Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

26 
 
мейіріміне мҧқтаж балалармен кездеулер ӛткізеді, патронаттық отбасылар мен 
қамқоршыларға  кӛмек  кӛрсетеді  –  мҧның  бәрі  олардың  қызметінің  нәтижесі. 
Алайда байқалып отырған азаю ҥрдісіне қарамастан, республикада 36777 жетім 
балалар  мен  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған  балалар  бар.  Бҧл  барлық 
балалар әлі де болса отбасында ӛмір сҥру және тәрбиелену қҧқығын пайдалана 
алмай отыр деген сӛз. Яғни, ата-ана қҧқықтарын айырудан басқа ата-аналары ӛз 
міндеттерін  орындамайтын  немесе  тиісінше  орындамайтын  отбасылармен 
жҧмыс  тетіктері  әзірленбеген.  Мҧның  салдарынан  балалар  зардап  шегеді, 
ӛйткені  олардың  қҧқықтарына  нҧқсан  келтіріледі  және  кепілдендірілген 
мемлекеттік қорғау тиісті тҥрде жҥзеге асырылмайды.  
 
«Білім туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы                                 
27 шілдедегі № 319-III Заңы (05.07.11 ж. ӛзгерістермен) 
«Мемлекет  Қазақстан  Республикасы  азаматтарының  тегін  мектепалды, 
бастауыш,  негізгі  орта  және  жалпы  орта  білім  алуын,  сондай-ақ,  арнаулы 
мемлекеттік  органдардың  оқу  орындарын  қоспағанда,  егер  азамат  осы 
деңгейлердің  әр  қайсысында  бірінші  рет  білім  алатын  болса,  мемлекеттік 
білім  беру  тапсырысына  сәйкес  конкурстық  негізде  тегін техникалық  және 
кәсіптік,  орта  білімнен  кейінгі, жоғары  және жоғары  оқу  орнынан  кейінгі 
білім алуын қамтамасыз етеді». 
 
Аталған  Заңның  8-бабында  «мемлекет  білім  алу  құқығын  білім  беру  жүйесін 
дамыту, оның жұмыс істеуінің құқықтық негізін жетілдіру және Қазақстан 
Республикасының Конституциясына  сәйкес  білім  алу  үшін  қажетті 
әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді. Білім 
беру  сапасын  мемлекеттік  бақылау  білім  беру  сапасын  бағалаудың  ұлттық 
жүйесін  жасау  және  оның  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  ету  арқылы  жүзеге 
асырылады».  Аталған  Заңның  негізгі  ережелеріне  сәйкес  дене,  материалдық 
жағдайына немесе ӛзге мән-жайларға қарамастан, әрбір баланың сапалы білімге 
қолжетімділігі  қамтамасыз  етілуі  тиіс.  Қазақстан  Республикасының  кейбір 
заңнамалық  актілерінде  әр  бала  ҥшін  орта  білімнің  міндеттілігі  туралы 
айтылған.  
 
6-бап. Білім беру саласындағы жергілікті ӛкілді және атқарушы органдардың 
құзыреті. 
Жергілікті 
органдар 
«жетім 
балаларды, 
ата-аналарының 
қамқорлығынсыз  қалған  балаларды белгіленген  тәртіппен  мемлекеттік 
қамтамасыз  етуді,  оларды  міндетті  жҧмысқа  орналастыруды  және  тҧрғын 
ҥймен қамтамасыз етуді жҥзеге асырады». 
 

27 
 
«Бҥгінде  ҚР  Білім  және  ғылым  министрлігі  білім  беру  жҥйесін  жаңғырту 
міндетін  алға  қойып  отыр.
12
  Ол  ҥшін  Қазақстан  Республикасында  білім 
беруді 
дамытудың 
2011-2020 
жылдарға 
арналған 
мемлекеттік 
бағдарламасы  әзірленді.  Аталған  Бағдарламаны  іске  асырудың  бастапқы 
кезеңінің ӛзінде Білім туралы Заңға ӛзгерістер енгізілді, 7 заң қабылданды, 560 
бҧйрық шығарылды, оның ішінде 41 бҧйрық нормативтік қҧқықтық акті кҥшіне 
ие.    Әлеуметтік,  эмоционалдық  және  ӛмірлік  маңызы  бар  дағдыларды 
қалыптастыруда  білім  алу  ерекше  рӛлге  ие,  әсіресе  жастық  шақ  кезінде  алған 
білімнің  орны  айрықша.  Сондықтан,  ел  Президентінің  министрлік  алдына 
қойып  отырған  міндеті  мектепке  дейінгі  біліммен  толық  қамту  болып 
табылады. Әрине, кӛптеген істер атқарылды: жаңа мектептер салынып, балалар 
бақшаларына  қатысты  жағдай  едәуір  жақсарды
13
,  еуропалық  стандарттар 
енгізілді  және  т.б.»  Алайда,  ҚР  Статистика  агенттігінің  деректері  бойынша 
2010  жылы    100  орынға  104,9  баладан  келді,  бҧл  шамамен  5  бала 
балабақшаларда  ҧйықтауға  және  ойнауға  арналған  орындармен  қамтамасыз 
етілмей  отыр  деген  сӛз,  демек  олардың  қҧқықтары  бҧзылуда.  Тәрбие  берумен 
және  оқумен  қамтылған  балалардың  ҥлесі  жылдан  жылға  артып  келе 
жатқанына  қарамастан  (мектепке  дейінгі  тәрбие  және  оқытумен  қамту 
коэффициенті  пайыздық  қатынаста  типтік  жастағы  халықтан  санағанда  2007 
жылы  32,8%,  ал  2010  жылы  –  41,6%
  қҧрады)
14
,  бҧл  мәселе  бҥгінгі  таңда  тез 
арада шешім қабылдауды қажет етеді. 
 
Орта  білім  беруді  жаңғырту  мҧғалім  мәртебесін  арттыру,  мҧғалімдер 
біліктілігін  кӛтеру  және  білім  беру  қызметтерінің  сапасына  бақылау  жасауды 
білдіреді. ҚР БҒМ Балалардың қҧқықтарын қорғау комитетінің ресми деректері 
бойынша  2011-2012  оқу  жылында  мектепке  бармайтын  317  бала  анықталды, 
олардың  138-і  мектепке  қайтарылды.  Бірақ  шын  мәнінде  бҧл  сан  одан 
әлдеқайда  артық,  мысалы  2008  жылғы  зерттеулер  қорытындысы  бойынша 
республика бойынша 50 мыңға жуық бала мектепке бармай отыр
15
. Білім беру 
мекемелері  мен  басқа  билік  органдары  ӛкілдерінің  кҥш-жігеріне  қарамастан 
біліммен қамтылмаған балалар туралы сенімді статистика жоқ. Әрине, олардың 
арасында  мектепке  барғысы  келмейтін  немесе  оған  ӛзіндік  себептері  бар 
балалар  кездеседі,  бірақ  кӛбісінде  қолжетімділік  шектеулі  екенін  ҧмытуға 
болмайды.  Кедей  және  аз  қамтылған  отбасылардан  шыққан  балалардың 
мектепке баратын киім-кешегі жоқ, білім алуға арналған қосымша қаражаттары 
да  (сынып,  мектеп  қорлары,  театрлар,  сыйлықтар,  репетиторда  жаттығулар, 
спорттық секциялар және т.с.с.) кемшін, ал кейбіреулері білім алудың орнына 
                                                           
12
 ҚР Білім және ғылым министрі Б.Т. Жұмағұловтың ҚР Парламентінде сөйлеген сөзі, 2012 жылғы 18 
маусым  
13
 «Балапан» бағдарламасының шеңберінде балабақшалар саны 41%-ға артты 
14
«ҚР білім беру жағдайы мен дамуы туралы ұлттық баяндама». ҚР БҒМ Ұлттық білім беру сапасын 
бағалау орталығы. Астана, 2011 
15
 «
Қазақстанда баланың орта білім алуға құқығын сақтау: жетістіктері мен проблемалары». ҚР БҒМ 
Балалардың құқықтарын қорғау комитеті. «Сандж» Зерттеу орталығы, Астана, 2008