Дәріс 3. Айқас николде рудалық минералдардың оптикалық қасиеттері

Кубтық сингонияға қарағанда басқа сингонияда кристалданатын минералдар үстелшені айналдырғанда негізінен өңделген тегіс беттерде кез келген бағдарлануда өзгермей қала алмайды. Мұндай минералдар анизотропты деп аталады.

Егер николь дұрыс айқасса, онда үстелшені 360°-қа айналдырғанда анизотропты минералдарда төрт рет максималь қараңғы (сөну жағдайы) туындайды.

Бұл жағдайлар әрбір 90° кезектесіп төрт жағдайда максимал жарыққа ауысады, яғни бұрышы 45°-та сөну жағдайында жатады. Кубтық сингонияның кейбір рудалық минералдары (мысалы, кобальтин және борнит) жиі әлсіз анизотропты. Бұл аномальды анизотропия.

Анизотропты минералдар айқас николде микроскоп үстелшесін айналдырғанда түстерінің немесе айқындығының өзгергені байқалады.

Анизотропия эффектісін көк түсті жарық фильтрсіз бақылау қажет, айқас николде анизотропиясын және ішкі рефлекстерді бақылау рефлектордың призмасын қосып жұмыс жасау қажет етеді.

Бір минералдар үшін тура сөну тән олар: мелонит, висмутин, никелин, энаргит және т.б., ал басқа минералдар үшін қиғаш сөну тән олар: люцонит, фаматинит, вольфрамит, малахит және т.б. Кейбір минералдар анизотропияның түсті эффектілерімен бірге кездеседі.

Айқас николде анизотропты минералда поляризациялық бояулар басты қос шағылудың дисперсиясымен беріледі. Оларды ауада сондай-ақ майда да байқауға болады. Сондықтан олар майда жақсы көрінеді. Бояу реңдері айқас николде және неғұрлым айқын жарықта туындайды.

Мысалы, ковеллиннің түсі қызылдан көкке дейін, арсенопирит көгілдір түстен қызғылт түске дейін, пирротин сарыдан күлгінге дейін өзгереді және т.б.

Анизотропияның түсті эффектілері николдердің толық айқасуы және түйірлердің тәуелділігіне байланысты әртүрлі болады.

Анизотропияның түссіз эффектілі минералдары айқас николде микроскоп үстелшесін айналдырғанда айқындылығы өзгереді.

Нәтижесінде минералдар сұр, ашық-сұр түсті болады. (мысалы, вольфрамит, киноварь, рутил, ильменит, гематит). Гексагондық, тетрагондық, ромбалық, моноклиндік, триклиндік сингониялардың минералдары үшін көптеген қималарында анизотропты, бірақ кейбір қималары түгелдей изотропты болатындай. Сондықтан анизотропия эффектісін бақылау әрқашан бірнеше минерал түйірлерінде жүргізіледі. Көптеген жартылай мөлдір және мөлдір минералдарының анизотропия эффектілері өте әлсіз, кейбір карбонаттардың болмауынан ішкі рефлекстермен бүркемеленген. Айқас николде кейбір минералдарда егіздік және белдемді құрылыс байқалады.

Үйектегіштің эффектілік қабілетіне қарай анизотропты минералдар 3 топқа бөлінеді: күшті анизотропты, шамалы анизотропты, әлсіз анизотропты.

Күшті анизотропты минералдар-микроскоп үстелшесін айналдырғанда анизотропия эффектілері монокристалдарда байқалады (молибденит, графит, антимонит, ковеллин, пирротин және т.б.).

Шамалы анизотропты минералдар-анизотропияэффектілері әркелкі бағдарланған түйір агрегатта рында байқалады (вольфрамит, киноварь, буланжерит, касситерит, ильменит).

Әлсіз анизотропты м и н е р а л да р - анизотроп ия эффект ілер і ә р ке л к і б а ғ д а р л а н ғ а н тү й ір а г р е г а т та р ы н д а , ә с ір е с е и м м е р с и я д а қа р а ғ а н д а б а й қа л а д ы (халькопирит, бурнонит).

Рудалық минералдардың үйектегіш эффектілерін күшті анизотроп минералдар көмегімен (мысалы, антимонит) айқас николде тексереді, ол үшін осындай минералмен тілімтас микроскоп үстелшесіне қойылады, анализатор қосылады, содан кейін поляризаторды айналдыра отырып, бұл минералдың анизотроп эффектісін шамалы байқауға болады.

Айқас николде тексеріп болғаннан кейін, микроскоп үстелшесіне зерттеліп отырған минералы бар тастілімді қояды және бір үйектегіште, күндізгі жарықтың жарық фильтрісіз көлденең бағытта тастілімнің орналасуын, микроскоп үстелшесін 180°-қа айналдырып тексереді. Егер үстелшені 180°-қа айналдырғанда барлық көз аясының жарығында өзгеріс байқалмайды. Содан кейін анализаторды қосады және үйектегіш эффектісі анықталады.