офсеттiк басылыс. 

Пiшiмi 60х90

1

/

16

. Қағазы офсеттiк. Қарiп түрi «Таймс». 

Шартты баспа табағы 28.  

Таралымы 1 000. Тапсырыс № 123. 

 

 

«

Заң əдебиетi» баспасы 

050057 Алматы қ., 

М. Озтүрiк к-сi, 12 үй.  

Тел/факс: (3272) 747-833, 742-650.  

Е-mail: law_literature@nursat.kz 

 

ЖШС “Заң əдебиетi” баспаханасында басылған