Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

98 
2.38. сурет. Реттіліктер диаграммасы
 
Деректер қорын ашу үдерісін бақылау үшін doneстереотипімен хабарлама 
пайдаланылады. 
Объектінің өмір уақыты желісінде басқару фокусы көрсетіледі. Басқару 
фокусы  созылған  тікбұрыш  бейнеленеді.    Басқару  фокусы  ол  ішінде  осы 
объект тіршілік ететін уақыт аралығын көрсетеді. Фокустың жоғарғы шегі 
объектінің  хабарламаны алған  сəтіне  теңестіріледі, ал  төменгі  —  алынған 
хабарламаға жауап беру сəтіне сəйкес келеді. 
Кооперация    диаграммасы  объектілердің  өзара  іс-қимыл  үдерісінде 
ұйымдастырылуын  сипаттайды.    Объектілер  «ассоциация»    байланысы 
көмегімен  біріктіріледі.  Байланыстар  жанында  өзара  іс-қимыл  үдерісінде 
пайда  болатын  хабарламалар  аталады,  жəне  нұсқарлармен  хабарламалар 
қозғалысының бағыттары көрсетіледі   (2.39 сур.). 
Кооперацияда  пайда  болатын  хабарламалар  нөмірленген  болуы  тиіс. 
Нөмірлеу  өсуші  тəртіппен  орындалады.    Нөмірі  үлкен  хабарлама  уақыт 
шамасында нөмірі кіші хабарламадан кешірек пайда болады.   
Ассоциатвитік 
байланыстарды 
көрсеткен 
кезде 
олар 
l o c a l
(жергілікті  байланыс)  жəне 
g l o b a l
(жаһандық  байланыс) 
стереотиптермен  жабдықталуы мүмкін. 
2.39. сурет. Кооперациядиаграммасы 

99 
2.30 кесте 
Шартты белгілер
 
Жергілікті  байланыс  «көз-қабылдауыш»  жұбын  құратын  объектілерге 
хабарламалармен  алмасуға  мүмкінді  береді.  Жаһандық  байланыс 
хабарламаны  кооперацияның  кез  келген  объектісіне  беру  мүмкіндігін 
белгілейді. 
Архитектуралық 
модельдеу. 
Жүйені 
осындай 
модельдеукомпоненттер 
жəне 
өрістету 
диаграммалары 
негізінде 
орындалады. 
Осы  диаграммалардың  негізгі  элементтері  компоненттер,  тораптар 
жəне  интерфейстер болып табылады.  
Архитектуралық  модельдеу  элементтерінің  шартты  белгілері      2.30. 
кестесінде келтірілген.  
Компонент жүйенің физикалық бөлігі болып табылады. компьютерлік 
ақпараттық  жүйелерде        компонент  —  процессормен  өңделетін  биттер 
жинағы  болып  табылады.  Компонент  орындалатын  бағдарламалық  код 
немесе құжаттың электрондық нұсқасы болуы мүмкін. 
Жүйені  объектілік  модельдеу  кезінде  компоненттердің  үш  типі 
белгіленеді   (2.31 сур.): өрістету, жұмыс өнімі, орындау. 
2.31 кесте 
UML компоненттердің типтері 
Компонент 
Сипаттамасы 
Өрістету 
компоненті 
Жұмыс өнімі 
Орындау 
компоненті 
Қосылатын 
динамикалық 
кітапхана 
немесе 
орындалатын 
бағдарлама 
болып 
табылады 
Бағдарламалық  кодтың  мəтіні  бар  файл,    бастапқы 
деректері бар файл 
Жүйенің  жұмыс  нəтижесі.  Мысалы:    жаңа  объект, 
бағдарлама жұмысының нəтижесімен  құжат 

100 
Бұдан басқа,   UML тілінде компоненттерге арналған бес   стандарттық 
стереотип  белгіленген: 
1)
executable 
— 
орындалатын бағдарламалық код;
2)
library 
— 
объектілердің кітапханасы;
3)
table
— 
деректер қорының кестесі;
4)
file
— 
бағдарламаның мəтіні, деректері бар құжат;
5)
document
— 
бағдарламаның  жұмысы  нəтижесінде  алынған  кез
келген құжат.  
Осы  стеретиптер  үшін  ешқандай  стандарттық  шартты  белгілер 
көзделмеген. Модельдің əзірлеушісі модельдің мəніне лайықты кез келген 
белгіні таңдай алады, бірақ ұсынылатын шарттыбелгілер тізбесі бар  (2.32 
кесте). 
Компоненттер əдетте қандай да бір  интерфейсті, яғни, олармен  осы 
компонент  ұсынатын  қызметтер  сипатталатын  операциялар  жинағын  іске 
асырады. Интерфейстер аты көрсетілген дөңгелек түрінде белгіленеді. Егер 
интерфейс компонентпен іске асырылатын болса, онда осындай интерфейс  
экспортталатын  деп  аталады.  Ол  басқа  компоненттерге  қызмет  көрсету 
үшін  пайдаланылады.  Іске  асыру  ассоциация  түрінде  көрсетіледі.  Егер 
компонент    интерфейсті  пайдаланатын  болса,  ол  импортталатын  деп 
аталады.  Импортталатын  интерфейспен  байланыс  тəуелділік  түрінде 
көрсетіледі  (2.40 сур.). 
Тұжырымдамалық  деңгейде    интерфейс  белгілі  бір  сыныппен  іске 
асырылады,  бағдарламаны  комплимирлегеннен  кейін  интерфейсті  іске 
асыру бағдарламалық кодпен  — компонентпен орындалады. 
  Интерфейстерді  іске  асыру  оңай  жаңғыртылатын  жəне  кеңейтілетін 
жүйені  алуға  мүмкіндік  береді,  өйткені  бағдарламалық  кодты  қайта 
комплимирлеуді орындау қажет емес,   осы интерфейспен үйлесімді дайын 
компоненттерді пайдалану жеткілікті. 
 2.32 кесте 
Стереотиптердің белгілері 

101 
2.40. 
Өрістету диаграммасы. Компоненттер
 
Жүйені  машиналық  коддтар  деңгейінде  модельдеу  тұрғысынан 
компоненттердің мынадай қасиеттері белгіленеді:  
•
компонент  код болып табылады;
•
егер  ол  интерфейспен  үйлесімді  болса,  компонент  басқамен
ауыстырылуы мүмкін; 
•
компонент бірнеше интерфейсті экспорттай алады;
•
компонент  басқалармен  интерфейстер  жинағы  арқылы  өзара
əрекеттесетін жүйенің бөлігі болып табылады.  
Компоненттердің 
диаграммасыкомпоненттер 
(интерфейстер) 
арасындағы  қатынастарды  тəуелділіктер  жəне  ассоциациялар  түрінде 
көрсетеді.  
Жүйені  физикалық  өрістетуін  модельдеу  тораптар  жəне  олар 
арасындағы  «ассоциация»  түріндегі  байланыстар  көмегімен  орындалады.   
Торап жады немесе жады мен деректерді өңдеуге арналған процессоры бар 
жүйенің  аппараттық  элементі  болып  табылады. 
тораптың  бірегей 
сəйкестендіргіші –аты болуы тиіс. Торап компонентаныті орындауды іске 
асырады. 
Диаграммаларда  компонент    тораппен  тəуелділік  қатынасы 
арқылы  байланыстырылған.  2.41  суретте  өрістету  диаграмасының  үлгісі 
көрсетілген. 
Деректерді беру ортасы 
2.41. Өрістету диаграммасы. Тораптар мен  компоненттер