| Зертханалық сабақ 12. Кен мен тау жыныстарының көлемдік массасын, тығыздығын анықтау.
Минералдардың көлемдік массасын анықтау.
Минералды шикізаттың көлемдік салмағы деп 1 м3 мөлшердегі шикізаттың тесік, куыстары, жарыктары бар табиғи салмағы, осы шикізаттың меншікті салмағын біраз мөлшерде кем болуы керек. Тау жыныстары мен кендердің көлемдік салмағы-кеннің массасының (қатты, сұйық, газ) оның көлеміне қатынасы. Өлшеу бірлігі СГС- г/см3, ХБЖ жүйесінде Н/м3.
Көлемі мен салмағы минималдық құрамға, құрылымғы, тектураға, тұрақтығына байланысты. Көлемдік салмақтық осы факторларға байланысты өзгеріп отырады. Бұл қорды есептеуде ескерілетін аса маңызды көрсеткіш. Зерханалық және далалық үлгі бойынша (сынама көлемі 5-10 м3). Бірінші жағдайда үлгі көлемі алдын ала жұқа парафинді қабықпен жабылады, өлшегіш ыдыстағы сұйықтық бойынша, екінші жағдайда – таулы қорытпа үлесінің тікелей өлшеміне (шурф, канава, штрек) сынамасы анықталады. Салмақ көлемін 10-20 рет анықтаулармен өткізеді. Әр өлшеу кеннің табиғи типіне байланысты жүргізіледі. Салмақ көлемі (г/см3) оның тығыздығына сандық жағымен сәйкес. Салмақ көлемін метасоматикалық кен және жыныс түзуші заттың баллансын есептеуде қолданылу ұсынылады. Тау жыныстарының тығыздығы – тау жыныс массаларының қатынасымен анықталады. Тау жыныстарының тығызыдығы олардың минералдық құрамына, құрылыс-текструалық ерекшеліктеріне, шұрықтылығына, қуыстар мен шұрықтарды толытрушы зат түріне (газ, мұнай,су), тау жыныстарын, үйінділерін және түзілу жағдайларына байланысты. Тау жыныстарының минералдық тығыздығы (шұрықтардағы кепкен және ұсақталған масса қатынасын) құрғақ жыныстың абсолютті тығыздығы мен флоидттермен толтырылғын жыныс тығыздығына (тау жыныстарының қатты, сұйық газ күйлерінің осы фазаларға қатынасын) білдіреді. Үлгідегі тау жыныстарының тығыздығын өлшеу негізінен гидростатикалық әдіспен, сирек гамма-гамма әдіспен жүргізеді. Тау жыныстарының жиі кездесетін тығыздығы 1200-4700 кг/м3. Бұдан жоғары (5000 кг/м3 дейін) көрсеткіштері магмалық жыныстарға тән, себебі шұрықтылығы аз. Магмалық тығыздық қышқылдықтан негіздікке және ультронегіздіге ауысады, бұл жеңіл элементтердің мөлшерінің азаюына және ауыр элементтердің мөлшерінің біртіндеп көбеюіне (гранитте орташа есеппен 2600 кг/м3,гранодиоритте 2650 кг/ м3, габбро 2900 кг/ м3 және пиркосинитте 3200 кг/ м3 метоморфтық жұмыс тығыздығы 2400-3400 кг/ м3 – қа) өзгереді және олардың құрамына, түріне, метоморфизм дәрежесіне байланысты өзгереді. Мысалы, тау жыныстарының тығыздығы –20-40% азаюы гидротермальды – метасоматикалық өзгерістерге, көбеюі – қатты, метаморфизмге байланысты. Тұнбалы жыныстардың тығыздығы 1200-3000 кг/ м3 (көбінесе 1700-2700 кг/ м3) және белгілі бір мөлшерде олардың шұрықтылығына, ылғалдылығына, фацилді – литологиялық, тектоникалық факторлармен анықталады. Хемогенді тұнбалы тау жыныстарына тән тұрақты көрсеткіш – гипс (2300 кг/ м3), аксидрит (2900к, г/ м3) тас тұзы (2100-2200 кг/ м3) шұрықтылығы 2-3% артады.
Минералды шикізатты өлшегенде меншікті салмағын емес, көлемдік салмағын алады.
Минералдың көлемдік салмағы оның текстуралық- құрылымдық ерекшеліктеріне және пайдалы қазбалардың минералогиялық құрамына ғана тәуелді емес. Сонымен қатар руданың құрамындағы пайдалы компоненттердің сандық құрамына тәуелді, мысалы: сәйкес кендерде барит, галенит, магнетит, хромитті талдау, сонымен қатар минералды шикізаттың көлемдік салмағын анықтауды пайдалы қазбалардың түрлері қатысында зерттейді. Көлемдік салмақты анықтау неғұрлым көп жүргізілсе, соғұрлым оның мәндері тең болады. Кеннің әр типін анықтауды 15-25 рет жүргізу ұсынылады.
1) Кеннің және породаның көлемдік салмағын батыру арқылы анықтау.
Көлемі 2 л өлшеуіш цилиндрге кен немесе порода үлгісін салады және оған құрғақ, жеңіл қозғалмалы құм салады. Құмның көлемдік салмағы алдын-ала есептелген. Содан кейін илиндрді қөп рет жу құм үлгіні көмкеретіндей етіп ауыстырып төңкереді. Цилиндрге құмды белгіге дейін жеткізіп, қайта салады. Соңынан құмнан үлгілерді алып, таразыда өлшейді.
2) Түршаймалардағы порода және кеннің лакпен және парафинмен жабылған түрлерінің көлемдік салмағын анықтау.
Кеуекті кен үлгілерін өлшейді. Содан кейін оның беткі қабатын лактың және профиннің жұқа қабатымен тесіктерін, кеуектерін жабады. Оны суы бар мензуркаға батырып көлемін анықтайды.
3) Көлемдік салмақты мензурка көлемімен анықтау.
Минерал үлгісін ауада өлшейді, соңынан тазартылған суы бар мензуркаға салады. Мензуркада 25-50 мл су болуы керек. Ығыстырылып шыққан су көлемін анықтайды.
Q- үлгінің салмағы,г.
V- су көлемі, см3 (1000 см3=1 л)
Бақылау сұрақтары:
1.Минералдардың көлемдік массасын анықтау.
2.Кеннің және тау жыныстарының көлемдік салмағын батыру арқылы анықтау
Достарыңызбен бөлісу: |
