Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

158 
 
істелген  уақыт  бір  процессор  үшін  де,  сондай-ақ  бір  пəрменді  өңдейтін 
бірнеше процессор үшін де тіркелуі мүмкін.   
Жүйені 
пайдаланушының 
жұмыс 
сапасын 
бағалау. 
Пайдаланушының жүйемен жұмыс тиімділігін бағалау үшін   мынадай сапа 
көрсеткіштері  пайдаланылады:    [16]:  тезəрекеттік;  оператор  жұмысының 
қауырттылығы, экономикалық тиімділік, оператордың сенімділігі    
  Оператордың  жауап  əрекетін  —  жүйемен  жұмыс  істеген  кездегі 
тезәрекеттілігін бағалау үшін    мынадай тəуелділік енгізіледі: 
 
 
 
  
  ∑  
 
   
 
   
 
 
 онда  Т
ц
  —  жұмыс  уақытының  циклі;  Т
оп
  —  жұмыс  құрамындағы 
операцияны  орындау  уақыты;  Т
з
  —  кешігу  уақыты,  яғни  ағымдағы 
операцияның аяқталу  жəне келесі операцияның басталу  уақыты. 
  Операцияны орындау уақыты мынадай құрастырушылардан тұрады: 
 
 
  
   
  
   
 
 
онда  Т
ож
  —  əрекеттің  орындалуын  күту  уақыты;  Т
р
  —  операцияны 
орындаудың жұмыс уақыты. 
Операцияны    орындаудың  жұмыс  уақытын  анықтау  үшін      мынадай 
тəуелділік пайдаланылады: 
 
 
         
 
 
 
а коэффициенті   0,2 с тең болып қабылданады; оол жүйеде опеарцияны 
орындаған  кезде  кешігуді  сипаттайды.        R
о
  коэффициенті  жүйе 
опеарторының  өнімділігін  көрсетеді;  ол      0,15...  0,35  с/бит  тең  болып 
қабылданады. 
Оператор  жұмысының  қауырттылығын  бағалау    мынадай  формула 
бойынша орындалады      
онда  у,  у,
тах
  —нақты  жəне  экстремалдық  жағдайда      i-ші  операцияны 
орындаған  кездегі  оператор  жұмысы    қауырттылығының  физиологиялық 
санды көрсеткіштері    
Адамды  жүйнің  операторы  ретінде  пайдаланудың    экономикалық 
тиімділігі   оның жұмысының ссандық нəтижесінің  
 
 
 
 
 
 
Ұйымның операторды оқытуға жəне оның біліктілігін арттыруға жұмсаған 

159 
шығындарына қатысы ретінде белгіленеді.  
Оператордың сенімділігі  — бұл оның белгілі бір уақыт аралығында өз 
функцияларын орындау мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік беретін қасиеті. 
Оператор жұмысы үдерісінде іркілістер пайда болуы мүмкін.  Іркілістер 
жалпы  кездейсоқ  сипатқа  ие  жəне  тұрақты  жəне  уақытшы  іркілістерге 
бөлінеді. 
Тұрақты 
іркілістер 
— 
биологиялық, 
уақытша 
— 
психологиялық.  Биологиялық    іркілістер  оператордың  шаршауымен, 
ауруымен  байланысты  болады,      психологиялық  іркілістер  кездейсоқ 
сипатқа  ие.  Психологиялық  іркілістер  зейінсіздігімен,  өзінің  жүйедегі 
негізгі функциясын орындауда   алаң болуымен  қоздырылуы мүмкін.   
Оператордың  іркілісссіз  жұмыс  істеу  ықтималдығын  анықтау  үшін 
мынадай тəуелділіктер пайдаланылады: 
 ; 
онда  K
оп
  —  оператордың  дайындығы  коэффициенті;  Pg—    биологиялық 
сенімділік  ықтималдығы;  P
n
—  психологиялық  сенімділік  ықтималдығы; 
T—  лператордың  жұмыс  орннында  болмау  уақыты;  T—  оператордың 
жалпы жұмыс уақыты.   
ААЖ  іркіліссіз  жұмыс  істеу  ықтималдығы  техникалық  құралдарды 
жəне  адами  факторды  ескере  отырып    мынадай  формула  бойынша 
анықталады  
онда 
— жүйенің техникалық құралдарының (ЭЕМ жəне перифериялық 
жабдық) іркіліссіз жұмыс істеу ықтималдығы; 
— жұмыстарды уақтылы 
орындау ықтималдығы. 
Осы 
көреткіштерді 
талдау 
жүйенің 
операторлары 
мен 
пайдаланушыларының      белгілі  бір  дайындық  деңгейін  қамтамасыз  ету; 
ақпараттық жүйенің аппараттық қамсыздандыруын инженерлік психология 
талаптарына  сəйкес  таңдау;  жүйе  операторларының  жəне  оның 
пайдаланушыларының  əрекеттерін  бақылау;  жүйе  операторларының 
демалсыны ұйымдастыру жəне олардың жұмысындағы бұзушылықтардың 
алдын  алу;  операторлардың  ақпараттық  артық  жүктелуін  жою  немесе 
барынша азайту   үшін қажетті шешімдерді қабылдауға мүмкіндік береді. 

160 
 
Бақылау сұрақтары 
1. 
Ұйымдастырылған  жүйе  дегені  не?  Оның  ерекшеліктерін  атап 
шығыңыз. 
2. 
Қандай  ақпараттық  жүйелер  OLTP-жүйелер  деп  аталады.  Олардың 
ерекшеліктерін атап шығыңыз
. 
3. 
Қандай ақпараттық жүйелер  OLAP-жүйелер деп аталады? Олардың 
ерекшеліктерін атап шығыңыз. 
4. 
Сараптамалық  ақпараттық  жүйе  дегені  ненң  түсіндіреді?  Осындай 
жүйелерді жобалаудың ерекшеліктері неде тұрады? 
5. 
Сараптамалық жүйеде «білім» деп нені атайды? 
6. 
Өнімділік білім моделінің ерекшелігі неде? 
7. 
Постреляциялық ақпараттық жүйенің қандай ерекшеліктері бар? 
8. 
Ақпараттық 
жүйелерді 
жобалаған 
кезде 
XMLақпараттық 
технологиясының қандай ерекшеліктерін есепке алу қажет? 
9. 
TQM  сапаны  басқару  əдіснамасының  мəні  неде?  Ақпараттық 
жүйелерді жобалау сапасын басқарудың ерекшеліктерін атап шығыңыз. 
10. 
Ақпараттық  жүйені  енгізуден  тиімділік  қалай  есептеледі? 
Экономикалық тиімділікті есептеу ерекшеліктерін атап шығыңыз. 
11. 
Ақпараттық  жүйенің  өнімділігін  операицялыр  теориясы  негізінде 
бағалаған кезде қандай көрсеткіштерді есептейді? 
12. 
Ақпараттық  жүйенің  іркіліссіз  жұмыс  істеу  ықтималдығын  қалай 
белгілейді? 
Бақылау тапсырмалары 
1. 
Қатынас берілген: Рейс(Рейстің коды, Орындар саны, Сатылған оран,  
Соңғы  пункт).  Бес  фактіден  тұратын  мəндік  саланың  сипаттамасын 
құрыңыз  жəне  барлық  орындары  сатылған  рейстерді  табу  үшін  сұрау 
салуды тұжырымдаңыз. 
2. 
Фирма  қызметкерлерінің  тізімі  жəне  бөлімдерінің  тізімі  берілген. 
Мəндік  саланың  сипаттамасын  фактілер  жинағы  түрінде  сипаттаңыз.  
Көлік  бөлімінде  жұмыс  істейтін  қызметкерлер  іріктеу  үшін  қағиданы 
құрыңыз. 
3. 
Жұмыс  беруші  туралы  байланыс  ақпаратты  сақтайтын      XML-
құжатты  құрыңыз:  атауы,  телефоны,  электрондық  пошта  мекенжайы, 
сөйлесуді жүргізу орнына дейін жету жолының сипаттамасы. 
4. 
Медициналық  ақпараттық  жүйенің  мəндік  саласында  мынадай 
қатынас белгіленген: Дəрі-дəрмек(Дəрі-дəрмектің  Коды, Атауы, Өндіруші 
ел). бес ақпараттық блогы бар құрылымдалған   XML-құжатты құрыңыз