Семинар материалдары №2 «45minut kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым»



жүктеу 5,02 Kb.
Pdf просмотр
бет121/147
Дата26.05.2018
өлшемі5,02 Kb.
#17970
түріСеминар
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   147

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Жоба тақырыбы: “Қымыздың емдік қасиеттері” 
Жобаның   мақсаты:  Оқушыларға   қымыздың   емдік   қасиеттері   туралы   білім   беру.Қымыз   жылқы
сүтінен жасалатын сусын болғандықтан,жылқы туралы,оның ерекшеліктері және жылқы қасиеттері
төрт төлектің бірі екендігі туралы түсіндіру.
Міндеті:  Қымыз   шипалы   әрі   емдік   сусын   екендігін   түсініп,жылқы   малын   құрметтеп   қадірлеуі
қажет.Қымыздың жасалу жолын жетік меңгеріп,оның күрделі процесс екенін сезіне білуі керек.
Өзектілігі:Қазіргі уақытты ата – бабамыздан келе жатқан ауруға ем,шипалы сусын қымыздың тұтыну
азайып   барады   және   оның   қасиеттері,құнарлы   ас   екенін   қазіргі   жастарымыз   ұмыта   немесе   тәтті
сусындар  орнына  қымыз ішкен  пайдалы екенін  түсініп,оны  дүкендерде  көптеп сатып,адамдардың
сұранысын қанағаттандыру болып табылады.
Болжам: Егер әр адам қымыз ішіп,спиртті ішімдік қолданбаса,онда ұрпағымыздың дені сау,салауатты
өмір салтын ұстанған азамат болып өсетін еді.
  
Дәрігермен сұхбат:
Қымыздың құрамындағы қоректік заттары(белок,май,қант)толық 95 пайыз қорытылады, себебі оның
құрамындағы   алькогол   мен   көмір   қышқылы   ішекқарын   жүйесінің   сіңіргіштік   қасиеттін
арттырады.Қымыздың науқастың тәбетін ашатын В,В-2,Р,С витаминдері көп болады.Сондай-ақ оның
антибиотиктік қасиеттері организмнің инфекцияға төтеп беру қабілетін күшейтеді.
Қымызбен емдегенде қанда гемоблабин,эритроцит көбейеді. Холестерин құрамы өз қалпына келеді,
тамырдың   соғуы   жылдамдап,қан   айналымы   көтеріледі.осыған   орай   жүрек,қантамыр   жүйесінің
жұмысы жақсарады. Қазақстанда қымызбен емдейтін орындар Көкшетау, Семей,Алматы облысында
ұйымдастырылған.
  Қымызбен   емдеу   ережесі:  Қымызды   алғашқы   кезде   тәулігіне   6-рет   100мл-ден(қатты   науқас
адамдарға 50мл),кейін 250мл дейін береді.организм қымыз ішуге үйренгенне кейін оның мөлшерін 2-
3 литрге дейін жеткізуге болады. Қымызды тамақ алдында 1-1,5 сағат бұрын ішу керек.Биенің жаңа
саулған сүтін де емдік ретінде пайдаланады.Бұл ем көбінесе ауру салдарынан әлсіреген,арықтаған,қан
азайған,туберкулез ауруына шалдыққан адамдарға қолданылады. 
Мазмұны:
 Халқымыздың ерекше қастерлеген және жанына жақын көрген қасиетті түлігінің бірі-жылқы.Халық
ұғымында   “қазақ,дала,жылқы”деген   сөздер   бір-бірімен   етене   жақын,тамырлас   та   тағдырдас
айтылады.Жалпы,көшпелі  тұрмыс  кешкен халықтардың көне   заманнан  бергі  ең көп  өсірген малы
және төрт түліктің ішіндегі қастерлеп пір тұтатыны да – жылқы.Жылқы ең алдымен өте ерте кездерде
басталған   жаугершілік   талабына   сай   құнды   көлік   малы   ретінде   қолға   үйретілген.Өйткені   сол
замандарда жауды қуып жетуге немесе одан қашып құтылуға жылқыдан қолайлы мал болмаған.Тарих
деректері бойынша,Адам баласы жылқыны біздің жыл санауымызға дейінгі 3-4 мың жыл бұрын бас
білдірген.Жылқының ең алғашқы қолға үйретілген негізгі Отаны,яғни,мәдени орталығы – Шығыс
Еуропаның   далалы аймағы,Орталық Азия және Қазақстан алқабы деп саналады.Қолға үйретілген
жылқы   малының   арғы   тегі   жабайы   жылқылар-   тарпан   мен   керқұлан   деп   есептеледі.Бұл   жабайы
жылқылар – ертезаманда Еуропаның Оңтүстігіндегі далалы аймақтарда мың-мыңдап,үйір-үйірімен
жайылып жүрген.
Қазіргі   кезде   дүниежүзіндегі   мақсатқа   сай   қолдан   сұрапталып   шығарылған   250   –   ден   астам
жылқының қолтұқымдары қолда өсіріледі.
Қазақстанның   арнайы   жылқы   өсіретін   зауыттары   мен   шаруашылықтарында   жылқының
қолтұқымдары – еліміздің табиғат жағдайларына бейімделген, ғасырлар бойы өсіріліп келе жатқан
қолтұқымдар.Қолтұқымның бірі-қазақы жылқы,ол негізінен көлік ретінде әрі еті мен сүті пайдалану
үшін де өсіріледі.Оның дене бітімі шымыр,ауа райының қатаң жағдайларына төзімді келеді.
Олар  жыл  бойы  жайылады  әрі  жем-шөп талғамайды,жалқұйрығы қою,жүні  қалың  болады.Қазақы
жылқының негізгі тобын “жабын”деп атайды.Ол алыс жолға шыдамды,дене бітімі шомбыл,еті мол
әрі мықты.Дене тұрқы ұзын, қарны жуан, аяқтары қысқа.Тез қоңданады,жұмысқа төзімді әрі салт
мінуге де ыңғайлы,жүрісті келеді.Оны күш көлігі ретінде пайдалануға болады.Қалың қарда тебіндеп
жайылады әрі қысқа аязға да шыдамды.Биелері тәулігіне 18-20 литр сүт береді.Жабы жылқылары
268


Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Атырау,Оңтүстік Қазақстан,Жамбыл,Алматы облыстарында өсіріледі.
  Мұхаммед Хайдар Дулатидың (15-16ғ) еңбегінде қымыз қазақтардың татымды,дәмді тағамы ретінде
аталады. Қымыз-қазақ халқының ежелден бергі құнарлы асы,сусыны.
  Кең сахара, жапан түзді жайылған көшпелі елдің басты   күнкөрісі жылқы малы болды. Жылқы –
халықтың ішсе қымызы,жесе еті,кисе киімі.
 Халқымыздың тұрмысында жылқыға тікелей қатысы бар теңеу сөздер,даналық нақылдар,түрлі аңыз-
әңгімелер және мақал-мәтелдер өте көп тараған.
  Мысалы,   “Ат   –   ер   қанаты”,   “Жылқының   пірі   –   Қамбар   ата”,   “Тай-тайға   жеткізер,құнан   атқа
жеткізер,ат мұратқа жеткізер”.
 Қымыз – жылқы сүтін ашыту жолымен алынатын ашыған сүт бактериялары мен ашытқыдан пайда
болатын қышқылтым айырықша азық.Оны дайындауға екі түрлі ашыту процесі жүреді.Сүттен сүт
қышқылы,спирттер шарапспиртті түпкі нәтижеге айналып,СО көмір қышқылы газы пайда болады. 
Ферменттің сүт қышқылы бактериялары мен кейбір ашытқылардан түзілген лактозаның әсерінен сүт 
қантты глюкоза мен галакозаға ыдырайды.Моносахариттер (глюкоза мен глюкоза сүт 
қышқылдарының) шараптық спирттің, көмірқышқылының және дәмі мен иісіне қатысы бар басқалай 
көптеген заттардың түзілуіне орай одан  әрі ыдырай түседі.
  Кез-келген сүт,судан,белоктардан,майлардан,углеводтардан, фосфариттерден,стериндерден,әр түрлі 
минерал қосындыларынан,органикалық тұздардан,ферменттерден,витаминдерден,фигменттерден(май
қышқыл жоқ),белоктан, азоты заттардан, микроэлементтерден құралатын биологиялық сұйық болады.
 Мысалы:Бие сүтінің 1 литрінде 890 г су,110 г құрғақ  қалдық.16 г май,61 г лактоза,
27 г белок және 5 г тұз болатынын дәлелдедік.
 Қымыз – биенің ашыған сүті.Қымызды ашытып, баптау – өте күрделі процесс.Қазақтар қымызды 
көбінесе жылқы терісінен жасалған сабада,место,торсықта немесе шетен шелектерде ашытылады. 
Қымызды ашыту қорын сол қымыздың өзінен жасайды.Күзде сабадағы,местегі немесе торсықтағы 
қымыз тұнған кезде ыдыс түбіне қымыздың қоюы жиналады.Міне,сол қоюын мата дорбаға 
құйып,салқын жерде келесі маусымға дейін сақтайды.Жаңа сауылған бір шелек Бие сүтіне бір ожау 
сақталған қордан салып, бір тәулік жылы жерге қою керек. Содан соң осы қор үнемі қымыз ашытуға 
пайдаланылады.  
Қымыздың алғашқы ашытқысын  қоры деп атайды.Оны бие сүтіне сүр қазының 
қабырғасын,жұлынды сүйегін не малта салып, бөлек ашытып алады.Содан кейін сабадағы осы қорды 
сарықпай биенің жылы сүтін саумалдап жаңартады.Жаңа сүт құйған сайын 20-30 минуттей пісіп,жаңа
сүтпен қорды араластырып,іртігін жазып,ашуын басып отырады. Көп сапыру арқылы қымызға таза 
ауа(оттек,азон.т.б)көп сіңіріледі.
 қымыз тәулігінде ашуы жетіп сапыруға жарайды.Дұрыс ашыған қымыз іртіктеніп,боршып 
көпірмейді,су жиектеніп тұнып, кілегейленіп шұбатылмайды,көкаяз кермек дәмі болмайды.Тіл 
үйірілткен ашымал дәм, сүр саумал майының иісімен қосылып, тек қымызға тән көкірек сарайыңды 
ашатын хош иісі аңқып тұрады.
 Ашыту түрлерімен ашыған күндерінің санына, ыдысы мен қоспасына, тәулік уақыты мен 
мезгілдеріне қарай ашытылатын қымыз түрлері мен атаулары көп.
 Олар:Саумал-енді ғана Аши бастаған немесе қымызға биенің жаңа сауылған сүтін құйып, пісіріп 
жұмсартқан тұщы қымыз;
 Уыз қымыз-жаңа құлындаған биенің уызынан ашытылған қою қымыз;
 Бал қымыз-бал,қант секілді тәтті қосып жуасытқан қымыз;
 Құнан қымыз – үш тәулік ашытқан қымыз;
 Дөнен қымыз – төрт тәулік ашытқан қымыз;
 Бесті қымыз – бес тәулік ашытқан қымыз;
Алау қымыз – бесті қымыздан да күшті қымыз;
Жуас қымыз – баяу ашыған немесе саумал қосқан қымыз;
Қымыз  - нағыз Бие сүтінен ғана жасалады.
Қымыз шипалы сусын ретінде  өте заманнан белгі. 
Жылқы туралы сөз қозғағанда елең етпейтін қазақ жоқ. Жылқы малы 
12 – жылдың құрамына қасиетті 7-ші жыл болып енген.Мұның өзінде үлкен мән бар.Бұл жылда  
269


жүктеу 5,02 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   147




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау