54
тұрғын жəне басқа ғимараттармен оқшауланған сəулелердің қалқалануы жəне
жұтқышпен жасалады. Сонымен радиацияға, химиялауға, бактерияға қарсы
тұрғындарды қорғау жасалады.
Радиактивті, химиялық жəне бактериологиялық жағдайдағы өндірістік
обьектілерде халықты қорғау режимі қарастырылады.
Халықтың қауіпті зақымдану деңгейі сол уақытта қабылдаған сəуле
дозасына байланысты болады. Радиацияға қарсы ұйымдастыруда сəуле
дозасының халыққа мүмкіндігіше минимальды түрде əсер етуін қарастырамыз.
Радиоактивті зақымдау аймағында қорғау əдістері мен құралдарын
пайдалану қарастырылған сəуле көздерінің максимальды мəнін төмендетуі
мүмкін, мұндай əдістерді радиациялық аймақтан қоршау режимі деп атаймыз.
Əртүрлі радиация деңгейі жəне өндірістік жағдайда қорғау режимінде
есептік
формулалар
қолданылып, радиоактивтік
зақымдау
обьекті
территорияларының бейбітшілік уақытқа дейінгі жағдайын анықтайды.
Дозиметрлік жəне химиялық бақылау. Дозиметрлік жəне химиялық бақылау
халықты радиациялық жəне химиялық зақымданудан қорғаудың құрамды
бөлігі болып табылады. АҚ құрамымен радиактивті сəулелердің артық
мөлшерін бақылауда ұйымдық жəне техникалық іс-шаралар жүргізеді. Бақылау
нəтижесінде радиактивті зақымдану деңгейлері, халықтың қатты əсер ететін
улы заттармен улануы, сонымен қатар, техника,өңдеу, өңдіру, сулы жəне
материалдық құралдар анықталған. Бақылау негізінде: АҚ-тың қызмет көрсетуі
бағаланады, олардың жұмыс істеуі мен пайдалануы анықталады.
Химиялық
бақылау
зақымданудан
қорғанудың
жеке
қорғаныс
құралдарының деңгейін, техника, су, сонымен қатар жергілікті жəне ауадағы
ВПХР, ПХР-МВ, ППХР, ГСТ-11 құралдарының деңгейін анықтайды.
Химиялық бақылаудың берілуі негізінде жеке қорғаныс құралдарынсыз
техника мен ғимараттардың толық дегазациялануы, өңдіру жұмысының
бұзылуы, су жəне басқа да құралдарға əсер етуі мүмкін деңгейі анықталады.
Одан басқа обьектідегі жұмыс режимі жəне химиялық зақымдау ошағынан
халықты қорғау жұмыстары белгіленеді.
Əдебиеттер : негізгі 1(27-32), қосымша 1(15-19)
Бақылау сұрақтары:
1.Тыныс алу жолдарын қорғау құралдарының маңызы, принцинптері.
2.Теріні қорғауға құралдар, дəрігерлік құралдар жəне оларды пайдалану
тəртібі.
3.Соғыс жəне бейбітшілік уақыттардағы төтенше жағдайлардан елді-
мекендерді қорғау режимі.
4.Халықты жеке қорғаныс құралдарымен қамтамасыз ету.
5.Дозиметрлік жəне химиялық бақылау.
13-ші дəрістің тақырыбы: Шаруашылық обьектілерінің тұрақтылығы.
АҚ іс-шараларын инженерлік-техникалық жобалаудың нормалары
Дəріс конспектісі: Азаматтық қорғаныс шараларын кешенді жəне саралай
өткізу мақсатында, халықты қорғау деңгейін қажетсіз мемлекеттік шығындарды
жұмсамау мақсатында халықты қорғау деңгейін төмендетпей, аумақ пен
55
ұйымның маңыздылық деңгейін ескере отыра, қалаларды, топтарға, сондай-ақ
Азаматтық қорғаныс категория бойынша аумақ пен ұйымдардың маңыздылық
деңгейін ескере отырып жүргізіледі.
Қалаларды, топтарды, ұйымдарды Азаматтық қорғаныс бойынша
категорияларға жатқызу тəртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі
анықтайды.
Категорияланған нысан - бұл үлкен экономикалық, стратегиялық жəне
қорғаныстық маңызы бар қалалар. Категорияланған қалалар маңызы бойынша
төрт топқа бөлінеді: аса маңызды, бірінші, екінші жəне үшінші топтар.
Категорияланған объектілер - үлкен экономикалық жəне қорғаныстық
маңызы бар өнеркəсіп орындары мен өзгеде ұйымдар. Үш категорияға бөлінеді:
аса маңызды, бірінші жəне екінші категориялар.
«Категорияланбаған объектілер» - барлық қалған ұйымдар (нысандар).
Тұрақтылық мəселелерін реттейтін құжаттар Азаматтық қорғаныстың
инженерлік-техникалық шараларын жобалау (ИТЖ) нормалары болып
табылады. Олар құрылыс нормалары мен ережелер кешенін (ҚНжЕ),
мемлекеттік стандартты (ГОСТ) Азаматтық қорғаныстың инженерлік-
техникалық қамсыздандырудың барлық түрі бойынша нұсқаулық пен
басшылықты қамтиды.
Осы құжаттар негізінде орталық атқарушы органдар салалық стандартты,
АҚ ИТЖ нормаларын қолдану бойынша басшылық нұсқаулықты əзірлейді.
Шаруашылық нысандары мен салаларында АҚ ИТЖ жəне орталық
атқарушы органдар, республикалық мекемелер Қазақстан Республикасы
Төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттігінің келісімі бойынша жоспарлау
2.01.51-90 ҚНжЕ талаптарына сəйкес жүргізеді. 1.2-4-98 ҚНжЕ сəйкес 1998
жылдан бастап Қазақстан Республикасында сейсмобелсенді жобалау мен
құрылыс жұмыстары жүргізіледі.
АҚ ИТШ жобалау нормалары өз мақсатымен мынаны жүргізеді:
- халықты қорғау жəне жаудың осы заманғы зақымдау жəне əдеттегі
құралдарды қолдану жағдайында ықтимал залал мен қиратуды төмендету;
- соғыс уақытында шаруашылық нысандары жұмысының тұрақтылығын
көтеру;
- зақымдану ошағында, зілзала аумағында жəне ірі өндірістік авария мен
апатты жою кезінде ҚНжЕ жүргізу үшін қажетті жағдай.
ИТШ нормалары мынаны ескереді:
- аудандық жоспарлаудың жобасы мен схемасын, жаңа категорияланған
қалалар мен нысандардағы бұрыннан бар жəне салынып жатқан тұрғын үй жəне
өнеркəсіп аудандары. Аудандарында тұрғын үймен өзге нысандарды егжей-
тегжейлі жоспарлау кезіндегі əртүрлі жəйттарды;
- ықтимал қираулар аумағында орналасқан жұмыс істеп жатқан өнеркəсіп
орындарын кеңейту жəне жобалау, энергетика, көлік жəне байланыс
кəсіпорындарын, сондай-ақ соғыс уақытында категорияланған қалалардың
тіршілік аумағында орналасқан тұрғын үй жəне өнеркəсіп аудандарды;
- бұрыннан салынған кəсіпорындарды қалпына келтіру жəне кеңейту
кезінде.
