«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

133
«Өлең – сөздің патшасы» атты туындысында береді. 
Жарысқа екі топ қатысады.
IV. Жарыс төрт бағыт бойынша өтеді.
(Поэзия. «Ойқозғау». Теория. Синтез).
Жарыс  сабақтың  мақсаты  –  оқушылардың  өнер-
білімдерін  жан-жақты  байқау.  Әр  бағыттың  арнайы  сұрақ 
тапсырмалары бар. 
1-бағыт:  Поэзия.  Әр  топтың  мүшелері  үш  шумақтан 
бірін-бірі жалғастырып, өлеңді мәнерлеп оқуы керек. 
2-бағыт: «Ой қозғау». Екі топқа бірдей тапсырма.
1. Абай өлеңге қандай анықтама берген? Жауабын жұмыс 
дәптеріне жазыңдар.
2.  Абай  ақындық  пен  өлеңге  қандай  талаптар  қояды? 
Абайша нағыз өлең қандай болуы керек?
3.  Өлеңнен  ақынның  тыңдаушыға  арналған  жолдарын 
табыңдар.
4.  Ақын  қаламының  сынына  кімдер  іліккен?    Өлең 
жолдарымен дәлелдеңдер.
3-бағыт:  Теория.  Әр  топ    өлеңді  құрылысына  қарай 
талдау жасайды. 
Лирикалық талдау сызбасы арқылы талдайды.
Өлеңде  кездесетін маржан сөздерді  дәптерлеріне жазып 
алады.
4-бағыт: Синтез.
Білем 
Қазір білдім
Білгім келеді
V. Қорытындылау. Біз бүгін не білдік, не үйрендік?
VI.  Бағалау  парағы.  Әр  стратегия  бойынша  дұрыс 
жауап берген топқа бір ұпай беріп отырамын. Сабақ аяғында 
есептеп бағалаймын.
VII.  Үйге  тапсырма:    «Өлең  –  сөздің  патшасы,  сөз 
сарасы» өлеңін  жаттау.

134
Көмекші  құрал
Гүлден РАМАЗАНОВА,
«Ақсуат» жалпы орта 
мектебінің мұғалімі.
Батыс Қазақстан облысы, 
Теректі ауданы. 
5-СЫНЫП «ӘДЕБИЕТІНЕ» 
АРНАЛҒАН ЖҰМЫС ДӘПТЕРІ
Түсінік хат
Қазіргі  кезеңде  жалпы  білім  беретін  орта  мектептердің 
алдында  үлкен  міндеттер  тұр.  Ол  міндеттер  жас 
жеткіншектерді  рухани  дүниесі  бай,  жан-жақты  жетілген 
азамат  ретінде  заман  талабына  лайық  адамгершілік  рухта 
тәрбиелеу  мақсатынан  туындайды.  Бұл  мақсатты  жүзеге 
асыруда ана тілі мен әдебиет пәнінің берері мол. 
Әдебиет пәні оқушының дүниетанымын, рухани әлемін, 
эстетикалық  биік  талғамын  тәрбиелеп  қалыптастырады. 
Сондықтан  әдебиет  пәнін  оқыту  үлкен  жауапкершілікті, 
ынта-жігерді, ізденімпаздықты талап етеді. 
Ұсынылып  отырған  «Жұмыс  дәптері»  жалпы  орта 
білім  беретін  мектептің  5-сыныбында  әдебиетті  оқытуда 
көмекші  құрал  қызметін  атқарады,  5-сыныптың  әдебиет 
оқулығын  негізге  ала  отырып  жазылған.  Көмекші  құралға 
мұғалім әдебиетті оқытуда өзі пайдаланған  шығармашылық 
тапсырмалар  мен  сыни  тұрғыдан  ойлау  жобасының 
элементтерін  қолданған  тапсырмалар  түрлерін  ұсынып 
отыр.Тапсырмалар  оқулықтағы  20  тақырыпты  қамтиды. 
Мұғалім  Қанипа  Бітібаеваның  «Әдебиетті  тереңдетіп 
оқыту»  атты  оқулығын  басшылыққа  ала  отырып,  әдеби 

135
шығарманы талдауда мынадай мәселелерге назар аударған: 
тақырыбы,  идеясы,  мазмұны,  кейіпкерлері,  сюжеті  мен 
композициясы,  тіл  ерекшелігі  және  ауызша-жазбаша  тіл 
дамыту,  тіл  ұстарту  жұмыстары.  Әрбір  шығарманы  талдау 
жұмысы  оқытушының  басшылығымен  жүзеге  асырылады. 
Сондықтан  шығарманың  жанрына,  мазмұнына,  көркемдік 
ерекшелігіне,  әр  сыныптағы  оқушылардың  даярлық 
дәрежесіне  қарай  мұғалім  шығарманы  оқыту  әдістерін  өз 
еркінше  түрлендіріп  отыруы  тиіс.  Мұғалім  негізгі  және 
көмекші  әдіс-амалдардың  қайсысын  қай  уақытта,  қандай 
шығарманы талдауға қолданатынын күні бұрын жоспарлап 
белгілеп отырады. 
«Жұмыс  дәптері»  әдебиет  пәнін  оқытуда  мұғалімнің 
көмекші құралы ғана емес, оқушының ой-өрісін дамытуға, 
пәнді  оқып-үйренуге  қажетті  білім,  білік  және  іскерлік 
дағдыларын дамытуға да көмектеседі.
***
Мазмұны
Кіріспе .................................................................................5
І бөлім. Қазақ ауыз әдебиеті
1-тақырып. Тұрмыс-салт жырлары ..................................6
2-тақырып. Мақал-мәтелдер. Жұмбақтар ........................8
3-тақырып. Ертегілер .........................................................9
4-тақырып. Аңыз әңгімелер мен шешендік сөздер .......13
5-тақырып. Діни әңгімелер ..............................................15
6-тақырып. Әдеби ертегілер. Мысалдар ........................17
ІІ бөлім. ХІХ-ХХ ғасыр әдебиеті
7-тақырып. Махамбет Өтемісұлы. «Соғыс»...................19
8-тақырып. Ыбырай Алтынсарин. «Өзен»......................19
9-тақырып. Абай Құнанбайұлы. «Қыс» ..........................21
10-тақырып. Сәкен Сейфуллин. «Ақсақ киік»................22

136
11-тақырып. Мұхтар Әуезов. «Ақын қонақтар» ............23
12-тақырып. Сәбит Мұқанов. «Лашын» .........................24
13-тақырып. Ғабит Мүсірепов. «Жаңа достар» .............26
14-тақырып. Сапарғали Бегалин. «Бала Шоқан» ...........28
15-тақырып. Иса Байзақов. «Жазғы кеш» .......................31
16-тақырып. Мұхтар Шаханов. «Отырар» ......................31
17-тақырып. Қабдеш Жұмаділов. «Қозыкүрең» ............32
18-тақырып. Фариза Оңғарсынова. «Оюлар» ................33
ІІІ бөлім. Әлем әдебиеті
19-тақырып.  Александр  Пушкин.  «Балықшы  мен                      
балық» .....................................................................................34
20-тақырып. Даниэл Дефо. «Робинзон Крузо» ..............35
***
Кіріспе
1. «Әдебиет» қай тілден енген  сөз?
а/ араб;   ә/ парсы;   б/ латын;   в/ орыс;   г/ моңғол.
2. «Әдебиет» сөзін «асыл сөз» деп аударған кім?
а/ Мағжан Жұмабав;          ә/ Абай Құнанбайұлы;
б/ Ахмет Байтұрсынұлы;   в/ Міржақып Дулатов;
г/ Мұхтар Әуезов.
3. Сөздің асыл болуы неден? Өз ойыңды жаз.
-------------------------------------------------------------------------
4. Сызбаны толтыр.
 
Көркем-
өнердің 
түрлері 
Сөз өнері 
...  ... 
...  ... 
...  ...  
...  ...  

137
І бөлім.
Қазақ ауыз әдебиеті
1-тақырып. Тұрмыс-салт жырлары.
1. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің айырмашылығын 
көрсет.
Халық ауыз әдебиеті
Жазба әдебиеті
1. ...   ...   ...   ...  ...
1. Авторы бар
2.Бірнеше нұсқалары болады
2....  ...  ...  ...  ...
3....  ...  ...  ...  ...  ...
3. Қағазға түскен.
4. 
4.
2. Кестені толтыр.
                                                   ____________________
                                                   ____________________
                                                   ____________________
                                                   ____________________
                                                   ____________________
                                                   ____________________
3. Тұрмыс-салт жырлары.
4. Төрт түліктің пірлерін  сәйкесінше орналастыр.
Қойдың пірі                                       Қамбар ата
 
Халық ауыз 
әдебиетінің 
түрлері 
 
1. ...  ...  ...  ... 
2. ...  ...  ...  ...  
Төрт түлік мал туралы 
өлең-жырлар 
.---------------------- 
.---------------------- 
Бесік жыры 
---------------------------
---------------------------
---------------------------
---------------------------

138
Ешкінің пірі                                       Зеңгі баба
Сиырдың пірі                                    Ойсылқара
Жылқының пірі                                 Шопан ата
Түйенің пірі                                       Шекшек ата
5. Мына үлгіде әр түлікке арналған қос жолды одан әрі 
бір-бір шумақ етіп жалғастырып, өлең шығарыңдар.
Қой сүйеді баласын «қоңырым» деп,
«Ештеңені білмеген момыным» деп.
----------------------------------------------
----------------------------------------------
6. Берілген ұйқасқа өлең құрастыр.
а/ Қазақ сүйеді қойды
-------------------------
-------------------------
-------------------------
ә/ ---------------- қойды
---------------- тойды.
-------------------------
---------------- сойды.
б/ Апам сауған сиыр
-----------------------
Жем берейін саған
----------------------- .
7.  Наурыз  мейрамы  сенің  ауылыңда  қалай  тойланады? 
Суреттеп жаз.
------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
8. Өз бетіңше наурыз өлең үлгілерін тауып жаз.
------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------

139
9.  Төмендегі  үлгіге  сүйене  отырып,  өз  ойыңнан  бата 
құрастырып көр.
Батам бақ болсын,
Орының тақ болсын!
Достарың көп болсын,
Дұшпаның жоқ болсын!
2-тақырып.
Мақал-мәтелдер. Жұмбақтар.
1.  Мақал мен мәтелдің айырмашылығын жаз.
Мақал
Мәтел
2.  Өзіңе  ұнаған  ақын-жазушылардың  мақалға  айналған 
нақыл сөздерін, афоризмдерін теріп жаз.
Қанатты сөздер
Авторы
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
3.  Ұлы  жазушы  Мұхтар  Әуезовтің  «Жұмбақ  адамның 
дүниетану  жолындағы  ойының,  қиялының  шамасын 
білдіреді» деген сөзін қалай түсінесің?
3-тақырып. Ертегілер.
1. Сызбаны толтыр.
 
Ертегілердің 
түрлері 
1.  -----------
--------------
--------------
----- 
3. -----------
--------------
--------------
--- 
2. ------------
---------------
---------------
------ 

140
2.  «Ер  Төстік»  ертегісінен  қандай  кейіпкерлерді,  қиял-
ғажайып бейнелерді, географиялық нысандарды, тұрмыстық 
заттарды кездестірдің. Атап көрсет.
Ертегі  кейіпкерлері:  ---------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
Қиял-ғажайып  бейнелер:  ---------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
Географиялық нысандар: ----------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------
Тұрмыстық заттар: ------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------
3. Ер Төстіктің көмекшілеріне сипаттама жаз.
Кенжекей – ____________________________________
Шалқұйрық – __________________________________
Күңке – _______________________________________
Жер астының өнерпаздары – _____________________
Жыландар – ___________________________________
4. Бес жолды өлең құрастыр.
1. Зат есім          ----------------------------------
2. Сын есім        ----------------------------------
3. Етістік            ----------------------------------
4. Сөйлем           ----------------------------------
5. Синоним        ----------------------------------
5.  Берілген  әдеби  теориялық  ұғымдардың  анықтамасын 
жазып, ертегіден мысал келтір.
Гипербола дегеніміз _______________________________
_________________________________________________

141
Мысалы: -------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------
Литота дегеніміз __________________________________
_________________________________________________
Мысалы: -------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------
Эпитет дегеніміз __________________________________
_________________________________________________
Мысалы  -------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
Теңеу дегеніміз ___________________________________
_________________________________________________
Мысалы:  -----------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------
6. «Аяз би» ертегісінде Жаманға «Аяз би» деп ат қоюда 
қандай мән бар? Өз ойыңды жаз.
________________________________________________
___________________________________________________
_________________________________________________
7. «Аяз би» ертегісі бойынша мына кестені толтыр.
Құстың 
жаманы
Шөптің 
жаманы
Сипаттама
Уәзірлердің тапқаны
Жаманның айтқаны
8. Ертегі мәтіні бойынша жаз.
Іс-әрекет
Жаманның 
тапқырлығы
1. Мадан ханның тұлпарын анықтау.
2. Гауһар тастың қасиетін сипаттау.
3. Мадан ханның өзін сынау.
4. Қыздың жұмбағын шешу /гауһар тас, 
пышақ, тәрелке, қайрақ тас/.

142
9. Венн диаграммасын толтыр.
10. Сызбаны толтыр.
11.  «Керқұла  атты  Кендебай»  ертегісінде  Кендебайдың 
бойында қандай үлгі боларлық қасиеттер бар деп ойлайсың? 
Өз ойыңды қағаз бетіне түсір.
-------------------------------------
-------------------------------------
12. РАФТ  жаз.
Р-рөл                           -----------------------------------
А-аудитория               -----------------------------------
Ф-форма                     -----------------------------------
Т-тақырып                  -----------------------------------
------------------------------------------------------------------------
13. Берілген тұрақты тіркестердің мағынасын түсіндір.
Төбелері көкке жету –- 
Құралайды көзінен тигізген – 
 
Жаман 
   Қырық                
уәзір 
Ортақ 
қасиеті 
 
«Аяз би» 
ертегісінен қандай 
тәрбие аламыз? 

143
Қарық болыпты – 
Аузымен құс тістеген – 
Көз жасын көл қылу – 
14.  Берілген  ертегіні  әрі  қарай  өз  ойыңнан  жалғас-              
тырып аяқта.
... Ерте заманда Қарасай деген батырдың жүйрік аты, 
берен мылтығы болыпты. Одан басқа тірі жаннан туысы, 
әке-шеше,  аға-қарындасы  болмапты.  Жалғыз  басты 
жігітті  ешкім  қабылдамапты.  Бір  күні  аспандағы  Күн 
тұтылғандай, жер астынан жылан шыққандай қалың жау 
елге лап беріпті.
-------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------
15.  «Сырттандар»  ертегісі  бойынша  кейіпкерлердің 
сипаттамасын кітаптан тауып жаз.
Кербесті
Қара қасқыр
Қара ауыз ит
Жігіт
16.  Қара  ауыз  иттің  өлуі  нені  байқатады?  Сенің  ойың 
қандай?
________________________________________________
___________________________________________________
__________________________________________________
17.  «Сырттандар»  ертегісін  бұрынғы  оқыған  ертегі-
леріңмен салыстырып, ерекшелігін жаз.
«Сырттандар» ертегісі
«................................» 
ертегісі
-------------------------------------
-------------------------------------
------------------------------------
------------------------------------
------------------------------------
------------------------------------
                                               
                                                              (Жалғасы бар).

144
Бас редакторы – Зернебек ШІЛДЕБАЙҰЛЫ.
Қазақ тілі мен әдебиеті» – 
ай сайын шығатын республикалық ғылыми-
педагогикалық және әдістемелік жұрнал.
Құрылтайшы және шығарушы: «Қазақ тілі мен әдебиеті» 
және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Жауапты редакторы – Рыскелді САБЫРБАЙ.
Корректоры – Гүлзира ӨМІРБЕКҚЫЗЫ.
Компьютерде теріп, беттеген – Жанар СЕЙДУЛЛАҚЫЗЫ.
Қолжазба қайтарылмайды. Авторлардың мақалаларындағы 
ой-пікірлер редакцияның көзқарасын білдірмейді.
Жұрнал Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат 
және спорт министрлігінің Ақпарат және мұрағат 
комитетінде тіркеліп, оған 2005 жылдың қыркүйек 
айының 14-і күні Бұқаралық ақпарат құралын есепке 
қою туралы №6266-ж Куәлігі берілген.
Басуға 02.07.2013 ж. қол қойылды. Пішімі – 84х108 1/32
Офсеттік басылым. Әріп түрі – Times New Roman.
Шартты басылым табағы – 8.0.
Есептік баспа табағы – 7.68. Таралымы – 3840.
Бағасы – келісімді. ИНДЕКСІ – 75746.
Мекен-жайымыз: 050009, Алматы қаласы,
Гайдар көшесі, 123-үй. Бас редактордың қабылдау 
бөлмесі және бөлімдер...............268-32-48.
Факс..............................................243-15-53.   
Электрондық пошта: KazUlagat@mail.ru.
Басылатын жері – «Према» ЖШС.      
ЕЖЕМЕСЯЧНЫЙ РЕСПУБЛИКАНСКИЙ 
НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ И МЕТОДИЧЕСКИЙ 
ЖУРНАЛ ТОВАРИЩЕСТВА С ОГРАНИЧЕННОЙ 
ОТВЕТСТВЕННОСТЬЮ «ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН 
ӘДЕБИЕТІ» ЖӘНЕ «ҰЛАҒАТ»
 © «Қазақ тілі мен әдебиеті», №7, 2013 ж., 144 бет, Алматы.