Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

Пакеттер  ресурстарға  алдын-ала  резервсіз,  олардың  көзі  пайда 
болған  мөлшерде  желіге  келеді.  Желі  толтырылған  кезде,  абоненттер 
желіден  шығарылмайды,  желі  барлық  абоненттер  үшін  тасымалдау 
жылдамдығын  азайтады.  Абонент  өзінің  арнасын  толығымен 
пайдаланбайды,  шын  мәнінде,  басқа  абоненттерге  желінің  өткізу 
қабілетін береді. Дегенмен, коммутацияның бұл тәсілі де теріс жағына 
ие:  тарату  кешігуі  кездейсоқ,  сондықтан  нақты  уақыттағы  трафикті 
беруде  қиындықтар  бар.  Пакеттік  коммутацияланған  желі  күрделі 
құрылғыға  ие  және  өткізу  жолағының  бөлігі  техникалық  деректерге 
жұмсалады. 
Аймақтық  негізде,  яғни  желімен  қамтылатын  аумақтың  көлемі 
бойынша,  жергілікті,  қалалық  және  ғаламдық  желілер  ерекшеленеді. 
Жергілікті  және  ғаламдық  желілердің  технологиялары  арасындағы 
айырмашылықтар  тұрақты  конвергенцияға  қарамастан  өте  маңызды 
болып табылады.
 
Жергілікті  желі  (LocalAreaNetworks—  LAN)  әдетте  бір  ғимаратта 
(ғимараттар  кешенінде)  орналасқан  жеке  компьютерлер  мен 
перифериялық  құрылғыларды  қосады.  Желілердің  ең  қарапайым  түрі 
болып  табылатын  жергілікті  желілер  дербес  компьютерлер  тобын 
біріктіреді немесе оларды желілік сервер ретінде әрекет ететін қуатты 
компьютерге қосады. Жергілікті желілер жеке пайдаланушыларға бір-
бірімен  оңай  және  жылдам  өзара  әрекеттесуге  мүмкіндік  береді. 
Жергілікті  желідегі  барлық  дербес  компьютерлер  желілік  серверде 
сақталған  арнайы  қолданбаларды  пайдалана  алады  және  ортақ 
құрылғылармен  жұмыс  істей  алады:  принтерлер,  факстар  және  басқа 
перифериялық құрылғылар. Жергілікті желідегі әрбір дербес компьютер 
жұмыс станциясы немесе желі түйіні деп аталады.
 
Ғаламдық  желі  (WideAreaNetworks—  WAN)  олар  әртүрлі  қалалар 
мен  елдерде  орналасқан  жүздеген  және  мыңдаған  шақырымдық 
қашықтыққа бөлінген компьютерлерді біріктіреді. Дискретті деректерді 
үнемі көшіру үшін, жергілікті желілерге қарағанда, күрделі әдістер мен 
жабдықтар қолданылады.
 
Аймақтық, немесе  қалалық желі (MetropolitanAreaNetworksMAN) 
жергілікті және ғаламдық желілер арасындағы аралық орынды иеленеді. 
Компьютерлерді  қаланың  немесе  қаланың  аумағында  толығымен 
біріктіреді.  MAN  компаниясы  жергілікті  және  ғаламдық  желілердің 
артықшылықтарына  ие:  олар  компьютерлер  арасындағы  үлкен 
қашықтықты  (бірнеше  ондаған  километрге  дейін)  қамтуға  қабілетті 
және  сол  уақытта  олар  деректерді  берудің  жоғары  жылдамдығымен 
ерекшеленеді, бұл желі тіпті жергілікті желілердегі жылдамдығынан да 
асып түседі.
 
12
 

Қазіргі уақытта желілерді нақты жіктеу мүмкін емес, атап айтқанда, 
көптеген  жергілікті  желілер  жаһандық  желілерге  қол  жеткізе  алады. 
Дегенмен,  деректерді  айырбастау  мен  қол  жеткізу  қағидалары 
желілердің әртүрлі типтерінде айтарлықтай ерекшеленеді. 
Есептеу  желілері  компьютерлер  иерархиясын  ұйымдастыру 
қағидасы бойынша түбегейлі әртүрлі екі сыныпқа бөлінеді: біртұтас (бір 
деңгейлі) желілер және иерархиялық (көп деңгейлі).
 
Біртұтас желі  әрқайсысының бірегей аты (компьютер атауы) және 
жүктеу  уақытында  оған  кіру  үшін  құпия  сөзі  бар  тең  дәрежелі  желі. 
Логин  аты  мен  құпия  сөзі  дербес  компьютердің  иесі  операциялық 
жүйені  пайдаланып  тағайындайды.  Тең-теңімен  байланыс  желілері 
операциялық  жүйелердің  әртүрлі  түрлерін  қолдана  отырып 
ұйымдастырылуы мүмкін.
 
Иерархиялық  желіде  кейбір  қызметтермен  басқа  нысандарды 
қамтамасыз  ететін  бір  немесе  бірнеше  арнайы  компьютерлер 
(серверлер)  бар.  Серверлер  түрлі  пайдаланушылармен  ортақ 
пайдаланылатын  ақпаратты  сақтайды.  Серверде  ақпаратқа  қол 
жеткізетін компьютерлер жұмыс станциялары немесе клиенттер деп 
аталады.
 
Сервер— бұл ақпаратты сақтау, айырбастау және өңдеу мақсатында 
тұтынушыларға  қызметтері  мен  ресурстарына  желі  арқылы  кіруге 
мүмкіндік  беретін  компьютер.  Басқаша  айтқанда,  сервер  тұрақты 
ресурстар  болып  табылады. Сервер  өзі  иерархияның  жоғары  деңгейлі 
серверінің клиенті бола алады. Сондықтан иерархиялық желілер кейде 
бөлінген  сервермен  желілер  деп  аталады.  Серверлер  әдетте  жоғары 
өнімді  компьютерлер  болып  табылады,  бірнеше  параллель 
процессорлар,  жоғары  қуатты  қатты  дискілер,  жоғары  жылдамдықты 
желілік карталарды қамтиды. 
Серверді пайдаланудың екі архитектурасы бар: «сервер файл» және 
«
сервер  клиент».  «Файл-сервер»  архитектурасында  деректер  мен 
бағдарламалар  серверде  сақталады  және  тапсырмаларды  өңдеу  және 
орындау  клиенттік  компьютерлерде  орындалады,  сервер  ақпарат  пен 
файлды  сақтау  мүмкіндігін  ғана  қамтамасыз  етеді.  «Клиент-сервер» 
архитектурасында  серверде  деректерді  сақтаудан  басқа,  сервер 
бағдарламалық 
жасақтамасы 
іске 
қосылып, 
қолданбалы 
бағдарламаларды жүзеге асырады, деректерді өңдейді және т.с.с.
 
Хост(host—  қонақтарды  қарсы  алушы,  үй  иесі),  немесе  түйін— 
«клиент-сервер» форматты қызметін ұсынатын кез келген құрылғы 
 
13
 

серверлік  режимде  кез  келген  интерфейстер  арқылы  және  осы 
интерфейстерде  анықталған.  Нақты  жағдайда  хост  кез  келген 
компьютер,  жергілікті  немесе  кең  аймақтық  желіге  қосылған  сервер 
ретінде  түсінікті  болуы  мүмкін.  Кейде  желіде  белгілі  бір  құрылғы 
айтылғанда, «түйін» термині де пайдаланылады (компьютер желісінің 
прототипі  ұқсас,  өйткені  нақты  желі,  мысалы,  балық  аулау  торы 
көптеген тораптармен байланысқан ағындардан тұрады). 
Деректер  беру  ортасының  түрі  бойынша  желілер  сымды  және 
сымсыз  (радиоарналар,  спутниктік  арналар)  болып  бөлінеді.  Екі 
жағдайда  да  ақпарат  беру  қағидаттары  мен  технологиялары  одан  әрі 
түсіндіріледі.
 
1.2.
 
КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІ ТОПОЛОГИЯСЫ
 
Бірнеше  компьютерлер  арасында  байланыс  орнату  кезінде 
физикалық  байланыстар  немесе  топология  конфигурациясын  таңдау 
мәселесі пайда болады. Желінің 
топологиясы - шыңдары желінің соңғы 
түйіндеріне  және  байланыс  жабдығына  сәйкес  келетін  графиктің 
конфигурациясы  және  олардың  арасында  байланыс  арналарының 
шеттері болып табылады. Басқаша айтқанда, компьютерлік желілердің 
топологиясы  -  бұл  компьютерлер  мен  түрлі  желілік  құрылғылардың 
физикалық байланыстарының конфигурациясы болып табылады.
 
Желінің көптеген сипаттамалары байланыс топологиясын таңдауға 
байланысты:  жеке  арналардың  жүктелуін  теңестіруге,  желіні  оңай 
кеңейтуге, байланыс желілерінің жалпы ұзындығын қысқарту арқылы 
шығындарды азайтуға және т.б байланысты. 
Топологияның жиынтығы шартты түрде үш негізгі топқа бөлінеді: 
«жұлдыз», «сақина» және «жалпы шина» (1.1 қараңыз).
 
«Жұлдыз»  топологиясы   
бұл  желі  конфигурациясы,  әрбір  желілік 
компьютер  концентраторға  жеке  байланыс  желісі  арқылы  қосылған 
кезде жұмыс жасайды (1.1 а сурет). Концентратор - бір компьютерден 
басқа  компьютерге  немесе  барлық  компьютерлерге  ақпаратты  бір 
уақытта жіберуге қабілетті құрылғы.
 
Сақиналық  конфигурация  компьютерлерді  жабық  сақинаға  қосады 
(1.1 
б  сурет,).  Бұл  жағдайда,  деректер  бір  компьютерден  екіншісіне 
олардың тағайындалған жерін тапқанша ауыстырылады.
 
«Жалпы  шина»  топологиясы  барлық  компьютерлердің  бір  желіге 
қосылуын көрсетеді, мысалы жоғары жиілікті кабель (1.1 в суреті)
 
14