64
65
(еріндік, езулік)
14. Дауыстылардың саны қанша? (12)
15. Әліпбидегі 10-дыбыс қандай дыбыс? (Ж)
16. Сөз таптары нешеу? (тоғыз)
17. Қосымша нешеу? (екеу)
18. Жұрнақтың түрлерін ата. (сөз тудырушы, сөз түрлендіруші)
19. Зат есімнің мағыналық түрлерін ата. (деректі, дерексіз,
жалпы, жалқы)
20. Сын есімнің шырайларын ата. ( салыстырмалы, асырмалы)
І кезеңнің қорытындысын тыңдау.
ІІ кезең. “Полиглот”(Тиісті сөзді қойып, бірнеше тілде айту.)
1. ...қылды қақ жарған. (қара)
2. Атадан жақсы ұл туса,
Есіктегі басын төрге сүйрер.
Атадан ... ұл туса,
Төрдегі басын жерге сүйрер. (жаман,
3. Ел қонбаса - ... азады,
Жер болмаса – ер азады. (жер,
4.... ала болса, ауыздағы кетеді,
Төртеу түгел болса, төбедегі келеді. (алтау,
5. ... тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады. (тіл,
6. ... көпті жау алмайды,
Ақылы көпті дау алмайды.(досы,
7. ... өссе елдің көркі,
Гүл өссе жердің көркі.(қыз)
8. ... таумен кездеспейді,
Адам адаммен кездеседі. (тау)
9. Қына тасқа бітеді,
... басқа бітеді.(білім,
10. ... сүйектен өтеді,
Таяқ еттен өтеді. (сөз)
ІІ кезеңнің қорытындысын тыңдау.
ІІІ кезең. «Алты жұмбақ»
(Оқушылар берілген үзіндінің қай шығармадан екенін анықтап,
қандай салт –дәстүрдің бар екенін анықтауы керек.)
- Сенің сегіз қызың бір төбе, Кенжекейің бір төбе болса, менің
сегіз ұлым бір төбе, тоғызыншы ұлым бір төбе. Кенжекейің
тоғызыншы ұлымдікі болсын, - деп бай тоғыз қызға қандай салт-
дәстүрдің түрін жасап келіпті? (Қай шығармадан алынған? Қандай
дәстүр бар?) (“Ер Төстік” ертегісі, құда түсу)
- Мен айыптымын, менен бір қателік болды, шайтанның
азғырғанына ердім. Оған себеп – мына уәзірлер. Бұлар енді я саған,
я маған бір қатер қылар. Сен енді іргеңді көтер, бөтен елге көш
деп, - хан өзінің досына разы болып, бірнеше түйеге асыл заттар
арттырып, мал беріп, досын Ақша ханның еліне көшіріп салады.
(Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) («Аяз би»
ертегісі, енші беру).
- Алтынмен ішін безеген,
Сырты күміс ақ отау
Келістіріп түзеген
Арттыруға сайланды.
Қырық түйе қазына,
Қырық құл мен қырық күң,
Қосып берді қызына.
(Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) «Ер Төстік»
ертегісі, жасау беру.
Балаға таңсық болып жүрген байғұс,
Үйіне алып келіп қылды тойды.
Туғандай тумаса да қылайын деп,
Кім деп ол баланың несін қойды?
(Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) «Алпамыс
батыр» жыры, азан шақырып ат қою, шілдехана жасау, бауырына
салу.
Көтібар қызды қосты Әлібекке
Атақты өзі батыр асыл текке.
66
67
Көмекші құрал
Ж.ТЕМІРҒАЛИЕВА,
Қазан жалпы орта білім беретін мектеп.
Павлодар облысы, Май ауданы
«САЛЫСТЫРМАЛЫ
ГРАММАТИКА» КУРСЫНЫҢ
БАҒДАРЛАМАСЫНА АРНАЛҒАН
ЖҰМЫС ДӘПТЕРІ
(6-7–сыныптар)
Жұмыс дәптерінде өлкетану материалдарын пайдалана
отырып, оқушылардың туған жеріне деген сүйіспеншіліктерін
арттыра түседі деген оймен, Павлодар өңірінің компонентінен
ақын–жазушылардың шығармаларынан мәтіндер іріктеп
алынды. Ең басты, ең маңызды мәселелерін тартымды әңгімелер,
өлеңдер, шешендік сөздер, аңыз-әңгімелер, повесть, романдардан
үзінділер түрінде құрастырылды. Осы себептерге байланысты
жинақта қосымша сұрақтар, өздігінен ізденетін шығармашылық
тапсырмалар да берілген. Әр мәтінге жасалған грамматикалық
жаттығулар деңгейлік тапсырмалар арқылы толықтырылды.
Оның себебі, біріншіден, теориялық тақырыптардың жүйесі
жаңа бағдарламаға толық сәйкестендіруді қажет етті, екіншіден,
жаттығулар жүйесіне оқушының өздік, шығармашылық тұрғыда
жұмыс жасауына мүмкіндік беретін және мәтінді талдауға
бағытталатын қосалқы тапсырмалар енгізілді, үшіншіден,
дәптерде көрнекіліктерді (сызбалар, кестелер, талдау үлгілері)
қамту ескертілді.
Себебі дидактикалық құрал, негізінен, оқушының қолындағы
басты құрал болғандықтан, олардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне де сәйкес келуіне көңіл бөлінді.
ХХІ ғасыр табалдырығын аттаған жас ұрпақты тәрбиелеудің,
оқытудың басты мақсаты ұлттық үрдістерді бойына сіңірген,
әлемдік өркениеттіліктен өзіндік орнын алуға лайықты адамдарды
Жүз-жүзден кілем, тон, ішік қылып,
Арттырды елу нарды әділетке.
(Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) «Айман-
Шолпан» жыры, киіт кигізу, жасау беру, үйлендіру.
Балталы, Бағаналы ел, аман бол!
Бақалы, балдырғанды көл, аман бол!
Кірім жуып, кіндігім кескен жерім,
Ойнап-күліп, ер жеткен жер, аман бол!
(Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) «Қозы Көрпеш
- Баян сұлу» жыры, қоштасу.
ІІІ кезеңнің қорытындысын тыңдау.
ІV кезең. Ғажайып алаң. Әдебиет пәнінен сұрақтар.
ІV кезеңнің қорытындысын тыңдау.
V кезең. “Жекпе жек”.
(Әр топтың жетекшілері шығып берілген «қазақстандықтар»
сөзіне бірнеше сөздер құрайды.)
(қазақ, ас, тақ, тас, тандыр, қазы, тары, арық, ар, ата, қаз, ара,
нар, атан, тана, асық, ық, ыс, Қазақстан, тарақ, сандық, сан, қатар,
қақ, ат, қасық, ана, зат, атыз, сатқын, т.б.)
VІ кезеңнің қорытындысын тыңдау. Барлық кезеңнің
қорытындысын тыңдау. Қорытынды:
1-жүргізуші. Тіл-қасиетті, құдіретті, киелі. Бұл қасиеттер бойға
ананың ақ сүтімен дариды. Тіл өшпейді, қандай қиындықта да тіл
өз ұрпағының қанына, жанына өз ұрығын егіп, өміршең күй кеше
береді.
2-жүргізуші. Туған тілім – тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сыр ойдағы.
Өссе тілім мен де бірге өсемін,
Өшсе тілім мен де бірге өшемін.
Ә. Тәжібаев.
Екеуі бірге қосыла. Кіршіксіз қардай сақтаңдар,
Қазақтың тілін ғаламат.
Ана тіл – арым, иманым,
