Колонцифрлар деп әрбір теру бетінде орнатылған баспа жариялымының,
арнайы беттерді қоспағанда, беттерінің нөмірлері аталады.
Макетке байланысты, колонцифрлар беттің төменгі жағында немесе
жоғарғы жағында – колонтитулмен немесе онсыз бір жолда орналастырылуы
мүмкін. Көбінесе, колонцифрлар беттің сыртқы шеті (немесе одан аз
шегініспен), бірақ кейде жолақтың ортасы бойымен түзетіледі. Колонцифрлар
үшін, әдетте негізгі мәтін үшін пайдаланылады бірдей типтегі қаріп
қолданылады, бірақ 2 пунктке дейін азайтылған. Арнайы мақсатты және
дайындалған басылымдарында (анықтамалықтар, сөздіктер, индекстер және
т.б.), колонцифрларды басқа гарнитуралардың қаріпімен және үлкенірек
кегльдермен теруге болады (4.4-сурет). Оқу үдерісіне кедергі келтіретін
колонцифрлардағы барлық әшекейлерден аулақ болу керек. Рим сандарымен
беттерді нөмірлеуден аулақ болу керек (ұзын алғысөздер үшін)– XLVII
немесе CXXXV сияқты номірлерді қазіргі заманғы оқырманға оқу оңай емес.
Төменгі колонцифрлар әдетте негізгі мәтін терілген, сол гарнитураның 8-
шi кегльдің қарпiмен тередi; беттің сыртқы жиегі бойымен түзетеді және
колонцифрмен бірге беттің бүкіл биіктігін цицероға еселік
өлшемге келтіретін
бос кеңістікпен, мәтіннің төменгі жолынан ажыратады.
Технологиялық нұсқаулықтар негізгі мәтіннің өлшемімен салыстырғанда
колонцифр кеглін 2 пунктке азайтуды қарастырады, бірақ бұл тек негізгі
мәтін 10 қаріппен жазылған жағдайда ғана жасалуы керек. Егер негізгі мәтін 8
кегльдегі қаріп өлшемінде терілген болса, онда колонцифр де 8 кегльдегі
қаріп өлшемінде жазылады. Баспахана колонцифрдың кез-келген кеглін және
қаріпін таңдауға құқылы, ал кейбір басылымдарда колонцифрдың өлшемі
негізгі қаріп өлшемінен үлкенірек болуы мүмкін. Төменгі колонцифрлар да
форматтың ортасында түзетілуі мүмкін.
Жоғарғы колонцифрлар, әдетте, төменгі колонтитулмен бір жолда
орналасады
және
сыртқы
жиектің
бойымен
түзетіледі,
кейде
колонсызғышпен, колонцифрдың ортаға немесе сыртқы шетіне орналасуы
өшірілген кезде. Екі жағдайда да колонцифрлар (төменгі колонтитул немесе
колонсызғышпен бірге) теру жолағының көрсетілген форматына енеді және
оны колонтитулдарды бөле ережелеріне сәйкес, жолдың үстінгі жағынан
бөледі.
Сур. 4.4. Колонцифрлар
82
Жеке жағдайларда (сөздіктерде, энциклопедияларда, анықтамалықтарда)
жоғарғы колонцифрлар колонтитулдарсыз терілуі мүмкін. Мұндай
колонцифрлар жиі сыртқы жиекке жақындатылып, үлкен кегльді қаріппен
теріледі.
Олардың
терілуі
төменгі
колонцифрлардың
терілуінен
ерекшеленбейді.
Кейде екі бағанды басылымдарда, колонцифрлармен беттер емес,
бағандар нөмірленеді, сондай жағдайда барлық беттерде сол жақ бағанның
колонцифры сол жақ жиекке және оң жақ колонцифры оңға қарай қойылады.
Осы
уақытта
жоғарғы
колонцифрларды
бағанның
ортасына
орналастырмайды.
Колонцифрлардың барлық түрлерін, баспаның негізгі беттеріне (титул,
контртитул, фронтиспис, авантитул, шмуцтитул), бос беттерде (титулдың,
шмуцтитулдың, «ескертпелер үшін» бетінің және т.б.мұқабасы), шығу туралы
ақпарат пен иллюстрациялармен толығымен қамтылған беттерде (ғылыми-
техникалық басылымдарда, схемалар мен сызбалар бар беттерде әдетте,
колоницфрлар қойылады) колоницфрлар қойылмайды. Барлық аталған беттер
басылымның беттер санына енгізіледі. Жарияланым беттерінің жалпы есебіне
кірмейтін
жапсырмаға
да
колоницфрлар
қойылмайды.
Жоғарғы
колоницфрларды (колонтитулдармен, колонсызғыштармен немесе оларсыз)
барлық бастапқы беттерге орналастырмайды. Төменгі колоницфрлар барлық
соңғы беттерге орналастырылмайды.
Колонтитулдар оқырманға үлкен жеңілдік әкеледі, оқырманға қай жерде
екеніне сілтеме жасай отырып, сонымен қатар бетті безендіреді. Осылайша,
төменгі колонтитул навигация немесе қарапайым сәндік элемент болуы
мүмкін, ол дәстүр бойынша орналастырылады. Заманауи басылымдарда тек
қана безендіру мағынасы бар колонтитулдарды қолданбайды, яғни «өлі» деп
аталатын - кітап бойынша бірдей колонитулдарды. Әдетте, «тірі», ауыспалы
колонитулдарды, яғни кітаптардың әртүрлі бөлімдері мен тараулары үшін
әртүрлі,
қолданады.
Әдетте үстіңгі және төменгі колонтитулдар әрбір парақтың жоғарғы
жағында орналасады (4.5-сурет, а) және, әдетте, жұптар болып. Ашық беттің
сол жақ бетінде жалпы мазмұнды колонтитул, оң жақ бетінде – нақты
мазмұнды колонтитул орналасады. Колонтитулдар әдетте колоницфрлармен
ұйқасады (4.5-сурет, б). Колоницфрлар колонтитулдардан кейін жүреді (оң
жақта) немесе оның алдында жүреді (сол жақта) және белгілі бір бекітілген
бос жолмен бөлініп тұрады. Колонтитулдар (колоницфрлармен немесе
оларсыз) беттің берілген форматына енеді, олар негізгі мәтіннің бірінші
жолынан негізгі шрифт өлшемі бойынша немесе, беттің жалпы пішімі негізгі
кегльге еселі болу үшін, үлкенірек өлшеммен бөлінеді.
Колонтитулдар, баспаның негізгі беттеріне (титул, контртитул,
фронтиспис, авантитул, шмуцтитул), бос беттерде (титулдың, шмуцтитулдың,
«ескертпелер үшін» бетінің және т.б.мұқабасы), шығу туралы ақпарат пен
иллюстрациялармен толығымен қамтылған беттерде (ғылыми-техникалық
басылымдарда, схемалар мен сызбалар бар беттерде әдетте, колоницфрлар
қойылады) колоницфрлар қойылмайды. Барлық тізімделген беттердің жалпы
биіктігі колонтитулдары бар мәтіндік беттерге дәл тең болуы керек.
83
