3 – лекция. Айқас николде рудалық минералдардың оптикалық қасиеттері.
Минералдың анизотропиясы – кубтық сингониялы рудалық минералдың ӛңделген тастілімі микроскоп үстелшесіне орналасса және николдер қиылысса, онда мынадай ішіндегі бір құбылыстарды бақылауға болады: 1) минерал қап-қара болып кетеді және үстелшені 360°-қа бұраса
толық қараңғы болады немесе 2) минерал ӛте әлсіз жарықтандырылған, бірақ, бұл жарықтандыру қарқындылығы бойынша, түсі бойыншада тура
солай үстелшені айналдырсада ӛзгермейді, мұндай минералдарды изотропты минералдар деп атайды.
Кубтық сингонияға қарағанда басқа сингонияда кристалданатын минералдар үстелшені айналдырғанда негізінен ӛңделген тегіс беттерде кез келген бағдарлануда ӛзгермей қала алмайды. Мұндай минералдар анизотропты деп аталады.
Егер николь дұрыс айқасса, онда үстелшені 360°-қа айналдырғанда анизотропты минералдарда тӛрт рет максималь қараңғы (сӛну жағдайы) туындайды.
Бұл жағдайлар әрбір 90° кезектесіп тӛрт жағдайда максимал жарыққа ауысады, яғни бұрышы 45°-та сӛну жағдайында жатады. Кубтық сингонияның кейбір рудалық минералдары (мысалы, кобальтин және борнит) жиі әлсіз анизотропты. Бұл аномальды анизотропия.
Анизотропты минералдар айқас николде микроскоп үстелшесін айналдырғанда түстерінің немесе айқындығының ӛзгергені байқалады.
Анизотропия эффектісін кӛк түсті жарық фильтрсіз бақылау қажет, айқас николде анизотропиясын және ішкі рефлекстерді бақылау рефлектордың призмасын қосып жұмыс жасау қажет етеді.
Бір минералдар үшін тура сӛну тән олар: мелонит, висмутин, никелин, энаргит және т.б., ал басқа минералдар үшін қиғаш сӛну тән олар: люцонит, фаматинит, вольфрамит, малахит және т.б. Кейбір минералдар анизотропияның түсті эффектілерімен бірге кездеседі.
Айқас николде анизотропты минералда поляризациялық бояулар басты қос шағылудың дисперсиясымен беріледі. Оларды ауада сондай-ақ майда да байқауға болады. Сондықтан олар майда жақсы кӛрінеді. Бояу реңдері айқас николде және неғұрлым айқын жарықта туындайды.
Мысалы, ковеллиннің түсі қызылдан кӛкке дейін, арсенопирит кӛгілдір түстен қызғылт түске дейін, пирротин сарыдан күлгінге дейін ӛзгереді және т.б..
Анизотропияның түсті эффектілері николдердің толық айқасуы және түйірлердің тәуелділігіне байланысты әртүрлі болады.
Анизотропияның түссіз эффектілі минералдары айқас николде микроскоп үстелшесін айналдырғанда айқындылығы ӛзгереді.
Нәтижесінде минералдар сұр, ашық-сұр түсті болады. (мысалы, вольфрамит, киноварь, рутил, ильменит, гематит). Гексагондық, тетрагондық, ромбалық, моноклиндік, триклиндік сингониялардың минералдары үшін кӛптеген қималарында анизотропты, бірақ кейбір қималары түгелдей изотропты болатындай. Сондықтан анизотропия эффектісін бақылау әрқашан бірнеше минерал түйірлерінде жүргізіледі. Кӛптеген жартылай мӛлдір және мӛлдір минералдарының анизотропия эффектілері ӛте әлсіз, кейбір
20
карбонаттардың болмауынан ішкі рефлекстермен бүркемеленген. Айқас николде кейбір минералдарда егіздік және белдемді құрылыс байқалады.
Үйектегіштің эффектілік қабілетіне қарай анизотропты минералдар 3 топқа бӛлінеді: күшті анизотропты, шамалы анизотропты, әлсіз анизотропты.
Күшті анизотропты минералдар – микроскоп үс телшес ін
айналдырғанда анизотроп ия э ффектілер і моно криста лдарда байқалады (молибденит, графит, антимонит, ковеллин, пирротин және т.б.).
Шамалы анизотропты м и н е р а лд а р – а низотропия эффект ілер і
ә р ке л к і б а ғ д а р л а н ғ а н тү й ір а г р е г а т та р ы н д а б а й қа л а д ы
(вольфрамит, киноварь, буланжерит, касситерит, ильменит).
Әлсіз анизотропты м и н е р а л да р - анизотроп ия эффект ілер і ә р ке л к і б а ғ д а р л а н ғ а н тү й ір а г р е г а т та р ы н д а , ә с ір е с е и м м е р с и я д а қа р а ғ а н д а б а й қа л а д ы (халькопирит, бурнонит).
Рудалық минералдардың үйектегіш эффектілерін күшті анизотроп минералдар кӛмегімен (мысалы, антимонит) айқас николде тексереді, ол үшін осындай минералмен тілімтас микроскоп үстелшесіне қойылады, анализатор қосылады, содан кейін поляризаторды айналдыра отырып, бұл минералдың анизотроп эффектісін шамалы байқауға болады.
Айқас николде тексеріп болғаннан кейін, микроскоп үстелшесіне зерттеліп отырған минералы бар тастілімді қояды және бір үйектегіште, күндізгі жарықтың жарық фильтрісіз кӛлденең бағытта тастілімнің
орналасуын, микроскоп үстелшесін 180°-қа айналдырып тексереді. Егер үстелшені 180°-қа айналдырғанда барлық кӛз аясының жарығында ӛзгеріс байқалмайды. Содан кейін анализаторды қосады және үйектегіш эффектісі анықталады.
Достарыңызбен бөлісу: |
