34
жиырмадан жҥз сексен сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жҧмыстарға тартуға
не екi жылға дейiнгi мерзiмге тҥзеу жҧмыстарына, не екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығын шектеуге жазаланады. Кәмелетке толған еңбекке
жарамды адамның сот шешiмi бойынша ӛзiнiң еңбекке жарамсыз ата-анасын
асырауға арналған қаражатты тӛлеуден ҥш айдан астам әдейi жалтаруы айлық
есептiк кӛрсеткiштiң екi жҥзден бес жҥзге дейiнгi мӛлшерiнде айыппҧл салуға,
не жҥз жиырмадан жҥз сексен сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жҧмыстарға
тартуға не екi жылға дейiнгi мерзiмге тҥзеу жҧмыстарына, не екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығын шектеуге жазаланады».
137-бап. Кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жӛнiндегi мiндеттердi
орындамау (Қазақстан Республикасының 21.12.02 ж. № 363-II; 09.11.11 ж. №
490-IV Заңдарымен ӛзгерістер енгізілді). Аталған бапқа сәйкес «кәмелетке
толмаған баланы тәрбиелеу жӛнiндегi мiндеттердi ата-анасының немесе ӛзiне
осы мiндеттер жҥктелген ӛзге адамның, сол сияқты кәмелетке толмаған баланы
қадағалауды жҥзеге асыруға мiндеттi педагогтың немесе оқу, тәрбие беру,
емдеу немесе ӛзге мекеменiң басқа қызметкерiнiң орындамауы немесе тиiстi
дәрежеде орындамауы, егер бұл әрекет кәмелетке толмаған балаға қатал
қараумен ұштасса елу айлық есептiк кӛрсеткiштен жүз айлық есептiк
кӛрсеткiшке дейiнгi мӛлшерде айыппұл салуға немесе жүз сағаттан екi жүз
сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не екi жылға дейiнгi
мерзiмге түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан
айырып немесе онсыз екi жыл мерзiмге дейiн бас бостандығын шектеуге
жазаланады».
138-бап. Балалардың ӛмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
жӛнiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамау (Қазақстан Республикасының
09.11.11 ж. № 490-IV Заңымен ӛзгерістер енгізілді). «Балалардың ӛмiрi мен
денсаулығының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жӛнiндегi мiндеттердi қызметi
бойынша ӛзiне осындай мiндеттер жҥктелген адамның не осы мiндеттердi
арнайы тапсырма бойынша орындаушы немесе мҧндай мiндеттердi ерiктi тҥрде
ӛзiне алған адамның тиiсiнше орындамауы, егер бҧл жас баланың
денсаулығына абайсызда ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтiруге әкеп
соқса бес мың айлық есептiк кӛрсеткiшке дейiнгi мӛлшерде айыппҧл салуға не
екi жылға дейiнгi мерзiмге тҥзеу жҧмыстарына, не ҥш жылға дейiнгi мерзiмге
белгiлi бiр лауазымды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу
қҧқығынан айырып немесе онсыз нақ сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға
жазаланады. Абайсызда жас баланың ӛлiмiне әкеп соққан нақ сол әрекет ҥш
35
жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымды атқару немесе белгiлi бiр
қызметпен айналысу қҧқығынан айырып немесе онсыз бес жылға дейiнгі
мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады».
139-бап. Қамқоршы немесе қорғаншы құқықтарын терiс пайдалану (Қазақстан
Республикасының 09.11.11 ж. № 490-IV Заңымен ӛзгерістер енгізілді).
«Қамқоршылықты
немесе
қорғаншылықты
пайдакҥнемдiк
немесе
қамқоршылықтағы (қорғаншылықтағы) балаға зиян келтiру ҥшiн ӛзге арам
мақсаттарға пайдалану немесе қорғаншылықтағы (қамқоршылықтағы) баланы
қасақана қадағалаусыз немесе қажеттi кӛмексiз қалдыру қамқоршылықтағы
(қорғаншылықтағы) баланың қҧқықтары мен заңды мҥдделерiне елеулi нҧқсан
келтiруге әкеп соқса елуден жҥз айлық есептiк кӛрсеткiшке дейiнгi мӛлшерде
айыппҧл салуға не екi жылға дейiнгi мерзiмге тҥзеу жҧмыстарына, не екi жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге, не нақ осы мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады».
Ӛкінішке орай, Қылмыстық кодексінің 136 - 139-баптарының және «Әкімшілік
қҧқық бҧзушылық туралы» Кодекстің 111-бабының қолданылуы бойынша
санды деректер табылмады, сондықтан аталған шаралардың қолданылуын
қадағалау мҥмкін болмай отыр. Себеп заңнамалық актілерде «кәмелетке
толмағандарды тәрбиелеу және оқыту жӛніндегі міндеттерге» нақты не
кіретіні туралы жазылмауында шығар. Екінші жағынан, аталған баптарды
пайдалану кӛп жағдайларда балалардың мҥдделерін қозғайды, ӛйткені
кӛрсетілген баптардың қолданылу аясына материалдық жағдайы нашар ата-
аналар да кіреді және мҧндай отбасыларға немесе ата-аналарға айыппҧл салу
материалдық шығыстарға әкеледі, ал бҧл қаражатты бала қажеттіліктеріне
бағыттауға болушы еді.
«2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» ҚР Заңы.
Аталған Заңға сәйкес жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балаларды кҥтіп-бағу ҥшін қорғаншыларға (қамқоршыларға) 10 АЕК
мӛлшерінде ақша қаражатын тӛлеу кӛзделген.
Мына нормативтік актілер де балалардың қҧқықтарын қорғау саласындағы
Қазақстанның мемлекеттік әлеуметтік саясатының ӛзекті әрі қажетті
бағыттарының бірі болып табылады:
1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 27 маусымдағы
№ 625 Жарлығымен Қазақстан Республикасында ювенальды
36
әділет жүйесін дамытудың 2009 - 2011 жылдарға арналған
тұжырымдамасы мақҧлданды;
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы
№ 858 Жарлығымен Қазақстан Республикасы құқықтық
саясатының 2010 – 2020 жылдар кезеңіне арналған
тұжырымдамасы мақҧлданды.
Халықаралық практикада, атап айтқанда кәмелетке толмағандарға сот тӛрелігін
іске асыруға қатысты БҦҦ-ның ең тӛменгі стандарттық ережелерінде («Пекин
ережелері»)
22
«Juvenile Justice» термині (ювенальды әділет) «кәмелетке
толмағандар істері бойынша сот тӛрелігі» ҧғымын білдіреді және заңмен
«қақтығыста» болып қалған балалардың қҧқықтарын қорғау саласындағы
отандық заңнаманың қҧрамына кіреді.
Бҥгінде әлемде ювенальды әділеттің ағылшын-американдық, қҧрлықтық және
скандинавтық модельдері бар
23
. 2007 жылғы 23 тамызда Қазақстан
Республикасының Президенті Астана және Алматы қалаларында кәмелетке
толмағандарға қатысты қылмыстық істерді, әкімшілік қҧқық бҧзушылық және
олардың мҥдделерін қозғайтын азаматтық істер туралы істерді қарауға уәкілетті
тиісті соттарды қҧруды кӛздейтін «Кәмелетке толмағандардың ісі бойынша
мамандандырылған ауданаралық соттарды қҧру туралы» Жарлыққа қол қойды.
Яғни, мемлекет пилоттық жобаларға талдау жасау және оны енгізу арқылы
ювенальды әділетті қҧруға ықпал ету жӛніндегі белсенді жҧмыс атқарды. 2012
жылғы 4 ақпанда Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының барлық
аумағында кәмелетке толмағандардың ісі бойынша мамандандырылған
ауданаралық соттарды қҧру туралы шешім шығарды. Ювенальды әділетті
енгізу мен дамытудың артықшылықтары әрине бар, ӛйткені қҧқық
бҧзушылықтан гӛрі қҧқық бҧзушы болашағы маңызды. Бірақ аталған қадамды
сәтті іске асыру ҥшін тиісті кадрлар дайындауды бастау қажет; кадрлар іріктеу
кезінде педагог немесе психолог дағдыларының болуына ерекше назар аудару
қажет. Бҧған қоса, әлеуметтік қызметкерлердің, психоталдаушылардың,
медиаторлар мен бала дәрігерлерінің рӛлін арттыру қажет. Ювенальды әділетті
дамыту концепциясын сәтті іске асырудың басты жағдайларының бірі
әлеуметтік қызметкер институтын дамыту болып табылады, ӛйткені кейіннен
әлеуметтік қызметкер судьяның кӛмекшісі болмақ
24
.
22
«Пекин ережелері», 1995ж., Кәмелетке толмағандарға қатысты сот тӛрелігін іске асыруға қатысты БҦҦ-ның ең тӛменгі стандарттық
ережелері
23
Әлемнің 60-тан астам мемлекетінде ювенальды соттар жҧмыс істейді
24
ШҚО Ӛскемен қалалық судьясы Т.Т. Қасымовпен болған интервью материалдары пайдаланылды
Достарыңызбен бөлісу: |
