58
3 – кестенің жалғасы
1
2
бақылаушылық,
зерттеушілік жүргізу.
Көріп -байқағандарынан
қорытынды шығару.
Улы
және
усыз
жыландардың
дене
мүшелеріндегі
айырмашылықтарды
саралау.
Жыландар
денесінің
жалпы
көрінісінің
сызбасын жасау.
1.Дала
практикасы
кезінде
жиналған
материалдармен
байланыстыру.
2.Жыландардың
жеке
түрлеріне байланысты
эссе жазу.
3.Қазақстандағы улы
жыландар
бойынша
баяндама дайындау.
4.Қазақстандағы улы
жыландардың
таралу
аймағының
картасын
сызу.
5.Қазақстан жыландары-
ның
табиғаттағы
маңызының
сызбасын
жасау.
6.Дала практикасы
кезінде
анықталған
жыландар
түрлерінің
тізімін жасау.
7.Анықтағыш құралдар
арқылы жылан түрлерін
анықтау.
Бас және бет сүйектері
(жақ алды, жоғарғы жақ
және таңдай сүйек. Қанатша тәріздес, көлденең
шаршы сүйек. Төменгі жақ сүйек, біріккен сүйек,
тіс және
бұрыштық, пластинкалық сүйектер).
Бастың ми бөлімінің сүйектері (қиыршықталған
сүйек, маңдай алды сүйек, негізгі желке сүйегі,
бүйір желке және жоғарғы желке сүйек. Құлақ
алды,үзеңгі, құлақтың бағаналы сүйегі. Негізгі
шыбық
сүйек,
кеңсірік
желбезегі,
септомаксиллярлы сүйек. Мұрын, самай, маңдай,
маңдай арты сүйектері).
- Усыз жыландардың бас сүйек қаңқасының
ерекшеліктерін
жоғарыдағы
талдаумен
салыстыра отырып анықтау.
Дене және құйрық омыртқалары (қабырға;
омыртқа денесі; бүйір өсінді; жоғарғы осьті өсінді;
көлденең өсінді; артқы біріккен өсінді; зигантрум;
зигосфен).
Буындар және буын байламдары – (бас сүйектің
байламдары, жоғарғы және төменгі жақ сүйектің
буындары, шаршы сүйегі, шаршы төбе, атлант-
желке буыны, желке сүйегінің қыры және бүйір
байламдары, біріккен буындар, краниальды
буындар, каудальды өскіндер, омыртқаның басы
мен шұңқырының буындары, доғалық сыналардың
буындары).
Бұлшық ет жүйесі (денесі және құйрығының ең
ұзын бұлшық еттері, ось аралық бұлшық еттер,
қысқа көлденең аралық бұлшық еттер, қабырғаны
көтеретін, қабырғаны түсіретін, қабырға аралық
бұлшық еттер, омыртқа жотасын бүккіш еттер).
Тері және оның туындылары (эпидермис (өсуші,
дәнді, жылтыр, аралық (түлеу қабаты) және
мүйізді), дерма (меншікті тері), тері астындағы
қабаты, май бездері, мүйізді қабыршақтар, ірі
көлденең шығыңқы қалқаншалар).
Анатомиялық ұғымдар:
Тыныс алу мүшелерінің жүйесі (трахея; сол жақ
өкпенің рудименті; оң жақ өкпе; ауа
59
3 – кестенің жалғасы
1
2
8.Ылғалды
препараттарды
дайындау.
9.Жыландардың қорек -
тену тізбегін
құрастыру
Бағалаушылық
Түрлі табиғи экожүйе-
лерде
жыландардың
мекен ортасының эколо-
гиялық жай-күйі (таулы,
далалы, жартылай шөл-
ді, шөлдерде).
қапшығы);
Қан айналу мүшелерінің жүйесі (екі жүрекше,
бір қарынша, үш камералы жүрек, перикард)
Ас қорыту жүйесі (өңеш, асқазан, аш ішек, тоқ
ішек пен бездер, клоака)
Эндокриндік жүйе (қалқанша безі, қалқанша
маңы бездері, адреналин гормоны)
Зәр-жыныс жүйесі (бүйректер, зәр каналдары,
қуық, клоака)
Жыныс жүйесі (жұп жыныс бездері, аталықтарда
тұқым бездері, аналықтарында жұмыртқа бездері,
тұқым шығарғыш түтік, гемипенистер (
hemipenis) -
жұп копулятивті мүшелер)
Жыландардың экологиялық ерекшеліктері
Улы және усыз жыландар түрлері
Жыландардың экологиялық топтары:
- ағашта,
- жер бетінде,
- жер қазып, жер астында,
- суда тіршілік етуші.
Жоғарыда көргендей, жыландардың биоэкологиясы туралы білім
биологияның пәндік мазмұнына енгізудің жолдарын, сонымен қатар оны
оқытуда студенттердің өзіндік зерттеу жұмыстарының мазмұны мен көлемі
анықталды. Жыландардың биоэкологиясы туралы білімдер келесі пәндердің –
«Омыртқалылар зоологиясы», «Адам және жануарлар физиологиясы»,
«Қазақстандағы биогеоценоздар», «Эволюциялық ілім», «Цитология және
гистология», «Қазақстан биоресурстары», «Өсімдіктер мен жануарлар
экологиясына» бөлінген сағат сандарының негізінде және сол пәндерінің
бағдарламасында көрсетілген жергілікті материалдарды ендіруге бөлінген
уақыттың көлеміне негізделе отырып, жеке таңдаулы пән ретінде берілді.
Биологияны оқыту үдерісінде екі жақты іс-әрекеттің бір бағытқа
бағытталуы үлкен рөл атқарады. Себебі, білімді игеру барысында
оқытушылардың білім берушілік іс-әрекетімен білім алушылардың білімді
меңгерушілік іс-әрекетінің мазмұндық және әдістемелік тұрғыдан сәйкестігіне
бағытталуы тиіс.
Биологияны оқыту үдерісінде студенттерді белсендендіру мәселесіне
үнемі көңіл аударып, берілетін тапсырмалар мен өзіндік жұмыстардың
ізденушілікке, зерттеушілікке негізделуін қадағалауға және олардың зерттеу
кезінде топпен, жұппен жұмыс атқаруларына жағдай жасауға баса көңіл
бөлінеді.
