алдын алу» Қазақстан Республикасының Заңы (

32 
 
алдын алу» Қазақстан Республикасының Заңы (2004 жылғы 9 шілдедегі № 
591-II,  Қазақстан  Республикасының  29.04.2010  ж.  №  272-IV  Заңымен 
ӛзгертілді) 
 
«Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз 
және  панасыз  қалудың  профилактикасы  саласындағы  мемлекеттiк  саясат 
құқықтық  саясаттың  бiр  бӛлiгi  болып  табылады  және  ол  кәмелетке 
толмағандар үшiн құқықтық және әлеуметтiк кепiлдiктер жасау, кәмелетке 
толмағандар  арасындағы  құқық  бұзушылықтардың,  қадағалаусыз  және 
панасыз  қалу  профилактикасының  жүйесiн  құрайтын  органдар  мен 
мекемелердi  материалдық-техникалық,  қаржылық,  ғылыми-әдiстемелiк  және 
кадрлармен  қамтамасыз  етудi  қамтиды.
 
Кәмелетке  толмағандардың 
арасындағы  құқық  бұзушылықтардың,  қадағалаусыз  және  панасыз  қалудың 
алдын  алу  жүйесiне  iшкi  iстер,  білім  беру,  денсаулық  сақтау  органдары, 
халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты iске асыруды 
үйлестiретiн мемлекеттік орган, жергiлiктi ӛкiлдi және атқарушы органдар, 
кәмелетке  толмағандардың  iстерi  және  олардың  құқықтарын  қорғау 
жӛніндегі  комиссиялар  және  ӛз  құзыретi  шегiнде  ӛзге  де  мемлекеттік 
органдар кiредi». Заңға сәйкес жергілікті атқарушы органдар аталған саладағы 
басқа  міндеттермен  қатар,  ӛмiрде  қиын  жағдайға  душар  болған  кәмелетке 
толмағандардың  және  тҧрмысы  қолайсыз  отбасылардың  дербес  есебiн 
жҥргiзедi;  кәмелетке  толмағандарға  арналған  әлеуметтiк  инфрақҧрылымның 
қалыптасуына  жәрдемдеседi,  ӛмiрде  қиын  жағдайға  душар  болған  кәмелетке 
толмағандарды 
Қазақстан 
Республикасының 
заңдарында 
белгiленген 
тәртiппен жҧмысқа орналастыру және оларға тҧрмыстық жағдай жасау, ӛзге де 
кӛмек кӛрсету жӛнiндегi шараларды қолданады.  
 
Мемлекет  тарапынан  жҥргізіліп  жатқан  жҧмыс  нәтижесінде  кәмелетке 
толмағандар  арасындағы  қылмыстылық  азаюда.  Соңғы  4  жылда  кәмелетке 
толмағандар жасаған қылмыстар санының арту ҥдерісін еңсеруге және олардың 
жыл  сайын  6%-ға  азаюына  қол  жеткізілді.  Мысалы,  кәмелетке  толмағандар 
жасаған  қылмыстар  саны  2004  жылғы  6529  жағдайдан  2011  жылғы  4108-ге 
дейін  азайды
19
.  Ішкі  істер  органдарында  кәмелетке  толмағандардың  ісі 
жӛніндегі  бӛлімшелерде  есепте  тҧрғандар  саны  2008  жылғы  19 099-дан  2011 
жылы  14 115-ке  дейін  тӛмендеді
20
.  «Мейірімділік»  акциясы  шеңберінде 
әлеуметтік  жағынан  қорғалмаған  134  000  балаға  330  млн.  теңгеге  жуық 
                                                           
19 
«№1-М нысаны. Тіркелген қылмыстар және 2012 жылғы 12 ай бойынша қылмыстық қуғын органдарының қызметінің нәтижесі 
туралы есеп». ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер комитетінің ресми сайты  
20
 
ҚР ІІМ деректері (сұрау бойынша) 

33 
 
соманың  кӛмегі  кӛрсетілді.  «Мектепке  жол»  акциясының  қорытындысы 
бойынша аз қамтылған отбасылардан шыққан 252 000 бала 1,6 млрд. теңгеден 
астам  соманың  материалдық  кӛмегін  алды.  Аталған  іс-шаралар  нәтижесінде 
қараусыз,  панасыз  қалған  балалар  саны  1,3-есеге  азайды
21
.  Алдын  алу 
шараларының  артуына  қарамастан,  жасӛспірімдердің  қажеттіліктері  мен 
мҥдделерін  қорғау  әлі  де  болса  қоғамның  басты  міндеті  болып  отыр.  Осыған 
байланысты,  Ішкі  істер  министрлігі  қалыптасқан  жағдайды  одан  әрі  жақсарту 
жӛніндегі  шараларды  ҧсынуда.  Мысалы,  кәмелетке  толмағандар  арасындағы 
қҧқық  бҧзушылықтарды  сапалы  алдын  алу  және  онымен  кҥрес  ҥшін  панасыз 
қалған  балалар  бойынша  бірыңғай  ақпараттық  базаны  қҧру  туралы  мәселе 
кӛтерілуде.  Сондай-ақ  Қазақстан  Республикасы  Ішкі істер министрлігі  барлық 
ӛңірлерде қараусыз және панасыз қалған балаларға арналған арнайы білім беру 
ҧйымдарын қҧруды ҧсынады. 
  
26.10.2010ж., 20.08.2010ж. ӛзгертулерімен 30.01.2001ж. №155- II «Әкімшілік 
құқық бұзушылық туралы» ҚР кодексі  
 
111-бап.  Ата-аналардың  немесе  басқа  да  заңды  ӛкiлдерiнiң  балаларды 
тәрбиелеу  жӛнiндегi  мiндеттердi    орындамауы.  «Ата-аналардың  немесе 
басқа  да  заңды  ӛкiлдерiнiң  кәмелетке  толмаған  балаларды  тәрбиелеу  және 
оқыту  жӛнiндегi  мiндеттердi  дәлелдi  себептерсiз  орындамауы  айлық  есептiк 
кӛрсеткiштiң  бестен  онға  дейiнгi  мӛлшерiнде  айыппҧл  салуға  әкеп  соғады. 
Кәмелетке толмағандардың алкогольдiк iшiмдiктердi, есiрткi қҧралдарын және 
психотроптық  заттарды  ҧдайы  қолдануына  не  қаңғыбастықпен  немесе 
қайыршылықпен  айналысуына  әкеп  соққан  iс-әрекеттер,  сол  сияқты  олардың 
қылмыс  немесе  қасақана  әкiмшiлiк  қҧқық  бҧзушылық  белгiлерi  бар  әрекеттер 
жасауы  ата-аналарға  немесе  басқа  да  заңды  ӛкiлдерiне  жиырма  айлық  есептiк 
кӛрсеткiш мӛлшерiнде айыппҧл салуға әкеп соғады». 
 
16.07.1997ж. №167-І ҚР Қылмыстық кодексі 
 
136-бап.  Балаларын  немесе  еңбекке  жарамсыз  ата-анасын  асырауға 
арналған қаражатты тӛлеуден әдейi  жалтару (136-бапқа ҚР 05.05.2000 ж. № 
47-II; 18.01.11  ж.  №  393-IV; 09.11.11  ж.  №  490-IV  Заңдарымен  ӛзгерістер 
енгізілді).  «Ата-ананың  сот  шешiмi  бойынша  кәмелетке  толмаған  балаларын, 
сол  сияқты  он  сегiз  жасқа  толған  еңбекке  жарамсыз  балаларын  асырауға 
арналған  қаражатты  тӛлеуден  ҥш  айдан  астам  әдейi  жалтаруы  айлық  есептiк 
кӛрсеткiштiң екi жҥзден бес жҥзге дейiнгi мӛлшерiнде айыппҧл салуға, не жҥз 
                                                           
21
 
ҚР БҒМ баспасөз қызметі