26
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
ЖҰМЫС БЕРУШІ МЕН ҚЫЗМЕТКЕРДІҢ
НЕГІЗГІ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
3
Жұмыс берушінің құқықтары
қызметкер-
лермен ең-
бек шартын
өзгертуге,
толықтыруға
және бұзуға;
жұмыс бе-
рушiнiң
актiлерiн
шығаруға
қызмет-
керлердi
көтермелеу-
ге, оларға
тәртiптiк жаза
қолдануға,
қызметкер-
лердi мате-
риалдық жа-
уапкершi лiк ке
тартуға
еңбек мiндет-
терiн атқару
кезiнде қызмет-
кердiң келтiрген
зиянын өтетуге;
сотқа жүгінуге;
қызметкердi
оқытуға бай-
ланысты өз
шығындарын
өтетуге
қызметкерге сынақ
мерзiмiн белгiлеуге;
қызметкерлерден ең-
бек шарты, ұжымдық
шарттар талаптары-
ның, еңбек тәртiп-
темесi ережелерiнiң
және жұмыс берушiнiң
басқа да актiлерiнiң
орындалуын талап
етуге
Жұмыс берушi:
1) еңбек заңнамасының, келiсiмдердiң, ұжымдық, еңбек шартта-
рының, өздерi шығарған актiлердiң талаптарын сақтауға;
2) жұмысқа қабылдаған кезде қызметкерлермен еңбек шартта-
рын жасасуға;
3) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау бойынша iшкi бақылау-
ды жүзеге асыруға;
4) қызметкерге еңбек шартында келiсiлген жұмысты беруге;
5) қызметкерге жалақы мен өзге де төлемдердi уақтылы және
толық мөлшерде төлеуге;
6) қызметкердi ұйымдағы iшкi еңбек тәртiбi қағидаларымен, жұ-
мыс берушінің өзге де актiлерiмен және ұжымдық шартпен таныс-
тыруға;
7) қызметкерлердiң өкiлдерiне ұжымдық келiссөздер жүргiзу,
ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақы-
лау үшiн қажеттi толық және дәйектi ақпарат беруге;
8) қызметкерлер өкiлдерiнiң ұсыныстарын қарауға, ұжымдық
келiссөздер жүргiзуге, ұжымдық шарт жасасуға;
27
9) қызметкерлердi еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге;
10) қызметкерлердi жабдықпен, құралдармен, техникалық құ-
жаттамамен және еңбек мiндеттерiн атқару үшiн қажеттi өзге де
құралдармен өз қаражаты есебiнен қамтамасыз етуге;
11) мемлекеттiк еңбек инспекторларының нұсқамаларын орын-
дауға;
12) егер жұмысты жалғастыру қызметкердiң және өзге де
адамдардың өмiрiне, денсаулығына қауiп төндiретiн болса, жұмыс-
ты тоқтата тұруға;
13) қызметкерлердi мiндеттi әлеуметтiк сақтандыруды жүзеге
асыруға;
14) қызметкер еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн атқарған кезде оны
жазатайым оқиғалардан сақтандыруға;
15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге;
16) қызметкерлердiң еңбек қызметiн растайтын құжаттардың
және оларды зейнетақымен қамсыздандыруға арналған ақшаны
ұстап қалу мен аудару туралы деректердiң сақталуын және мемле-
кеттiк мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге;
17) қызметкерге зиянды және қауiптi жұмыс жағдайлары мен
кәсiптiк аурудың болу мүмкiндiгi туралы ескертуге;
18) жұмыс орындары мен технологиялық процестерде қауiп-қа-
тердi болғызбау жөнiнде шаралар қабылдауға, профилактикалық
жұмыстар жүргiзуге;
19) жұмыс уақытының, оның iшiнде әрбiр қызметкер орындай-
тын үстеме жұмыстардың, зиянды, қауiптi еңбек жағдайларындағы
жұмыстардың, ауыр жұмыстардың нақты есебiн жүргiзуге;
20) қызметкерлердiң кәсiби даярлықтан, қайта даярлықтан өтуiн
және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды қамтамасыз етуге;
21) қызметкердiң еңбек мiндеттерiн орындау кезiнде өмiрi мен
денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеуге;
22) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның және еңбек
инспекциясы жөніндегі жергілікті органның лауазымды адамдары-
ның, қызметкерлер өкiлдерiн, еңбектi қорғау жөнiндегi қоғамдық
инспекторларды еңбек қауiпсiздiгiнiң, еңбек жағдайы және еңбектi
қорғаудың жай- күйiн және еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау ту-
ралы заңнаманың сақталуын, сондай-ақ өндiрiстегi жазатайым оқиға
мен кәсiптiк ауруларды тексеру үшiн кедергiсiз жiберуге;
23) жұмысқа қабылдау кезiнде еңбек шартын жасасу үшiн қажет-
тi құжаттарды талап етуге мiндеттi.
28
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
Қызметкердiң құқықтары (Еңбек кодексінің 22-бабының 1-тар-
мағы):
1) еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
жұмыс берушiден еңбек, ұжымдық шарттардың талаптарын орын-
дауды талап етуге;
2) еңбек қауiпсiздiгiне және еңбектi қорғауға; еңбек жағдайлары
мен еңбектi қорғаудың жай-күйi туралы толық және дәйектi ақпарат
алуға;
3) уақтылы және толық көлемде жалақы төленуiне; бос тұрып
қалу үшiн осы ақы алуға;
4) тынығуға, оның iшiнде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы-
на;
5) егер ҚР заңдарында өзгеше көзделмесе, кәсiподақ немесе
басқа да бiрлестiктер құру, сондай-ақ оларға мүшелiк құқығын қоса
алғанда, бiрiгуге; өзiнiң өкiлдерi арқылы ұжымдық келiссөздерге қа-
тысуға және ұжымдық шарт жобасын әзiрлеуге, сондай-ақ қол қо-
йылған ұжымдық шартпен танысуға;
6) кәсiптiк даярлықтан, қайта даярлықтан өтуге және өзiнiң бiлiк-
тiлiгiн арттыруға;
7) еңбек мiндеттерiн атқаруға байланысты денсаулығына кел-
тiрiлген зиянды өтетуге; заңдарда көзделген жағдайларда мiндеттi
әлеуметтiк сақтандырылуға;
8) кепiлдiктерге және өтемақы төлемдерiне; өзiнiң құқықтары
мен заңды мүдделерiн заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен
қорғауға;
9) бiрдей еңбегi үшiн қандай да болмасын кемсiтусiз бiрдей ақы
алуға; бiлiктiлiгiне, еңбектiң күрделiлiгiне, орындалған жұмыстың
саны мен сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегi-
не ақы төленуiне;
10) еңбек дауын шешу үшiн таңдауы бойынша келiсiм комиссия-
сына немесе сотқа жүгiнуге;
11) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау талаптарына сәйкес
жабдықталған жұмыс орнына; жеке және ұжымдық қорғану құрал-
дарымен, арнаулы киiммен қамтамасыз етiлуге; өзiнiң денсаулығы-
на немесе өмiрiне қауiп төндiретiн жағдай туындаған кезде, бұл
туралы тiкелей басшы немесе жұмыс берушiнiң өкiлiн хабардар
ете отырып, жұмысты орындаудан бас тартуға; еңбек қауiпсiздiгi
және еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарға сәйкес келмеуi себептi
ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының
сақталуына;