61
Тұрғылықты пунктердегі нысандардағы жеке, тұтас өрттер, жабындардағы
өрттер, қалалық құрылыстағы өрттерді анықтау, зардап шеккен адамдар орны
жəне əсерін тигізетін жағдайлар дəрежесі.
Адамдарды құлаған жабын астынан алып шығуға тиімді жолдар.
Су көздерінің жағдайы, өрт сөндіру жəне күнделікті тұрмыста қолдану
мақсатында.
Өндірістің орындалу тəртіптері, механикалық заттарды қолдану жəне жа-
рылыс жұмыстарын енгізу.
Əдебиеттер: Негізгі: [12,15,16,21] Қосымша: [18,20,24]
Бақылау сұрақтары:
1) Құтқару жəне басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізу жəне
ұйымдастырудың негізі.
2) Зақымдау ошағында құтқару жəне басқа да шұғыл жұмыстарды
жүргізудің жағдайы, мазмұны, мақсаты.
3) Құтқару жəне басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізуге кететін күштер мен
құралдар
4) Жер сілкінісінен кейін құтқару жұмыстарын жүргізуді ұйымдастыру мен
ликвидациялаудың негізі.
5) Құтқару жұмыстарын орындаудағы қауіпсіздік шамалары.
15-ші дəрістің тақырыбы: Техносфераның жағымсыз факторлары.
Дəріс конспектісі: Өндірістік орта – бұл жоғары құрамды жағымсыз
факторлар түзетін техносфераның бір бөлігі. Негізгі жарақаттық жəне зиянды
факторлар өндірістік ортада ол машиналар жəне басқа техникалық құрылғылар,
химиялық жəне биологиялық əсер етуші заттар, энергия көздері, режимнің
бұзылуы жəне микроклиматтан қашықтауы.
Жарақаттық жəне зиянды заттар физикалық, химиялық, биологиялық жəне
психикалық болып бөлінеді. Физикалық факторларға – қозғалыс машиналары
жəне механизмдер, шу мен дірілдің жоғары деңгейі, электрмагнитті жəне
ионды сəулелер, жеткіліксіз жарықталу, статикалық энергияның жоғарылығы,
электрлік тізбектегі тоқтың маңыздылығы; химиялық-заттар жəне байланыстар,
агрегаттық күймен жəне токсикалық тітіркенуімен адам организміне мутагенді
жəне концерагенді əсер етуі репродуктивті функциясына əсерін тигізетін;
биологиялық-тербелу микроорганизмдері жəне олардың өмір сүру тағамдары,
жануарлар мен өсімдіктер; психофизиологиялық – физикалық ауыртпалық
(статикалық жəне динамикалық) жəне техникалық түзу емес (ойлау
ауыртпалықтары) жатады.
Өндірістік ортаның қауіпті жəне зиянды факторларының көпшілігі 1-
кестеде көрсетілген.
ТЖ-дың қауіпті факторлары. Төтенше жағдайлар стихиялық (жер сілкінісі,
су тасқыны, зілзала т.б.) жəне техногендік апаттардың тууынан болады. Көбіне
апаттың үлкен деңгейі көмір, кен орындарында, мұнай, таукен, химия,
металургия, геологиялық барлау өндірістерінде, газ жəне жер асты
транспорттық шаруашылықтарда, транспорттарда орын алады.
62
Қирату жəне герметизациялау системасы жоғарғы қысымдағы физикалық-
химиялық құрамына байланысты ол комплексті немесе бірнеше əсер етуші
факторлар
- Екпінді толқын (салдары – ауыр жарақат, құрылғының негізгі
құрылымының бұзылуы жəне т.б.)
- Ғимараттың, материалдың жəне т.б. жануы (салдары-термиялық күю,
құрылысының беріктігінің азаюы жəне т.б.).
- Қоршаған ортаның химиялық ластануы (салдары-тұншығу, улану, хими-
ялық күйікке ұшырау жəне т.б.).
-қоршаған ортаның радиактивті заттармен ластануы.
Кесте-1
Қоршаған ортаның радиоактивті заттармен ластануы.
Факторлардың
топтары
Факторлар
Фактордың шығу көзі жəне əсер ету аймағы
Жұмыс істеу айма-
ғының шаңдануы
Сусымалы (ұнтақ) материалдарды қайта өңдеу ай-
мақтары, қалдықтарды тазарту жəне қағу, балқыту
жəне плазмалық өңдеу, пластмассаларды, шыны
пластикаларды жəне басқа да осал материалдарды
өңдеу аймақтары, материалдарды бөлшектеу жəне
т.б. аймақтар
Діріл:
жалпы
дербес
Дірілді
аймақтар, транспортты
құрылғылар,
құрылыс машиналары.
Діріл құралдары, транспортты машиналарды
басқару тетігі;
Акустикалық тер-
белістер: инфроды-
быс
Дірілді
аймақтар, қуатты
іштен
жану
қозғалтқыштары жəне басқа жоғары-энергетикалық
жүйелердің маңайындағы аймақтар;
Шу
Соққылы əсерлі технологиялық жабдықтар, газ,
транспортты құрылғыларды, энергетикалық маши-
наларды сынауға арналған құралдар маңайындағы
аймақтар;
Ультрадыбыс
Ультрадыбысты
генераторлар, дефектоскоп
(ақауды анықтағыш) төңірегіндегі аймақтар: ульт-
радыбысты өңдеуге арналған ванналар.
Статикалық
электр энергиясы
Тұрақты токпен қоректенетін электротехникалық
жабдықтар маңайындағы аймақтар, синтетикалық
материалдар.
Электромаг-
ниттік өрістер жəне
сəулелену.
Электр тасымалдау желілері, ЖЖТ (ТВЧ) жəне ин-
дукциялық құрғату қондырғылары, электролампа-
лы генераторлар, телеэкрандар, дисплей, антенна-
лар, магниттер маңайындағы аймақтар.
Инфрақызыл
радиациялар
Қыздырылған беттер, балқытылған заттар, жалын-
ның сəулеленуі.
Лезерлі
сəулелену
Лазерлер, шағылған лазерлі сəулелену.
Физикалық
Ультракүлгін
радиация
Балқыту, плазмалық өңдеу аймақтары.
63
Иондаушы
сəулеленулер
Ядролы отын, құрылғыларда, дефектоскоптарда
жəне
ғылыми
зерттеулерде
қолданылатын
сəулеленудің шығу көздері;
Электр тогы
Электр желілері, электрқондырғылары, таратушы-
лар, трансформаторлар, электрожетекті
құрылғылар жəне т.б.
Қозғалмалы маши-
на-лар, механизм-
дер, материалдар,
өнімдер,
құрылысының бү-
лінген бөлшектері.
Жер үсті транспортының, конвейерлер, жерасты
механизмдер, станоктардың, құралдардың, жыл-
жымалы бөлшектерінің қозғалу аймақтары. Жоғары
қысымды жүйелер, сығылған газды сыйымды-
лықтар, құбырлар, пневмогидро
қондырғы
маңайындағы аймақтар.
Биіктік, құлайтын
заттар.
Құрылыс жəне жөндеу жұмыстары, машиналар
жəне қондырғылардың қызмет көрсетуі.
Үшкір (істік)
бөлшектер.
Кескіш жəне тікенекті құралдар, қабыршақтар, ке-
дір-бұдырлы беттер, металл жаңқасы, осал матери-
алдардың ұнтақтары.
Құрылғылар, мате-
риалдар бетінің
жоғары жəне төме-
нгі температурала-
ры.
Бу
құбырлары, газ
құбырлары, криогенді
қондырғылар, салқындатқыш
құрылғылар,
балқымалар.
Жұмыс аймағының
газдануы.
Герметикалық емес (саңылаулы) құрылғылардан
улы газдар мен булардың шығып кетуі, құю кезінде
жəне беті ашық сыйымдылықтардан буланып кету,
құрылғыны саңылаусыздандыру кезіндегі зат
қалдықтары, ыдырату арқылы бояу, боялған бетте-
рді кептіру.
Жұмыс аймағының
шаңдануы. Тері
қаба-тына жəне сі-
лемейлі
қабықшаларға
удың түсуі.
Құрамында Cr
2
O
3
, MnO бар материалды плазмалық
өңдеу жəне балқыту, дисперсті материалды тасы-
малдау жəне төгу, ыдырату арқылы бояу,
қорғасында қорытпаларымен дəнекерлеп жапсыру,
берилий
жəне
құрамында
берилий
бар
қорытпаларымен дəнекерлеп жапсыру. Гальваника-
лық
өндіріс, сыйымдылықтарды
толтыру,
сұйықтарды ыдырату, беттерді бояу, шашыратып
бояу.
Удың
асқорыту
жолына түсуі.
Сұйықтарды қолдану кезіндегі қателіктер, қасақана
əрекеттер. Эмульсалдарды қолдану арқылы матери-
алдарды өңдеу. Дисплеймен ұзақ жұмыс жасау,
қолайсыз (жайсыз) қалпында жұмыс істеу.
Химиялық
Майлаушы
–
салқындатқыш
сұйықтықтар.
Физикалық шама-
дан тыс жүктеме:
статика-лық дина-
микалық
Ауырлықты тасу жəне көтеру, қол еңбегі.
Биологиялық
Жүйке – психика-
лық аса жүктеме-
леу: ойлау шамадан
тыс жұмыс істеу.
Ғылыммен айналысатын қызметтердің, оқытушы,
студенттердің еңбектері.
Достарыңызбен бөлісу: | 
