Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2013

Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова 

330 

ІІІ. Жеті жұт:    

 

IV. жеті ғалам: 

Құрғақшылық 

 

 

Күншығыс 

Өрт  

 

 

 

Күнбатыс 

Оба (ауру) 

 

 

Түстік 

Соғыс 

 

 

 

Терістік 

Топан су   

 

 

Аспан (жоғарғы ғалам) 

Зілзала (жер сілкіну) 

 

Жер ( орта ғалам)  

Жұт (мал қырылу) 

 

Жерасты (төменгі ғалам) 

 

V. Жеті жоқ: 

 

 

VI. Жеті қат көк: 

Аспанда тіреуіш   

 

Ай  

Жерде өлшеуіш   

 

Меркурий 

Таста тамыр  

 

 

Шолпан  

Аққуда сүт  

 

 

Күн 

Жылқыда өт 

 

 

Марс 

Аллада бауыр  

 

 

Юпитер 

Тасбақада талақ.   

 

Сатурн. 

 

VII. Жеті қазына:  

Ер жігіт  

Сұлу әйел  

Ақыл, білім 

Жүйрік ат  

Қыран бүркіт  

Берен мылтық 

Жүйрік тазы (ит). 

 

222-тапсырма. Әріптік  сөзжұмбақтарда қазақтың байырғы 

өлшем  бірліктері  берілген.  Бірнеше  өлшем  атауларын  тауып, 

мәндерін түсіндіріңіздер.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Т 

Ү 

К 

Л 

Ұ 

Ө 

З 

М 

Е 

І 

А 

Д 

Т 

Й 

М 

Қазақ тілі 

 

331 

Есімдік 

 

Есімдік  –  зат  есім,  сын  есім  және  сан  есімнің  орнына 

қолданылатын сөз табы.  

 

Есімдіктің мағынасына қарай төмендегідей 7 түрі бар:  

 

 

Ереже 

Мысал 

 

Жіктеу 

Белгілі бір жақ түрінде 

қолданылатын есімдіктің 

түрі 

Мен, сен, сіз, ол, 

біз, сендер, сіздер, 

олар. 

Сілтеу 

Нұсқау және көрсету 

мағыналарын білдіреді 

Сол, мынау, 

аналар, міне, т.б. 

 

Сұрау 

Жауап алу мақсатында 

қойылған сұрақтар. 

(Қазақ тіліндегі барлық 

сұраулы сөздер жатады.) 

 Кім? не? неше? 

қайда? неге? т.б.  

 

Өздік 

Өздік есімдігіне әртүрлі 

тұлғадағы өз деген бір 

ғана сөз жатады.  

Өз, өзім, өзіміздің, 

өз-өзіне 

 

Жалпылау 

Жалпылау, жинақтау 

мағыналарын білдіретін 

есімдіктің түрі 

Барлық, бәрі, 

күллі, барша, тегіс, 

т.б. 

 

Белгісіздік 

Затты, сындық белгіні, 

сан мөлшерді 

жорамалдап көрсететін 

есімдік түрі.  

Кейбіреу, 

қайсыбір, 

әлдеқайда, 

әлдеқандай, т.б. 

 

Болымсыздық 

Болымсыздық мағынаны 

білдіретін есімдіктің түрі 

Еш+(кім, қайда, 

қашан, т.б.), 

ештеңе, дәнеме.  

 

Есімдік құрамына қарай дара және күрделі болып бөлінеді: 

Дара  есімдік  бір  сөзден  тұрады.  Мысалы:  мен,  олар,  біреу, 

барлық, қайда, мынау, т.б. 

Күрделі есімдік екі түбірден жасалады. 

Мысалы: кімді-кім, әлдеқашан, әркім, ешбір, т.б. 

 

 

 

Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова 

332 

Есімдіктің септелуі 

 

Атау 

Мен 

ол 

Ілік 

Менің 

оның 

Барыс 

Маған 

оған 

Табыс 

Мені 

оны 

Жатыс 

Менде 

онда 

Шығыс 

Менен 

одан 

Көмектес 

Менімен 

онымен 

 

Есімдіктің тәуелденуі 

 

 

 

Ол 

өз 

Менің  

Оным 

өзім 

Сенің  

Оның 

өзің 

Сіздің 

оныңыз 

өзіңіз 

 

Жекеше 

Оның  

онысы 

өзі 

Біздің  

онымыз 

өзіміз 

Сендердің  

олардың 

өздерің 

Сіздердің  

оларыңыз 

өздеріңіз 

 

Көпше 

Олардың  

олары 

өздері 

 

223-тапсырма.  Мәтінді 

оқып  шығып,  есімдіктердің 

түрлерін ажыратыңыздар. 

 

Елімізде  өндірілетін  электр  энергиясының  8%-ы  су  электр 

стансыларына  тиесілі.  Мұндай  стансылар,  әсіресе  республиканың 

таулы  аудандарындағы  өзендердің  құлау  күшін  пайдалануға 

негізделген.  Қазақстанның  су  энергетикалық  ресурстары  жылына 

160млрд кВт * сағ электр энергиясын алуға мүмкіндік береді.  

Қазақстан  су  электр  энергиясын  өндіруде  Ресейден, 

Тәжікстаннан  кейінгі  үшінші  орында.  Су  ресурстары  әркелкі 

таралған,  оның  басымы  Қазақстанның  шығысы  мен  оңтүстік-

шығысында.  Су  электр  энергиясын  өндіру  отын  ресурсына 

жақын  орналасқан  жағдайда  тиімді  болады.  Бірақ  су  электр 

стансыларының 

құрылысы 

ұзақ 

мерзімді 

алады 

және 

технологиялық жабдықтарды көп қажет етеді. Мұндай стансалар 

дер кезінде тез іске қосылады, әрі сенімді. Негізгі жұмысын жаз