Оқулық «Білім беруді дамытудың Федералдық институты»

Жаңа техниканың экономикалық тиімділігі және

жүктеу 6,23 Mb.

бет	14/142
Дата	21.12.2022
өлшемі	6,23 Mb.
	#40728
түрі	Оқулық

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 ... 142

Шишмарев Технологиялық үрдістерді автоматтандыру. Оқулық (1)

Жаңа техниканың экономикалық тиімділігі және

ҥдемелігі
Жобаланатын кӛліктер, автоматты желілер, цехтар және зауыттар, оның ішінде автоматтандыру деңгейі ойға қонымды негізделген ең жақсы жолдары түрлі инженерлік шешімдер қабылдау жолымен анықталады. Заманауи техникалық ғылымдар кӛліктерді жобалауда және олардың параметрлерін кинематикалық, тӛзімділік, динамикалық, дірілге шыдамдылық, тӛзімділік, сенімділік кӛрсеткіштерін есептеулер негізінде анықтауда негіз бола алады. Алайда, аталған таңдаулы немесе жобаланатын кӛліктің экономикалық жағынан тиімді болатындығы әлі белгісіз. Барлық техникалық талаптарға сай келетін кӛлік тиімсіз және үдемелі емес болуы мүмкін, себебі оны құруға кеткен құрастырылым күрделілігі және шығындар тіптен ең тӛмен пайдалану шығындары болған жағдайда да қолжетімді техникаға қарағанда қызмет ету мерзімі ішінде талап етілетін еңбекті үнемдеу деңгейін қамтамасыз ете алмайды.
2.12. сурет. Еңбек ӛнімділігінің ^{максималды коэффициентінің}^λтлх ӛндіріс құралдарының ӛнімділігі θ
және олардың пайдалануға берілуінен тәуелділігі

Техникалық ілгерілеу және ӛндірістің экономикалық тиімділігі

бұл ажырамайтын ӛзара байланысты екі мәселе болып табылады, олар бір-бірінен бӛліп ажыратылған жағдайда шешімін таппайды.

Капитал салымының экономикалық тиімділігінің маңызды критерийі болып жаңа техника енгізілуі нәтижесіндегі еңбек ӛнімділігінің артуы табылады.
Капитал салымының экономикалық тиімділігінің салыстырмалы есептеулері түрлі шаруашылық және техникалық шешімдерді салыстыру, кәсіпорындар және олардың кешендерін орналастыру, ӛзара алмастырғыш ӛнімдер таңдауды шешуде, техниканың жаңа түрін енгізу және тағы басқа жағдайлар барысында қолданылады.
Капитал салымының экономикалық тиімділігін және жаңа техниканы салыстырмалы бағалаудың инженерлік әдістерінің мақсаты тек таза экономикалық есептеулер жасау ғана емес, жобаланатын кӛліктердің экономикалық тиімді болып табылатын параметрлерін және жаңа техниканы енгізудің неғұрлым жоғары экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету.
Капитал салымының және жаңа техниканың экономикалық ^{тиімділігінің}^{негізіне}^{күрделі}^{шығындар}^Кi ^{кӛлемінің,}^жылдық^{пайдалану И}i ^{шығындарының, немесе ӛндірілетін ӛнімнің С}i ^{ӛзіндік}құнының ақшалай түрдегі техникалық мүмкін болатын шамасы жатады.
Оған қоса, жылдық пайдалану шығындары жылдық ӛнімнің ӛзіндік құнынан жылдық амортизациялық аударымдар кӛлеміне қатысты айырмашылықтарға ие,
^Сi ⁼^Иi ⁺^αКi^,
^{мұндағы С}i ^{— жылдық ӛнімнің ӛзіндік құны; И}i ^{— жӛндеу және}жӛндеуаралық жұмыстарды қоса алғандағы құрылғыны пайдалануға беру және күтуге арналған шығындар, құралдар мен энергия шығындары, операторлар және реттеушілер жалақысы ^және^{басқалар.;}^α^—^{қалыпты}^{амортизация}^{коэффициенті;}^Кi ^—құрылғы, ғимарат, құрылысытың құны (ақшалай шығындар).
Базалық және ағымдағы балама жолдар түрлерінің экономикалық тиімділігі критерийлері бойынша техникалық
шешімдер баламаларын қабылдау барысында әдетте ең арзан және техникалық жағынан жақсартылмаған жолы таңдалады, осы баламалар қалыпқа сай деп алынып, қалған бәсекеге қабілеттілері олармен салыстырылады. Сондықтан да автоматтандырылу деңгейін бағалауда станоктарды, ағынды желіні, жұмысқа жарамды құрылғыны таңдап, ал бәсекелестер түрінде – жартылай автоматтар, автоматтар, автоматты желілер таңдалуы қажет.
Әдетте мұндай базалық балама жолы салымсыз технологиялық ^{қажетті минималды шығындармен сипатталады (К}i ^{= K}min^{), ондайда}ӛндіріс (мысалы, мойынтірек, автокӛлік, радио қабылдағыштар ӛндірісі және тағы басқалар.) мүмкін емес, не болмаса мәнсіз болып (мысалы, автокӛлікті қолдан жасау) табылады.
Бұған дейін айтылғандай, автоматтандырудың типтік шарттары ^{болып күрделі және қымбат құрылғы жасау табылады (К}2 ^{> K}min^),^бұл^{базалық}^{баламамен}^{( И}2 ^<^И1 1 ^<^С2^{)салыстырғанда}пайдалану шығындары немесе ӛнімнің ӛзіндік құнын азайту үшін ^{жасалады. Екі салыстырылатын қосынды шығындардың}^Si^,^типтікдиаграммасы 2.13. суретте келтірілген:
^S1⁼^K1 ⁺^N^И1 ^;^S²⁼^К²⁺^N^И²^.
Дәл осы диаграммада екі бірдей балама үшін қосынды мәндер шамасы кӛрсетілген Кi + NCi- (1 және 2 желілер): сызылған аумақ екі бірдей балама үшін N жыл ішіндегі әрбір пайдалану кезіндегі пайдалану шығындарына жатпайтын амортизациялық ^{аударымдардың жалпы сомасын білдіреді (мұндағы}^{N жыл S}1 ^{= S}2 сәйкес келеді).
Оған қоса барлық салыстырылатын баламалар ӛнімділіктің бір теңдеуіне келтіріледі (ӛнімнің бір бірлігіне шаққандағы ^{шығындардың}^{бірегей}^{ауқымы).}^Егер^К2 ^<^К1 ^және^И2 ^<^И1 жағдайында, яғни талап етілетін аз
және күрделі, және пайдалану шығындарын талап етеді, баламаларды мақсатты таңдау барысында мәселе орын алмайды – екінші балама жолы барлық критерийлер бойынша тиімді болып табылады, бұл есептеулер жасамай- ақ анық байқалады.
Сәйкесінше, жаңа, одан да қымбатырақ баламаны енгізетін ^{болса (К}2^{> К]), бұл}^{пайдалану}

^{шығындарының артуына әкеледі}^(И2 ^>^И1^),^онда^бұл^қандай^да^бір^арнайыесептеулер жасауды талап етпейді, онсызда мақсатты емес екендігі анық. Ойға қонымды баламаны таңдауға
Сурет 2.13. Ағынды (I) және
автоматты (2) желіге арналған S, қосынды шығынының типтік диаграммасы

типтік автоматтандырылу кездейсоқ болып табылады, ол кезде

мүмкін болатын минималды шығындар К орнына, мысалы ағынды ^{желі жасау үшін, үлкен шығын кӛлемі шығарылады К}2 ^{> К}1^{, бұл}^{пайдалану шығындарын (И}2 ^{< И}1^{) азайту есебінен автоматты желіні}пайдалануға беру кезінде ӛтеледі, осылайша, қызмет кӛрсету мерзімінің соңына қосынды шығындарды тиімді жұмсау мынаны құрайды:

^ΔS⁼^S1 ^-^S2 ^>^0.
Бұл жағдайда техникалық баламаны таңдау арнай есептеулер жүргізу кӛмегімен жүзеге асырылады.
Қаржы салымының және жаңа техниканың салыстырмалы ^{тиімділігінің барлық ресми критерийлері К}1 ^{және К}2^{: И}1 ^{және И}2^{; С}1 ^және^С2 ^{шамаларын}^ӛзара^{салыстыруға}^{негізделген.}
Барлық салыстырылатын баламалар ішінен ең тиімді деп шығындары ең азайтылатыны таңдалады.
Жаңа техниканың экономикалық тиімділік критерийі болып қоғамдық еңбек ӛнімділігі табылады. Егер екі баламаны біртұтас ӛндіріс ауқымына (ср = 1) келтіретін болсақ және қызмет кӛрсету мерзімі ішіндегі еңбек шығындарын ақшалай түрде кӛрсететін болсақ, онда еңбек ӛнімділігінің коэффициенті мынаған тең болады:
^{λ =}^(K1⁺^NИ1^)/(K2 ⁺^NИ1^{) =}^S1^/S2^.
Қызмет ету мерзімі ішіндегі еңбек ӛнімділігінің ӛсу ^{қарқыны}^Δλ⁼^λ^-¹⁼⁽^S1^-^S²^)/S²⁼^ΔS/S²^.
Орташа жылдық еңбек ӛнімділігінің ӛсуі қызмет ету мерзімі ретінде
^е⁼^Δ^λ^/N⁼^ΔS/(NS2⁾
2.14 -суретте кӛрсетілген.
Жаңа техниканың экономикалық тиімділігі түсінігімен оның үдемелілігі тығыз байланысты. Жаңа техниканың үдемелілігі оның басты мақсатталуына сай анықталады.

Сурет 2.14. ӛндіріс құралдарының қызмет ету уақыта байланысты еңбек ӛнімділігінің орташа жылдық ӛсімі

Жаңа техниканың басты мақсатталуы болып ӛнімділіктің артуы, сонымен қатар, еңбек жағдайының оңтайландырылуы табылады. Сонымен қатар, үдемелі техника деп, тек еңбек ӛнімділігін

қамтамасыз етіп қана қоймай, адам еңбегін жеңілдетіп және ӛнімділік қарқынын арттыруда ғылыми негізге сай техникаларды айтады. Жаңа техниканың қалыптастырылған үдемелілігі критерийлері негізінде келесідей кӛрсеткіштер анықталады:

Еңбек ӛнімділігінің артуы:
Ӛндірістік күштер дамуының жан-жақты заңдылықтары негізінде жаңа техникаға қойылатын талаптардың артуы. Жаңа кӛлікті пайдалануға беру неғұрлым кеш жүзеге асырылса, сол техникалық сипатта соғұрлымол үдемелі болып табылады;
Уақыт факторы. Бүгінгі күннің ең жақсартылған құрастырулары гер оның құрастыру мерзімі және игеруі созылған жағдайда, жобалау барысында моралдық жағынан ескірген болып саналады. Пайдалану барысында кез-келген үдемелі техника үздіксіз үдемелі болып қала алмайды және моралдық тұрғыда ескіреді:
Жаңа техниканы жасау мен енгізуге қаржы салымдарының жоғары тиімділігі.

Жаңа техниканың үдемелілігі критерийі болып нақты еңбек ӛнімділігінің жоспарлы еңбек ӛнімділігімен сәйкестігі табылады, бұл ғылыми негізделіп, болжауды талап етеді.
Уақытқа қатысты есептеудердің бастамасын иелене отырып, қолжетімді деңгейді бірегей негізге ала отырып, бір сызбада нақты және жоспарлы еңбек ӛнімділіктерінің кӛрсеткіштерінің артуын салыстыруға болады.
2.15-суретте келтірілген диаграмма жаңа техниканың үдемелілігін оны пайдалануға беру мерзіміне байланысты екендігін білдіреді.
^Егер^{кӛліктің}^қызмет^ету^{мерзімі}^Nmax^{.мерзімнен}^{аспаса,}бастапқы қабылданған уақыттан екі жылдан кейін пайдалануға берілсе, ол үдемелі болып саналады. Егер кӛлік пайдалануға 5 жылдан кейін берілсе (L = 5), онда ол үдемелі бола алмайды.
Осылайша, жобалау мен игерудің кедергіге ұшырауына қарамастан, қаржы салымының критерийлері бойынша кӛлік экономикалық тиімді болып
саналады. Дегенмен, осы мерзім аралығында ол жобалау барысында моралдық ескіруге ұшырайды. Қаржы салымының жоғары тиімділігі қажетті болып табылады, бірақ жаңа техника үшін бұл жеткілікті шартты болып табылмайды. Үдемелік критерийін уақыт факторы есепке
_алады_және_{ережеге}_сай,_жаңа2.15. -сурет. Жаңа техниканың үдемелілігінің

техникаға қатысты талаптардың жоғары деңгейін кӛрсетеді, бұл жерде тиімділік критерийі оны
кӛліктің қызмет ету мерзіміне тәуелділігі

толықтырушы болып табылады.

жүктеу 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 ... 142