Оқулық Федералдық мемлекеттік мекемесі «Білім беруді дамытудың федералдық институты» ұсынған

114 
 
CRC» деген хабарлама алдым. Бұл нені білдіреді? 
Жауап.  Бұл  архивтің  бұзылу  салдарынан  немесе  басқа  бір 
аппараттық 
мəселелерге 
байланысты 
шығарылған 
файлдар 
бүлінгендігін  білдіреді.  Егер,  архив  бұзылған  болса,  бірақ  онда 
қалпына келтіруге арналған ақпарат бар болғандықтан, оны қалпына 
келтіруді  жасап  көруге  болады,  ал  керісінше  жағдайда,  бүлінген 
берілгендерді  құтқару  мүмкін  емес.  Егер  бұл  архив  үздіксіз  болса, 
бүлінген файлдан кейінгі тұрғандардың бəрі жоғалады. 
Сұрақ 4. WinRAR ең жаңа нұсқаларын қайдан алуға болады? 
Жауап. http://www.rarlab.com. адресі арқылы WinRAR сайтына 
кіріңіз. 
 
 
 
Бақылау сұрақтар 
1.  Файлдық менеджерлер не үшін қажет? 
2.  Қандай файлдық менеджерлерді білесіз? 
3.  «Жолсілтеуіш» бағдарламасы файлдық менеджер болып табыла ма? 
4. 
«Жолсілтеуіш» бағдарламасы терезесінің ерекшеліктерін атаңыз. 
5.  WinNavigator  бағдарламасында  қандай  файлдық  операциялар 
орындауға болады. 
6.  Total Commander файлдық менеджерінде файлдарды архивтеу қалай 
жүргізіледі? 
7.  Қандай файлдар архивтелген болып саналады? 
8.  Файлдарды архивтеудің қандай бағдарламаларын білесіз? 
9.  Архивтеу үрдісісінің мəні неде? 

115 
 
7 
Т а р а у 
АҚПАРАТТЫ ӨҢДЕУ, САҚТАУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ 
 
 
Дербес  компьютер  ақпарат  үрдістерін  автоматтандыратын 
құрылғы  болып  табылады,  ақпаратты  жинақтауға,  өңдеуге  жəне 
жіберуге қолданылады. 
Ақпаратты  өңдеу  тікелей  орталық  процессорда  жүреді,  ал 
ақпаратты процессор жедел жадыдан алады. 
Ұзақ 
уақыт 
сақталатын 
ақпараттар 
арнайы  ақпаратты 
орналастыру жүйесі бар арнайы тасымалдауыштарда сақталады. 
Ақпаратты сақтаудан басқа, оны қорғау үшін арнайы іс – шаралар 
қарастырған  жөн.  Себебі,  ақпарат  вирустік  бағдарламалардың 
шабуылынан  зардап  шегуі  мүмкін  немесе  ұрлау,  əлде  бүлдіру 
мақсатымен  рұқсат  етілмеген  қолжетімділікке  ұшырауы  мүмкін. 
Әсіресе, бұл ақпаратты жіберу үшін, желілерді көпжоспарлы жаппай 
қолдану  жəне  жойылған  ақпарат  массивтерімен  жұмыс  кезінде  бұл 
өзекті  мəселеге  айналды.  Компьютерлік  желілер  компьютер 
вирустарын  тұрақты  таратушылары  болып  табылады,  сондықтан, 
антивирустық қорғау ақпаратты сақтаудың кешенді  тəсіліне енеді. 
Компьютерде ақпарат өзіндік шеңбер арқылы жүзеге асырылады 
– ол процессорге арнайы ақпарат тасымалдауыштардан түседі, қайта 
өңделеді жəне сыртқы ортаға қайта оралады. 
Кез келген компьютердің құрамына келесі құрылғылар енеді: 
•  процессор, 
бағдарламалардың 
орындалу 
үрдісін 
ұйымдастыратын  басқару  құрылғысы  жəне  арифметикалық  – 
логикалық операцияларды орындайтын арифметикалық – логикалық 
құрылғы бар; 
•  еске сақтау құрылғысы немесе жады, нөмірленген ұяшықтардан 
тұрады жəне бағдарламалар мен берілгендерді сақтауға арналған; 
•  ақпаратты  енгізуге  жəне  шығаруға  арналған  сыртқы 
құрылғылар. 
Бұл  құрылғылар  ақпарат  берілетін  байланыс  каналдарымен 
қосылған. 
Ақпаратты  өңдеуде  орталық  рөлді  ақпарат  өңдейтін  процессор 
атқарады. 
Жады  ақпаратты  басқа  құрылғылардан  қабылдайды,  еске 
сақтайды  жəне  оны  сұраныс  бойынша  компьютердің  басқа 
құрылғыларына береді. 

116 
 
7.1. 
Ақпаратты орталық процессормен өңдеу
.
 
 
Процессор 
құрамы. 
Процессордың 
негізгі 
функциялары 
арифметикалық  жəне  логикалық  операцияларды  орындау  жолымен 
ұсынылған  бағдарлама  бойынша  берілгендерді  өңдеу  жəне 
компьютер  құрылғыларының  жұмысын  бағдарламалық  басқару 
болып табылады. 
Процессор бірнеше құрылғыдан тұрады. Жалпы алғанда орталық 
процессордың құрамы: 
•  арифметикалық-логикалық құрылғы; 
•  берілген шинасы жəне адрестер шинасы; 
•  регистрлар; 
•  команда санауышы; 
•  кэш  —  кіші  көлемдегі  өте  тез  жады  (8  -ден    512    Кбайт-қа 
дейін); 
•  өзгермелі нүктелі сандардың математикалық сопроцессоры. 
Қазіргі  процессорлар  микропроцессорлар  түрінде  орындалады 
жəне  өзі  интегралды  сызба  түрінде  –  ауданы  небəрі  бірнеше 
миллиметр  квадрат  болатын  тік  төртбұрышты  жұқа  кремнийлік 
пластинасы. 
Регистрлар. Процессор құрамында қысқа мерзімді сандарды жəне 
командаларды  сақтау  операцияларын  орындайтын  арнайы  жады 
ұяшықтарының  (регистрлар)  тізбегі  бар.  Арнайы  электрондық 
сызбалар  кейбір  регистрлар  ішіндегі  берілгендермен  кейбір 
операцияларды  орындай  алады,  мысалы,  команданың  жеке 
бөліктерін  «кесіп  алу»  кейін  оларды  қолдану  мақсатында  немесе 
сандармен белгілі арифметикалық операцияларды орындау үшін. 
Регистрдің  негізгі  элементі  -  бір  екілік  санды  (разряд)  сақтауға 
қабілетті  триггер  деп  аталатын  электрондық  сызба.  Регистр  бір  - 
бірімен  белгілі  тəсілмен  байланысқан  басқарудың  жалпы  жүйесі  - 
триггерлердің жиынтығы болады. 
Орындалатын 
операциялардың 
түріне 
байланысты  
регистрлардың  əр  түрлі  типін  қолданады.  Кейбір  регистрлардың 
өзінің аты бар, мысалы: 
•  командалар регистрі –команданың кодын, оны орындауға қажет 
уақытқа  сақтау  үшін  БҚ-ның  регистрі;  оның  разрядтарының  бір 
бөлігі  операциялар  кодын,  қалғандары  операнд  адрестерінің  кодын 
сақтауға арналған. 
•  командалар  санауышы  –  БҚ-ның  регистрі;  мұның  мазмұны 
кезекті  орындалатын  команда  адресіне  сəйкес;  Командалар 
санауышы  жадының  реттелген  ұяшықтарынан  бағдарламаларды 
автоматты таңдап алу қызметін атқарады; 
Сумматор — əр бір операцияны орындауға қатысатын АЛҚ-ның 
регистрі 
Джон фон Нейман принциптері. Көптеген қазіргі компьютерлер