155
ауылға, шуылдаған халыққа құтқарыңдар дегендей шырқырайды.
Ал қасқырлар болса өршелене, құтырына түсіп жұлқып-жұлқып
əке теді. Біртіндеп Қарақаншықтың қаңсылы басылайын деді, сəлден
кейін мүлдем үні өшіп, қасқырлардың аузында жұлмаланған жан-
сыз затқа айнала бастады. Тағы бір жұлқыласқан кезде, кеуде жағы
əлгіндегі тайыншадай көкжалдың аузында қалды да, бөксе жағын
басқа қасқырлар бөлісіп əкетті, осылайша Қарақаншықты бүкіл
ауыл
дың алдында пəре-пəресін шығарып олжалаған қасқырлар
жұлқыс-тартыспен қыратты асып көрінбей кетті.
Біз, балалар, зəре-құтымыз ұшып, қалтырап қалш-қалш етіп
үні міз шықпай, бір-бірімізді қаға-маға төмен ауылға қарай домалап,
біріміз сырғанап безіп жөнелдік.
Келесі күні қорқыныш-үрейіміз басылған соң, Əжібек шана сы
бар балаларды өзі бастап жүріп, кешегі таудан домалатқан үлкен екі
арқа тобылғымызды Ырысбектің үйіне жеткізіп бердік. Егер өгіз
шанаға тиер болсақ, мұнымыз дəу бір шана отын еді. Он шақты бала
жан теріміз шыға жүріп əлгінің бəрін Ырысбектің қорасына кіргізіп,
тап-тұйнақтай етіп бір жағына жинап қойдық. Өз үйлерімізде
шыбық басын сындырсақ шыңқылдап тұратын, бір құшақ отын
бұтаудың өзінде үйдегі үлкендерді заржақ қып барып əзер тіл ала-
тын шіркіндер Ырысбек пен Əжібектің алдында өстіп мөнтең
қағатынбыз. Біз тобылғыны тегіс кіргізіп болған кезімізде, Ырысбек
үйінен шыққан, бəрімізге жағалай бір қарап өтті де:
– Əй, адъютант Əжібек! – деді.
– Иə, жолдас командір! – деп Əжібек қарсы алдына жетіп барды.
– Мынау балалар бүгінен бастап жай əскер емес, ең сенімді, ең ба-
тыр, алдыңғы шепте өзімнің төңірегімде ғана жүретін төлеңгіттерім
болады, – деді.
Біз ол сөздің мəніне түсіне қоймай бір-бірімізге, одан Əжібекке
қарағанбыз.
– Обшым, төлеңгіт болғаннан ұтылмайсыңдар. Басқа балаларға
сендер камандірсіңдер, – деп түсіндірді Əжібек.
– Дұрыс айтады, – деді Ырысбек оның сөзін қостап.
– Ертең мен мына Əжібекті МТС-қа темекі əкелуге жібергелі
отырмын. Темекі əкелген соң, бəріңе шылым тартуды үйретеміз.
Біз төбеміз көкке жеткендей боп қуанып қалдық, бір-бірімізге
жымыңдаса қарап, шылым тартуды үйренетінімізге мəз боп тұрмыз.
Шылымды құшырлана тұрып сорып, оның түтінін мұрыннан, көз-
ден, құлақтан шығару деген керемет қой!
156
* * *
Бар тілегім, Ырысбек қашан үлкейтіп болғанша, көкем мен апам-
ның суретін алғанымды Нəзира əпкем білмесе екен деймін, кешкісін
жұмыстан келгенде, сандықтағы альбомын алып қарай көрмесе екен
деп қыпылдап отырам. Абырой болғанда, ол қырманнан діңкелеп
шаршап келеді де, кешкі тамағын іше сап, ештеңеге қарауға шамасы
келместен мұрттай ұшады. Бар айтатыны:
– Қанатай, қол диірменді өзің айналдырарсың, – дейді.
– Мақұл, əпке, алаң болма, – деп, мен осы үйдің онан кейінгі
естияры ретінде ертеңгі ішім-жем талқанды тас диірменге тартуға
кірісем. Тас диірменді айналдыру ауыр, қолдың қарын талдырады,
бірақ амал қанша, əжемнің шамасы жетпейді, басқа балалар əлі
кішкене, сондықтан қолымның қаншама талып, иықтарымның тал-
маусырап қарысқанына қарамастан, бар күшімді жинап, əбден əлім
құрып діңкелегенше, күшене отырып айналдырам. Маңдайымнан
тер бұршақтап, көзім қарауытып кетеді, сонда да əжеме, інілерім
мен қарындасыма сыр білдірмеймін.
Əжемнің:
– Болды, қарағым, алдыңдағы ауыр тас, иығыңды ауыртып ала-
сың, – дегеніне қарамастан, ылғи да қос уыс бидайды артық тартам.
Бүгін де сөйтіп күшене отырып ертеңгі күннің талқанын тар-
тып боп қалған кезімде, тарс-тұрс есік ашылып, үйге Ырысбек пен
Əжібек кіріп келді. Есіктің қатты ашылып, қатты жабылғаны сонша,
үйдің ортасындағы дөңгелек үстелдің тұрған май шам жалп-жұлп
етіп өшіп қала жаздады.
– Кеш жарық, əже, – деді Ырысбек даусы гүр етіп.
– Қарағым, Ырысбекпісің? – деп əжем келгендерге сығырая
қара ған.
– Ия, мен ғой, əже.
– Қасында тағы біреу бар ма?
– Əжібек қой.
– Ə-ə... Мына беймезгіл уақытта жай жүрсіңдер ме?
– Балаңыз бен келініңіздің суретін үлкейтіп едім, соны əкелдім,
– деді Ырысбек даусын көтере сөйлеп.
Сөйтті де өзі қолындағы ораулы қағаздың бір жағын Əжібекке
ұстатып шамның жарығына тосқан; əнеугүні өзім берген суреттен
айна қатесі жоқ көкем мен апамның үлкейтілген суретін көргенде,
157
басы əжем болып, бəріміз есіміз шығып аңырып қараппыз да қалып-
пыз, кəдімгі көкем мен апам тіріліп үйге кіріп келгендей. Əжем өз
көзіне өзі сенбегендей жақындаңқырап кеп үңіле қарады да:
– Қарғаларым, қос қарашығым.... тіріліп келгендей боп қатар
тұра қалғандарын... О, менің айым мен күнім ... – деп, айналып-тол-
ғанып, есі шығып кетті.
– Əже, қай жерге ілейін? – деп сұрады Ырысбек.
– Төрге іл, – деді əжем.
Абыр-дабырға Нəзира əпкем де оянып кеткен. Əуеліде түкке
түсінбей басын көтеріп ап одырая қарап жатты да, Ырысбек ойқастап
барып төрге суретті ілген кезде ғана, істің мəніне түсінгендей орны-
нан тұрды. Əжемде ес қалмады.
– Ағаларыңа төрге көрпе салыңдар... Əй, Болатжан, от жаға қой-
шы, құлыным.... – деп, бəйек боп шəугімге су құйып, шай қойып,
Ырысбек пен Əжібекке елжірей қарап:
– Төрге шығыңдар. Отырыңдар. Айналып қана кетейін сендер-
ден. Өлгенді тірілтті деген осы, мың жасағырлар. Өркендерің өссін,
қос қарағым... Əй, Қанат, ауыз үйдегі сүтті əкелші.
Бұл енді əжемнің ағынан жарылғанының белгісі. Əне-міне
суалуға таяған қоңыр сиырымыздан күніне екі кеседей ғана сүт
шығады. Соның бір кесесін шайға да, бір кесесін күніне бір рет
жасайтын атала көжеге қататын, қазіргі маған алғызғаны ертеңгі
көжеге қатуға алып қойған сүт еді. Сол сүтке əлгінде ғана ақ тер-көк
тер боп ертеңгі азыққа деп мен тартқан талқанды түгел бір табақ қып
шылап, Ырысбек пен Əжібектің алдына қойды.
– Алыңдар, айналайындар, – деп бəйек боп жүр. – Əй, Нəзира,
ағаңа шай құй.
Нəзира əпкем де төрдегі суретке қарап қойып, риза көңілмен шай
құйып беруге кірісті. Біз, балалар да, əке-шешеміздің суретіне қайта-
қайта жалтақтай қарап, онан шыланған талқанды көсей асаған Ырыс-
бек пен Əжібекке көз саламыз, аузымызға үйірілген сілекейді тамса-
на жұтынып қойып, ернімізді жалаймыз. Үйеме табақ талқан лезде
сап болды. Маңдайлары тершіген Ырысбек пен Əжібек бір-біріне
қарап жымыңдасып қояды. Əжібек кекірініп те алды, тойғанының
белгісі. Ыстық суды сораптата ұрттап бірер шыныаяқ ішіп тоқтарын
басқаннан кейін, Ырысбек Əжібекке ымдап қол созған. Əжібек ұшып
тұрып, келгендерінде қабырғаға сүйеп қойған домбыраны қолына
Достарыңызбен бөлісу: |
