33
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. М.Жадрина. Результаты образования: традиции и новые тенденции //Открытая
школа. -2004 г. №1. 51-63 с.
2. Б.Жолдасова. Инновациялық технологияларды білім беруде қолдану. А., 2007 ж.
№5. 44-45 бб.
3. Ж.Садыбекова. Оқу-тәрбие үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияны
қолдау қажеттілігі. 2008 ж. №4.
4. Оқушы құзыреттілігін дамыту негізінде білім сапасын арттыру мәселелері.
Шымкент, 2010 ж.
5. Нәтижеге бағытталған білім беруде жеке тұлғаны қалыптастыру. Алматы, 2006 ж.
Астана, 2010 ж.
КӚШБАСШЫЛЫҚ ПЕН БАСҚАРУ ОҚУ ҤДЕРІСІНДЕ
У.Жарылкасынова
Шиелі ауданындағы №150 мектептің математика пәні мұғалімі
Кӛшбасшы – кӛшті бастаушы әрі
басқарушы. ХХІ ғасырдағы ірі саяси
оқиғаларға байланысты кӛшбасшылық-
тың мән-мағынасы ӛзгерді. Кӛшбасшы
ұғымы – «лидер» [1] (ағылшынша
«leader» – жетекші) қоғамға, ұйымға
немесе топқа ықпал етуге қабілетті
тұлға. Кӛшбасшыға алғырлық, ақылды-
лық, қажырлылық, ұйымдастырушы-
лық, жұртқа жағымдылық, сондай-ақ
ӛзіне жауапкершілік ала білу және
іскерлік таныта білушілік, т.б. қасиеттер
мен қабілеттер тән.
Педагогикалық дамуды қамтама-
сыз ету үшін кәсібилік түсінудің нақты
тәсілі талап етіледі (Hoyle, 1974). Бізге
таза жеке тұлғаға немесе сыныпқа
бағытталған
тәсілден
босануымыз
керек. Себебі, бұл кезде белгілі бір
тағайындалған стандартқа сәйкес әрекет
етеміз. Оның орнына кәсібилікке бағыт-
талған ұжымдық және кешенді тәсіл
қажет (Bolam, McMahon, Stoll et al.,
2005).
Осы
тәсілдің
шеңберінде
қоғамдастықтың бір бӛлігі – кӛшбасшы
мұғалім (Bolam, McMahon, Stollet al.,
2005)
ұсынған
кӛзқарасқа
сәйкес
зерттеулер мен инновацияларға негіз-
делген тәжірибе жетілдіріледі (Frost and
Durrant, 2003). Мұндай тәсілде кәсіби
біліктілік пен білім жай қабылдан-
байды, мұғалімдер арқылы құрылады.
Адамгершілік мақсаттағы мұғалімдер
ӛздерінің әріптестеріне және айнала-
сындағыларға әсер ету үшін кӛшбас-
шылық қасиеттерін кӛрсетеді. Олардың
кӛңілінде үнемі талапқа сай білім беру
тұрады (Frost, 2011). Білім беру сияқты
кӛшбасшылық та адамның тұрақты
дамуына әкелетін негізгі қабілеті болып
табылады. Ӛзгеріс үдерісі ӛз даму
жолында қолайсыздық пен келіспеу-
шілік тудыруы ықтимал. Мұндай кезде
ӛзгеріс үдерісін басқару оңай емес.
Мұғалім ретінде, біз кейде ӛзіміздің
әрекет ету мүмкіндігіміз бен күш-
қайратымызды жоғалтып жатқанымыз-
ды сеземіз. Бірақ, тәжірибе кӛрсеткен-
дей, жоғары лауазымсыз да жақсы
мұғалімдердің кәсіби шеберліктері мен
адамгершілік
сенімдерін
қолданып
адамдарға әсер етуге болады. Біз
ӛзіміздің тактикалық дағдыларымызды
және стратегиялық тұрғыдан ойлауды
жетілдіре аламыз.
Мұғалім нұсқаулығында кӛшбас-
шылықты
мұғалімнің
тұрғысынан
жақсы түсіндірген. Ӛз маманынын
4 (42) 2014
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
163
34
кӛшбасшысы
бола
алмай
жүрген
мұғалім кӛшбасшы бола алмайды.
Топта, ұжымда әдетте жетекшілік
міндетін ӛзіне алатын бір адам болады.
Әлеуметтік
психологияда
мұндай
адамды «Кӛшбасшы» деп атайды.
Кӛшбасшы топты ұйымдастыруға және
басшылық
етуге
сайланады
не
ұсынылады. Кӛшбасшы әдетте топтың
іс-әрекеті жайлы, оның құрамы мен
мүмкіндіктері жайлы мейлінше хабар-
дар болады. Ол топ мүшелерімен
қатынаста ӛзін еркін, сенімді ұстайды.
Психологиядағы зерттеулерде кӛшбас-
шының мынандай қатынаста қызмет
аткаратындығы айқындалған:
- ол топ алға қойған мақсатқа
жетудің жолдары мен құралдарын
жоспарлайды;
- топ мүшелері арасында атқары-
латын іске жауапты адамдарды белгі-
лейді;
- егер топтың алдына маңызды
іскерлік мүдде қойылған болса және бұл
топ ӛндірістік еңбек ұжымы болса,
белгілі бір топтық шырай орнатады;
- топ
мүшелерінің әлеуметтік
белсенділігін дамытады.
Психологтар зерттеулерінде мек-
теп ұжымдарындағы кӛшбасшылардың
бірнеше типі болатынын кӛрсетті:
Бірінші тип – кӛшбасшы жағдайға
байланысты ӛзін танытады. Мысалы,
оқушы сыныпта музыка викторинасын
ұйымдастырып
ӛткізді
делік.
Ол
кӛптеген музыкалық шығармаларды
біледі, домбыра, гитарада, фортопиано-
да, аккордеонда ойнайды. Бұл жерде ол
ӛзінің дарыны мен шеберлігін кӛрсетті.
Ол кӛшбасшы мақсаттарды жүзеге
асыратын даму деп ұғынылады. [2]
Мұғалімдер оқу үрдісінде кӛшбас-
шылықты оқудың
жаңа
тәсілдері
арқылы оқушының сыни тұрғыдан
ойлауын,
ақпараттық-коммуникация
құзырлылығын, жас ерекшелігін ескере
отырып, дарынды, таланты оқушылар-
мен жұмыс жасауды дұрыс ұйымдас-
тырар еді. Ал, басқару ұғымына тоқта-
латын болсақ «Реттеуге, қорғауға,
қойылған мақсатқа сай нысанның
жүйесін ӛзгертуге немесе жоюға бағыт-
талған, субъектінің нысанға әрекет ету
үдерісі» деп интернет ресурста кӛрсе-
тілсе. Басқару адам іс-әрекетінің түрі
ретінде адамдардың бірлесіп қызмет ету
пайда болғаннан бар. Әрбір тарихи
кезең басқару субъектілерінің қатына-
сын, ынталандыру әдістерін, ұйымдас-
тыру процессінің кӛлемін қырлап, ӛз
түзетулерін енгізді, дегенмен тек XX ға-
сырда ғана басқаруға ғылыми кӛзқарас
пайда болып, дами бастады. Басқару
ӛндірісте еңбек бӛлінісінің нәтижесінде
пайда болды. Басқару адам тұрмысы-
ның ажырамас бӛлігі, онсыз адамдар-
дың ортақ қызметі де, жалпы қоғам да
мүмкін емес. Тиімді басқару дамудың
негізгі факторларының бірі. Басқару
теориясын белгілі бір ережелерге сүйен-
ген қисынды реттелген принциптер,
әдістер және ӛңделген ақпарат негізінде
эмпирикалық жолмен немесе бірқатар
нақтылы ғылымдардан алынған басқару
технологиялары жүйесі ретінде қарас-
тыруға болады. Мұғалімнің кӛшбасшы-
лығын дамытуға әсер етудің ерекше
түрі жауапты қызметі бар немесе жоқ
мұғалімдер деп анықталуы мүмкін:
- іс-тәжірибені жетілдіру жұмыс-
тарын ӛз қолына алуға;
- ӛзгерістер енгізу үшін әріптес-
терімен стратегиялық шешімдер қабыл-
дауға;
- бірігіп жұмыс істеуде факті-
лерді жинауға және қолдануға;
- кәсіби білімді құруға және
таратуға атсалысуға міндетті.
Дамыту жұмыстарын зерттеумен
шатастыруға болмайды. МКДЖ бағдар-
ламасы «Мұғалім – зерттеуші» түсіні-
гінде емес, «Мұғалім – дамыту жұмы-
сының
кӛшбасшысы»
түсінігінде
құрылған. Біз, «Академиялық империа-
лизм» деп аталатын мақсаттан –
мектептерде оқыту мен білім беруді
жақсарту мақсатынан алшақтамауы-
мызды қадағалап отыруымыз керек
(Elliot, 1991). Дамыту бойынша жұмыс
белгілі бір құбылыстардың пайда болу
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
4 (42) 2014
164
Достарыңызбен бөлісу: |
