Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

I
 
Б
ӨЛІМ
 
ИНФОКОММУНИКАЦИЯЛЫҚ 
ЖЕЛІ МЕН ЖҮЙЕЛЕР
 
1.
Тарау. Негізгі ұғымдар, компьютерлік желі құрылымы     
мен элементтері.  
 2.
Тарау. Деректерді беру мен компьютерлік желілермен 
алмасу технологиялары.   
3. 
Тарау. Жергілікті желілердің негізгі технологиялары.  
4. 
Тарау. Компьютерлік желінің техникалық құралдары. 
5. 
Тарау. Сымсыз технологиялар.  
6. 
Тарау.  Желілік бағдарламалық қамтамасыз ету. 
Қызмет пен қызмет көрсету.
 

1 
ТАРАУ
 
НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАР 
КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІ 
ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ
 
1.1.
 
НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАР МЕН 
АНЫҚТАМАЛАР. 
КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕРДІҢ 
ЖІКТЕЛУІ                                             
 
Сөздің  кең  мағынасында  компьютер  желісі  деректер  алмасу  үшін 
бір-бірімен  байланысқан  компьютерлер  жиынтығын  білдіреді. 
Компьютерлер  арасында  ақпарат  беру  сізге  жеке  компьютерлердің 
бірлескен  жұмысын  ұйымдастыруға,  бірнеше  компьютерлердің 
көмегімен  бір  тапсырманы  шешуге,  ортақ  ресурстарды  бөлуге  және 
көптеген  басқа  мәселелерді  шешуге  мүмкіндік  береді.  Компьютерлік 
желілер мен телекоммуникациялық технологиялар - бұл компьютерлік 
техниканы, бағдарламалық қамтамасыз етуді, коммуникацияларды және 
коммуникацияны  дамыту  болып  табылады.  Ақпаратты  өңдеудің 
компьютерлік  желілері  мен  желілік  технологиялары  заманауи 
ақпараттық жүйелерді құру үшін негіз болды.
 
Компьютерлік  желі  (network)  —  бұл  компьютерлер  арасында 
ақпарат  алмасуды  қамтамасыз  ететін  телекоммуникациялық 
жабдықтардың жинағы. 
Осылайша, 
компьютерлік 
желілердің 
негізгі 
мақсаты 
пайдаланушыларға ақпаратқа (деректер базасына, құжаттарға және т.б.) 
және  аппараттық  ресурстарға  (қатты  дискілер,  принтерлер,  CD-ROM 
дискілері,  модемдер  және  т.б.)  ортақ  қолжетімділікті  қамтамасыз  ету 
болып табылады.
 
Желі  түйіні  (node)  —  компьютер  желісінің  бөлігі  ретінде  басқа 
құрылғыларға  қосылған  құрылғы.  Түйіндер  компьютерлерге,  ұялы 
телефондарға, PDA-лерге және жол жоспарлағышы, коммутатор немесе 
хаб сияқты арнайы желілік құрылғылар болуы мүмкін
 
Коммутация  —  Бұл  желіде  деректерді  беруді  ұйымдастырудың 
технологиясы.  Байланыс  арнасындағы  деректерді  беру  жылдамдығы 
уақыт бірлігіне жіберілетін ақпараттың бірліктерінің санымен өлшенеді. 
Өлшеу бірліктері - секундына биттер, секундына килобит және т.б..
 
9
 

Белгілі  бір  уақыт  аралығында  компьютер  желісі  арқылы  берілетін 
ақпарат көлемі желі трафигі деп аталады. Трафиктің көлемі пакеттерде, 
биттерде, байттарда және олардың туындыларында өлшенеді: килобайт 
(Кб), мегабайт (Мб) және т.б..
 
Трафик жіктеледі:
 
■ 
Кіріс ретінде  (желіге түсетін ақпарат);
 
■ 
Шығыс ретінде (желіден шығатын ақпарат);
 
■ 
Ішкі  (нақты бір желі шегінде, көбінесе жергілікті желі болып 
табылады);
 
■ 
Сытқы  (нақты бір желі шегінен тыс, көбінесе интернет трафик 
болып табылады).
 
Байланыс  арнасы(channel,  dataline)  — 
ақпарат  көзі  мен 
қабылдағыштан мәліметтерді беру үшін техникалық құралдардың және 
сигнал тарату ортасының жүйесі.
 
Желілік коммутатор(switch) — Бір немесе бірнеше желі сегменттері 
ішінде  компьютерлік  желінің  бірнеше  түйінін  жалғауға  арналған 
құрылғы. Желілік қабаттағы, маршрутизаторларға негізделген бірнеше 
желілерді қосуға арналған.
 
Маршрутизатор, немесе роутер(router) — 
кем дегенде бір желілік 
интерфейске ие арнайы желілік компьютер және желі топологиясы және 
әкімші  белгілеген  белгілі  бір  ережелер  туралы  ақпаратты  негізге  ала 
отырып, әртүрлі сәулеттің әр түрлі желілерін қосатын әртүрлі желілік 
сегменттер арасында деректер пакеттерін жібереді.
 
Желілік    концентратор,  немесе  хаб(hub)  —  кабельдік 
инфрақұрылымды  пайдалана  отырып,  компьютерлерді  желіге 
біріктіруге арналған құрылғы. 
Қазіргі 
уақытта 
компьютерлік 
және 
коммуникациялық 
технологиялар,  желілік  архитектуралар  қолданылатын  әр  түрлі 
мақсаттардан ерекшеленетін көптеген түрлі желілер бар. 
Деректерді беру технологиясы бойынша желілерді екі түрге бөлуге 
болады: біреуден көп байланыс (хабар тарату) және нүктеден нүктеге 
қосылу. Бірінші жағдайда бір компьютермен жіберілген хабарды барлық 
желілік компьютерлер алады; нүкте-нүкте байланысында жеке ақпарат 
арнасы компьютерлермен ақпарат алмасу үшін пайдаланылады. 
Абоненттер арасындағы деректермен  алмасу  қағидасына  негізделе 
отырып, схемаларды ауыстырып-қосуға, хабарларды ауыстыруға және 
пакеттік коммутацияға негізделген желілер бар.
 
Коммутациялық  арналары  бар  желі  —  олардың  әрқайсысының 
ақпараттық  өзара  іс-қимыл  сеансы  кезінде  жұбының  физикалық 
қосылуын беретін желінің түрі.
 
10
 

Сонымен  қатар,  байланыс  арнасы  абоненттер  арасындағы  байланыс 
сеансы  өткізілетін  уақытта  басқа  абоненттер  үшін  қол  жетімді 
болмайды.  Схемадағы  коммутацияланған  желілерде  деректерді  беру 
уақытына абоненттерді қосатын байланыс желілерінің «тізбегін» сақтау 
арқылы  қалыптасатын  пайдаланушы  сұрауы  бойынша  үздіксіз 
ақпараттық  арна  жасалады.  Толық  ұзақтығы  бойы  арна  деректерді 
бірдей  жылдамдықпен  жібереді.  Бұл  кесте  арқылы  қосылатын  желі 
арқылы  кідірістерге  (дауыс,  бейне)  сезімталдықты  сапалы  түрде  беру 
мүмкін  дегенді  білдіреді.  Дегенмен,  физикалық  арнаның  өткізу 
қабілетін  динамикалық  түрде  таратуға  қабілетсіздігі  схема-
коммутацияланған желінің іргелі жетіспеушілігі болып табылады, бұл 
оны компьютерлік трафикті икемдеуге тиімсіз етеді.
 
Хабарларды  ауыстырған  кезде,  ақпарат  абоненттер  арасында 
логикалық  аяқталған  деректер  порты  түрінде  беріледі.  Кестедегі  
коммутацияланған желі сияқты жұмыс істейді, бірақ байланыс арналары 
бүкіл  байланыс  кезеңінде  физикалық  түрде  жұмыс  істемейді,  бірақ 
хабарларды  беру  кезеңі  үшін  ғана.  Қазіргі  уақытта  хабар  алмасу 
желілері  іс  жүзінде  пайдаланылмайды.  Олардың  негізінде  пакеттік 
коммутациялық желілер әзірленді және қолданылды.
 
Пакеттерді  ауыстырған кезде  берілетін  деректер  кіші  өлшемдегі 
жеке  блоктарға  бөлінеді  -  пакеттердің  коммутациялық  тораптарында 
аралық сақтауы бар әртүрлі бағыттар бойынша желінің бір нүктесінен 
екіншісіне ауыстыруға болатын пакеттер болып табылады. 
Пакет  мәннің  мекен-жайын  анықтайтын  үстіңгі  деректемемен 
жабдықталады,  сондықтан  ол  деректердің  қалған  бөліктеріне 
қарамастан  коммутатор  арқылы  өңделуі  мүмкін.  Бумалар  әр  түрлі 
бағыттар  бойынша  өз  мақсаттарына  жетуі  мүмкін.  Пакет  қабылдау 
түйініне  келгеннен  кейін  бастапқы  деректер  хабарға  жиналады. 
Пакеттер  желісінде  бір-біріне  тәуелсіз  түрде  беріледі.  Мұндай 
желілерде көптеген түйіндер деректерді бір физикалық сілтеме арқылы 
алмастыра алады. Пакеттер кейде датраммалар (datagram) деп аталады, 
ал  жеке  пакеттік  коммутация  режимі  -  деректер  көзі  режимі  болып 
табылады.
 
Пакеттік  коммутация  пульсирленген  трафикті  беруде  желінің 
өнімділігінен  асып  түседі,  өйткені  тәуелсіз  ағындардың  үлкен  саны 
қызмет көрсетілсе, олардың қызмет мерзімі әрқашан сәйкес келмейді. 
 
11