32
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
Жұмыс берушi өзiнiң бұйрығын шығару арқылы тәртiптiк
жаза қолданады. Бұйрық шығарылғанға дейін жұмыс беруші қыз-
меткерден жазбаша түсінік талап етуге міндетті, аталған
түсінікті беруден бас тартқан жағдайда тиісті акті толтыры-
лады.
Жұмыс берушi тәртiптiк жазаның түрiн айқындау кезiнде жа-
салған тәртiптiк терiс қылықтың мазмұнын, сипатын және ауыр-
лығын, оны жасаудың мән-жайларын, қызметкердiң оның алдын-
дағы және одан кейiнгi тәртiбiн, еңбекке деген көзқарасын ескеруге
тиiс. Әрбiр тәртiптiк терiс қылығы үшiн қызметкерге бiр тәртiптiк
жаза ғана қолданыла алады. Жұмыс берушiнiң қызметкерге
тәртiптiк жаза қолдану туралы актiсi:
1) қызметкердiң еңбекке уақытша қабiлетсiздiгi;
2) қызметкер мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттер атқару
уақытына жұмыстан босатылған;
3) қызметкер демалыста немесе вахтааралық демалыста
болған;
4) қызметкер iссапарда болған кезеңде шығарылмайды.
Тәртiптiк жаза қолдану туралы бұйрық ол шығарылған күнiнен
бастап үш жұмыс күнi iшiнде қызметкерге қолын қойғызып хабарла-
нады. Қызметкер жұмыс берушiнiң актiсiмен танысқанын қол қойып
растаудан бас тартқан жағдайда, бұйрықта ол туралы тиiстi жазба
жасалады. Қызметкердi жұмыс берушiнiң тәртiптiк жаза қолдану
туралы бұйрығымен жеке таныстыруға мүмкiндiк болмаған жағдай-
да жұмыс берушi актiнi қызметкерге хабарламалы хатпен жiберуге
мiндеттi.
Тәртіптік жазаға қызметкер шағымдана алады.
Сондай-ақ
тәртіптік жазаларды белгілеу мерзімі (ЕК-нің 74-
бабы) және
тәртіптік жазаның қолданылу мерзімі маңызды мән-
ге ие (ЕК-нің 75-бабы).
Тәртiптiк жаза жоғарыда көрсетілген төрт жағдайды
қоспағанда, қызметкерге тәртiптiк терiс қылық анықталған-
нан кейiн тiкелей, бiрақ ол анықталған күннен бастап бiр айдан
кешiктiрiлмей қолданылады.
33
Сот
ереуiлдi заңсыз деп таныған кезде (ЕК-нің 304-бабы),
тәртiптiк жаза бұл туралы соттың шешімі күшіне енген күннен
бастап 1 айдан
кешіктірілмей қолданылады.
Тәртiптiк жазаны тәртiптiк терiс қылық жасалған күннен
бастап алты айдан асқаннан кейiн
қолдануға, ал Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген немесе ревизия неме-
се жұмыс берушiнiң қаржы-шаруашылық қызметiн тексеру нәти-
желерi бойынша тәртiптiк терiс қылығы анықталған жағдайларда
қызметкер тәртiптiк терiс қылық жасаған күннен бастап бiр
жылдан
асқаннан кейiн белгілеуге болмайды. Көрсетiлген мерзiмдерге
қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу уақыты кiрмейдi. Атап айтқан-
да, «Мемлекеттiк қызмет туралы»
ҚР Заңының 28-1-бабы сыбай-
лас жемқорлық құқық бұзушылықтарды не сыбайлас жемқорлыққа
жағдай жасайтын құқық бұзушылықтарды жасағаны үшiн тәртiптiк
жаза терiс қылық анықталған күннен бастап
үш айдан кешiктiрiл-
мей қолданылады және жазаны терiс қылық жасалған күннен
бастап
бiр жылдан кешiктiрiп қолдануға болмайтындығын көз-
дейді.
Қызметкердiң еңбекке уақытша қабiлетсiздiгiне, мемлекеттiк
немесе қоғамдық мiндеттер орындау үшiн жұмыстан босатылуы-
на, демалыста, iссапарда болуына байланысты жұмыста болмаған
уақытында тәртiптiк жаза қолдану мерзiмiнiң барысы тоқтатыла
тұрады.
Қызметкерді жұмыстан шығу жағдайын қоспағанда,
тәртiптiк жазаның қолданылу мерзiмi ол қолданылған күннен
бастап алты айдан аспауға тиiс. Егер осы мерзiм iшiнде қызмет-
кер жаңа тәртiптiк жазаға тартылмаса, оның тәртiптiк жаза-
сы жоқ деп есептеледi.
Қызметкерге тәртiптiк жаза қолданған жұмыс берушi өзiнiң
бас тамасымен, қызметкердiң немесе оның тiкелей басшысының
өтiнуiмен, қызметкерлер өкiлiнiң өтiнiшi бойынша тәртiптiк жазаны
мерзiмiнен бұрын алып тастауға құқылы.
34
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
Жұмыс уақытына дайындық-қорытынды жұмыстар, еңбек техно-
логиясында, еңбектi ұйымдастыруда, еңбектi нормалау мен қорғау
ережелерiнде көзделген үзiлiстер, қызметкер өзiнiң уақытына ер-
кiн иелiк ете алмайтын жұмыс орнында болу немесе жұмысты күту
уақыты, мереке және демалыс күндерiндегi кезекшiлiктер, үйдегi
кезекшiлiк және басқа да кезеңдер жатады.
Сұрақ: Еңбек тәртібін бұзғаным үшін маған сөгіс жариялап,
сыйақыдан айырды. Осы екі жазаның біруақытылы болуы заңды
ма?
Жауап: Қызметкерге сөгіс түріндегі тәртіптік жаза қол-
данылуы мүмкін және сыйақы мөлшерін алып тастау/азайту
біруақытылы қолданылуы мүмкін, өйткені сыйақыдан айыру
тәртіптік жазаға жатпайды.
ЖҰМЫС УАҚЫТЫ
– бұл қызметкер ішкі еңбек тәртіптемесі ережелері және
еңбек шартының талаптарына сәйкес еңбек мiндеттерiн орын-
дайтын уақыт, сондай-ақ заңдарға және өзге де нормативтік
құқықтық актілерге сәйкес жұмыс уақытына жатқызылған өзге
де уақыт кезеңдері.
(Еңбек кодексінің 76–91-баптары)
ЖҰМЫС УАҚЫТЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ
қалыпты
ұзақтығы
аптасына
40 сағат-
тан ас-
пауға тиiс
қысқартылған
ұзақтығы
(қысқартылған
жұмыс күні)
– 36 сағаттан
немесе 24
сағаттан ас-
пауға тиіс
икемдi жұ-
мыс уақыты
режимi (тiр-
келген жұ-
мыс уақыты,
икемдi жұмыс
уақыты,
есептiк кезең)
үздiксiз жұ-
мыс iстейтiн
өндiрiстер-
дегі жұмыс
уақытының
жиынтық
есебi
толық емес
жұмыс уақы-
ты (толық
емес жұмыс
күнi: толық
емес жұмыс
аптасы)
