27
мақсаты: Жұмыспен қамтудың тиімді жолдарын түсіндіру және жұмыспен қамтудың
реттеу мәселелері.
жоспары: 1. Жұмыспен қамтудың классикалық түрі
2. Неоклассикалық түрі
3. Марксистік, Кейнстік теориялар
тірек сөздер: классикалық, неоклассикалық кейнстік теория, капитал, инфлияция,
экономиканы мемлекеттік реттеу, капитализм, сұраныс, ұсыныс.
Жұмыспен қамту мәселесі әрқашан ӛткір және кӛкейкесті әлеуметтік проблема
болды. Бұл мәселемен әр түрлі дәуірдің және әр т үрлі бағыттың ұлы экономистері
айналысты.
Классиктердің айтуынша, нарықтық жүйе ресурстарды толық пайдалануды
қамтамасыз ете алады, оның ішінде жұмыс күші ресурсын да.
Толық жұмыспен қамту нарық экономикасының нормасы, ал ең жақсы
экономикалық саясат – мемлекеттің араласпауы болып табылады. Классик-экономистер
нарық экономикасын ӛзін-ӛзі реттеуші деп санаған. Сондықтан мемлекет кӛмегін артық
та, зиян да дейді.
Неоклассикалық экономикалық теорияның басты ӛкілі А. Маршалл кәсіпкерлік,
тұтынушының мінез-құлқы туралы нарық бағасы теориясында жаңа жағдайлар ұсынды.
Бұл жағдай Батыста қазіргі заманғы экономикалық ғылымның қалыптасуына жол ашты.
А.Маршалл жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету үшін ең бірінщіден сұраныс пен
ұсынысты реттеу керек деді.
Карл Маркстың экономикалық ғибраттарындағы жұмыспен қамту теориясы 3
басты жағдайға негізделеді: 1) Қосымша құн теориясы; 2) Капиталдың органикалық
құрылымының ӛсу теориясы; 3) Халықтық Заң туралы теориясы.
Жалпы маңызды және кӛпшілік қабылдаған теория болып Кейнстік саналады.
Олардың айтуынша толық жұмыспен қамтуға кепілдік беретін нарықтық капиталистік
шаруашылықта ешқандай механизм жоқ және жұмыссыздық пен инфляция себебі сыртқы
факторларға ғана емес, ӛзін-ӛзі реттей алмайтын экономикалық жүйеге байланысты. Сол
себептен экономиканы мемлекеттік реттеу қажет, мемлекет тиімді сұранысты қамтамасыз
етуге міндетті.
Бекіту сҧрақтары:
1. Әлеуметтік серіктестіктің негізгі қағидалары
2. Еңбек шарты дегеніміз не?
3. Халықаралық Еңбек Ұйымы қашан құрылған және оның орталығы қай жерде
орналасқан?
4. Кадр саясаты кешенді тұжырымдама ретінде қандай мәселелерді қамтиды?
5. Дж.Кейнс бойынша, жұмыспен қамтуға әсер ететін факторлар
Әдебиет тізімі:
1. Рофе А.И., Збышко Б.Г., Ишин В.В. Еңбек нарығы, жұмыспен қамту, еңбектің
ресурстар экономикасы: Оқу құралы – М., 1998ж.
2. Мельдеханова М.К. Занятость населения и экономический рост.-Алматы:1999ж.
3. Сансызбаева Г.Н., Проблемы занятости населения в условиях устойчивого развития:
научное издание. КазЭУ им. Т. Рыскулова.-Алматы: LEM ,2005 г.
7-Тақырып. Халықты жұмыспен қамту саясаты – мемлекеттің әлеуметтік
саясатының құрамдас бөлігі ретінде
мақсаты: Мемлекеттің әлеуметтік саясаты мен жұмыспен қамту саясатының қатынасын
түсіндіру.
жоспары: 1. Жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты.
2. Белсенді саясат.
28
3. Белсенді емес жұмыспен қамту.
тірек сөздер: белсенді саяса, белсенді емес саясат, жұмыстан босату, жұмыс орнын
сақтау, жұмыс берушілер, жұмыс орнын іздеу, жұмыссыздың жағсыз салдары,
мемлекеттік кепілдік, тӛлем тӛлеу, материалдық кӛмек.
Жұмыспен қамтудың мемелекеттік белсенді және белсенді емес (активті және
пассивті) саясатын ажыратады.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясаты дегеніміз – мемлекеттің жұмыссыздық
деңгейін тӛмендету мақсатымен жүргізетін заңдық, ұйымдастырушылық, экономикалық
шаралар жиынтығы. Мұндай саясат жұмыс орнын сақтау үшін жұмыстан босатуды
тоқтату, жұмыс берушілерді оқыту, жұмыс орнын іздеу, құру сияқты мерекелік
шаралардан тұрады.
Белсенді емес жұмыспен қамту саясаты – жұмыссыздықтың жағымсыз
салдарларын жӛндеуге бағытталған шаралар жиынтығы. Сәйкесінше оған: мемлекетпен
кепілдік берілген жұмыссыздық бойынша тӛлемдерді тӛлеу, ал ол аяқталған соң
материалдық кӛмек кӛрсету, бірінші ретте қажет тауарлармен қамтамасыз ету, арзан
тамақтанатын асханалар жүйесін құру және тағы басқалар кіреді.
Бекіту сҧрақтары:
1.
Қай мемлекетте жұмыспен қамтудың белсенді емес саясаты жүргізіледі?
2.
Белсенді саясаттың ең бастысы не болып табылады?
3.
Жұмыспен қамтуға байланысты мемлекеттік саясаттың жаңа түрі
4.
Жұмыссыздарды жұмыспен қамтуды қандай орган атқарады?
Әдебиет тізімі:
1.
Дмитрова С.А. Жұмыспен қамту мен еңбектік құқықтық проблемалары. – Алматы,
1997ж.
2.
Тасмағамбетов И.Н. Әлеуметтік саясат пен саяси трансформация – Алмат, 1997ж.
3.
Нысанбаев С. Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту проблемалары –
Алматы, 2000ж.
8-Тақырып. Жұмыспен қамту саясатын іске асырудың халықаралық
тәжірибесі
мақсаты: Жұмыспен қамтудың мемлекеттік әлеуметтік саясаты мен шетелдік
тәжірибелерді салыстыру және тиімді жолдарын іздестіру.
жоспары: 1. ХЕҰ туралы жалпы түсінік.
2. ХЕҰ-ның бүкіләлемдік орны.
3. ХЕҰ-ның жаңа тенденциялары.
тірек сөздер: әлеуметтік – еңбектік қатынас, тиімді жұмыспен қамту, еңбекақы, еңбек
етушілер, әлсіз топтар.
ХЕҰ 1919 жылы Версаль Конференциясының ӛтумен байланысты құрылды. ХЕҰ
бүкіләлемдегі әлеуметтік-еңбектік қатынастарды құруда және реттеуде кӛп ықпал етеді.
Бұл ықпал бірнеше бағыт бойынша жүреді. ХЕҰ жұмыспен қамту саласындағы негізгі
мақсаттары:
-
жұмыспен қамтуды жүйеленген және ұзақ мерзімді экономикалық ӛсу
арқылы ұлғайту
-
тиімді жұмыспен қамту арқылы кедейшілікті азайту еңбек нарығында
белсенді саясат жүргізу
-
жұмыспен қамтудың және еңбекақы тұрақтылығы арасындағы арақатынас
