Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

7 
Тарау
 
ДЕРЕКТЕР ҚОЙМАСЫ, БІЛІМ ҚОРЫ, 
ДЕРЕКТЕР ҚОРЫ ТЕОРИЯСЫНЫҢ 
НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ
 
7.1.
 
ДЕРЕКТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ 
АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ. НЕГІЗГІ 
АНЫҚТАМАЛАРЫ 
 
Қазіргі  әлемде  ақпарат  кез-келген  қызмет  саласының  тиімділігін 
анықтайтын  факторға  айналады.  Ақпараттық  ағындар  көбейіп  келеді, 
деректерді  өңдеу  жылдамдығына  қойылатын  талаптар  өсуде,  енді 
операциялардың басым бөлігі қолмен орындалмайды, олар ең озық және 
перспективалық компьютерлік технологияларды қолдануды талап етеді. 
Қазіргі  уақытта  ақпараттық  сақтау  және  өңдеу  жүйесі  үлкен  рөл 
атқарады.
 
Ақпарат  — нысандар, құбылыстар, процестер, айналадағы әлемдегі 
оқиғалар туралы ақпарат, олар туралы білімнің белгісіздігін азайтады. 
Ақпарат  толық,  сенімді,  уақтылы,  дәйекті,  барабар  болуы  керек. 
Ақпараттық  жүйелердің  негізгі  мақсаты  шешімдерді  қабылдау  үшін 
сенімді ақпаратты уақытында шығару болып табылады.
 
Ақпараттық  жүйе  —  бұл  кез  келген  өрістің  міндеттерінде 
ақпаратты жинау,  сақтау,  өңдеу,  іздеу  және  беруді  қамтамасыз  ететін 
техникалық және бағдарламалық құралдар жиынтығы. 
Ақпараттық жүйелер ұзақ мерзімді сақтауды және ақпаратты сапалы 
талдауды  қамтамасыз  етеді,  проблемаларды  шешуге  және  жаңа 
ақпараттық өнімдерді жасауға көмектеседі.
 
Пәндік  аумақ  —  ақпараттық  жүйеде  сақталатын  және 
пайдаланылатын нақты әлемнің бөлігі. 
Тақырыпты  басқаруды  ұйымдастыру  және  сайып  келгенде 
автоматтандыру  мақсатында  зерттеу  жұмыстары  жүргізіледі.  Пәндік 
аймақ нысандарды, осы нысандарды пайдаланатын процестерді, сондай-
ақ көптеген пайдаланушыларды сипаттайды, олар
 
1 2 1
 

 
тақырып  аймағының  бірыңғай  көрінісі  болады.  Тақырыптық  аумақты 
талдау  кез-келген  ақпараттық  жүйені  құру  алдында  жұмыс  жасайды. 
Белгілі бір ақпараттық жүйенің тақырыптық алаңы пайдаланушыларға 
қызығушылық  тудыратын  нақты  нысандар  жиынтығы  ретінде 
қарастырылады. Бұл нысандардың әрқайсысы белгілі бір қасиеттер мен 
атрибуттар жиынына ие.
 
Ақпараттық нысан — тақырыптық аймақтың кейбір мәнін сипаттау 
- 
нақты  әлемде бар  немесе  орын  алған  нысан,  үрдіс,  құбылыс немесе 
оқиға.  Ақпараттық  нысан  -  бұл  логикалық  байланысты  ақпараттың 
жинағы,  яғни  ақпараттық  нысандар  арасындағы  байланыстардың  әр 
түрлі түрлері болып табылады. 
Ақпараттық  жүйелерде  өте  күрделі  құрылымы  бар  ақпараттық 
айналымның  үлкен  көлемі  бар.  Ақпараттық  жүйе  ең  жалпы  нысанда 
мынадай  блоктан  тұратын  кесте  түрінде  шартты  түрде  ұсынылуы 
мүмкін (7.1-сурет):
 
■ 
ақпаратты енгізу бірлігі (сыртқы ортадағы нысандардың жағдайы 
туралы ақпарат жинағы);
 
■ 
деректер қоры (деректер қоймасы);
 
■ 
ақпарат  өңдеу  бөлімі  (іздеу,  сүзу,  сұрыптау,  біріктіру,  талдау, 
ақпарат шығару); 
■ 
кері байланыс бөлімі (енгізу туралы ақпаратты түзету үшін 
тұтынушы өңдеген ақпараттың берілуі).
 
Дерекқор ақпараттық жүйенің негізі болып табылады, оның орталық 
байланысы болады.
 
Деректер  — 
бұл  ақпарат  кейінгі  өңдеу,  беру  және  сақтау  үшін 
жарамды кейбір формада бекітілген, 
Источники информации- Ақпарат көздері, Ввод информации -Ақпаратты енгізу 
База данных -Деректер қоры, Обработка информации - Деректерді өңдеу, 
  
 
 
 
 
 
Кері 
байланыс
 
7.1 
кесте. Ақпараттық жүйенің жалпы көрінісі 
 
1 2 2
 

мысалы,  компьютерде  сақталған  немесе  компьютерге  енгізу  үшін 
дайындалған.
 
Деректер  қоры    (ДҚ)  —  бір-бірімен  байланысты  деректер 
жиынтығы,  бірнеше  пайдаланушы  пайдаланатын  нысандардың  жай-
күйін  және  олардың  кейбір  субъектілердің  қарым-қатынастарын 
бейнелейді.
 
Деректер құрылымы деректердің жекелеген бөліктері (элементтері) 
арасындағы  қатынастарды  көрсететін  ережелер  мен  шектеулер 
жиынтығы.
 
Деректерді  өңдеу  —  бұл  деректер  жиындарын  түрлендіруді 
орындайтын  міндеттер  жиынтығы.  Деректерді  өңдеу  деректерді 
компьютерге  енгізуді,  деректерді  кез-келген  критерий  бойынша 
іріктеуді,  деректер  құрылымын  түрлендіруді,  компьютердің  сыртқы 
жадында деректерді беруді, есептеу немесе басқа өзгерістердің нәтижесі 
болып табылатын деректерді шығаруды (кестедегі немесе кейбір басқа 
пайдаланушы үшін ыңғайлы) білдіреді.
 
Деректерді  өңдеу  жүйесі  (ДӨЖ)  —  б
ұл  деректерді  басқару 
тапсырмаларын  орындайтын  аппараттық  және  бағдарламалық 
жасақтама жиынтығы.
 
Деректерді басқару — деректерді өңдеу жүйесінің табысты жұмыс 
істеуі үшін қажетті деректердің бүкіл ауқымын қамтиды.
 
Метадеректер — бұл дерекқордың өз құрылымының сипаттамасы. 
Олар сондай-ақ «деректер туралы деректер» деп аталады. Бұл барлық 
дерекқор  нысандары  туралы  ақпаратты  қамтитын  жүйелік  кестелер. 
Метадеректер  өңдеу  бағдарламаларының  деректерінің  тәуелсіздігін 
қамтамасыз  етеді.  Деректер  сипаттамасы деректермен  бірге сақталған 
болса,  қосымша  деректер  құрылымын  өңдеу  бағдарламаларын 
жазбастан деректерді сұрауға және өзгертуге болады.
 
Әрине,  сақталатын  және  өңделген  деректер  құрылымдарының 
сапасы мен сенімділігіне қойылатын талаптар өте жоғары. Дерекқордың 
құрылымы  деректердегі  толық,  дәйекті,  толық  болуы  керек.  Бұдан 
басқа,  деректер  базасын  дәл  деректерді  дұрыс  енгізуге  және  сенімді 
ақпаратты  уақытында  алу  мүмкіндігін  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік 
беретін  етіп  жасау  керек.  Сондықтан  дерекқор  құрылымын  жобалау, 
сондай-ақ  оған  қол  жеткізу  әдістерін  таңдау  өте  маңызды  міндет. 
Ақпараттық жүйеде дұрыс емес деректерді ұйымдастыру осы шарттарға 
сай келмейді және жүйенің өзін  пайдалану үшін жарамсыз. 
Дерекқорды  басқару  жүйесі  туралы  түсінік  дерекқор 
тұжырымдамасымен тығыз байланысты.
 
1 2 3