66
2
2
7
8
1
1
0
2
2
6
0
бӛлшек, оның құрылысы қандай, ол ӛзі қандай бӛлшектерден тұрады? Деген
заңды сұрақ туындайды.
Бұл кӛрсетілген сұраққа жауап ретінде Резерфордтың іргелі тәжірибесі
түсіндіріледі.
Атомның
ядродан
және
электроннан
құралатындығы
дәлелденеді.Теориялық тұрғыдан Резерфорд және Бор модельдері арқылы
айқындала түседі.
Атом ядросының құрылысын анықтау туралы
зерттеулер Резерфордтың
азот
атомын
бӛлшекпен
атап кӛрсетіледі:
(
He
4
)
атқылау тәжірибесінен (1919ж.) басталғаны
He
4
N
14
,
o
17
H
1
Осылайша жасалған кӛптеген тәжірибелердің нәтижесінде
ядроның протон
(
H
1
)
деп аталатын жаңа бір бӛлшегі табылғандығы түсіндіріледі.
Сондай-ақ,
ядроның нейтрон
жайлы түсінік беріледі:
(
n
1
)
деген тағы бір бӛлшегінің табылғаны
Be
9
He
4
,
o
12
n
1
Атом ядросының протондар мен нейтрондардан тұратындығы, ядродағы
олардың сандары жайлы
(M
Z
N)
Д.Д.Иваненконың теориясы баяндалады.
Ядроны құрайтын бұл бӛлшектердің ӛзара әсерлесу энергиясы ӛте үлкен,
ол ядролық энергия деп аталатын, уранның ядросын ыдырату процесінің
пайдалы екендігі ерекше атап кӛрсетіледі. Уран қазандарында жүретін сондай
тізбекті реакциялардың негізінде ядролық энергия алынып, оның практикалық
мақсаттарда қолданылуы баяндалады. Нақты мысал ретінде атом электр
станциясы мен ядролық бомбаның жұмыс принциптері түсіндіріледі.
Мұның негізінде «атом қандай күрделі болса, электрон да сондай
сарқылмайды, табиғат шексіз...» екендігі дәлелденеді. Қазіргі уақытта ядродағы
нейтрондардың біреуі протонға айналғанда, электрон шығатыны анықталды.
Екіншіден, электронды жұту нәтижесінде протон нейтронға айнала алады.
Фотондардың электрондар мен позитрондарға және олардың керісінші түрленуі
– материя қасиеттерінің сарқылмастығына
жақсы дәлел екендігін айтып, білім
алушыларға
кең философиялық, ой салумен дәрісті аяқтаған тиімді.
Ядролық процестерге байланысты мәселелерді қарастырғанда Резерфорд
ұсынған планетарлық моделінің ашылу тарихынан сыр тартып, басқа да физик
ғалымдардың ерен еңбектері туралы айтқан дұрыс. Мысалы, 1911 жылы Эрнест
Резерфорд ӛзімен бірге жұмыс жасайтын Гейгер мен Мардсенге: радиоактивті
заттарды шығаратын
-бӛлшектерімен ӛте жұқа алтын қабыршағын
атқылаңдар да, одан бӛлшектердің қалай ӛтетіндігін байқаңдар және олардың
шашырау бұрышын анықтаңдар деген проблема қояды.