XIX ғасырдың соңында сәулет және бейнелеу өнерінде жаңа стиль -
модерн пайда болады. Бұл стиль қаріптерде де көрінеді, олар сәулет
стилінің атымен аталады. Бұл қаріптер «ағылмалы», жайлы сызықтарды
және
жекелеген
әріптердің
ерекше
жазбаларын
қолданумен
сипатталады. Қаріптер көбінесе графикалық ою-өрнектері бар бірегей
композицияны құраған. Осы стильдің қаріптерінің қазіргі заманғы
нұсқалары 2.6. суретте көрсетілген.
Сол кезде (XIX және XX ғасырлардың аралығында) қарама-қарсы
үрдіс пайда болады: классикалық дәстүрлердің қатаң негізіне оралу
және ескі кітаптың жоғалған тұтастығы мен сұлулығын жандандыру.
Англияда, Уильям Моррис, белгілі суретші-безендіруші және
ортағасырлық өнер бойынша көрнекті маман, 1891 жылы ол баспахана
құрған, оған ерте итальян кітаптар үлгілері бойынша қаріптерді және
әшекейлерді өзі жасалған. Оның қаріптері XV-XVI ғасырлардағы
гуманистік қаріпке жақын болды және заманауи терме қаріптердің
көпшілігінен ерекше иілгіштікпен ерекшеленді. Ресейде, классикалық
кітап нұсқаларына «Өнер әлемі» тобының суретшілері қайта айналды.
Сурет. 2.7. Кесілген қаріптер
(гротесктер):
а - тура жазба; б – көлбеу
35
М. Добужинский, Е.Лансере, К.Сомов, Х.Нарбут сияқты суретшілермен
безендірілген мұқабалар мен негізгі беттерінде барокко және классизм
дәуірінің кітаптық және қолжазбалық қаріптері еркін қолданылды.
1920 жылдары жаңа сәулет стилінің -
конструктивизмнің - пайда
болуымен, жаңа қаріптер пайда болады. Осы қаріптердегі әріптер өте
қарапайым, қалыңдатқыштар және керткен таңбалар жоғалып кетті.
Қисық
сызықты
элементтер
мүмкіндігінше
төртбұрыштыққы
айналдырылған. Конструктивисттер курсивті сызбалардан аулақ болды,
олардың композициялары көбінесе өздігінен динамикалық, диагональді
немесе тігінен салынған, бірақ әріптердің өзі статикалық болды.
Қаріптің бұл түрі
кесілген немесе
гротеск деп аталды. Кейінірек
гротесктерде түрлі алуандылық
пайда болды,
дөңгелектелген элементтер
мен тіпті дөңгелектелген элементтерінде анық шеңбер формасы бар,
қаріптер пайда болды (сурет 2.7, а). Гротеск курсивті сызбалардың
жоқтығымен ерекшеленеді, олар үшін әдетте көлбеу сызықтар деп
аталатынды қолданады (2.7-сурет, б).
1930 және 1950 жылдары еуропалық (әрі кейінгі әлемдік) өнерде
жаңа стиль - арт деко пайда болды. Ол қаріп өнеріне елеулі әсер етпеді,
бірақ сол дәуірге тән қаріптеріне арналған стилизациялар, оның ішінде
компьютерлік гарнитуралар арасында кездеседі (2.8-сурет). Кеңес
өнерінде, 1930-шы жылдардан бастап, «антиква» типті қаріптерге
белгілі
бір оралу байқалады. Сол уақытта қолданылатын жинақтар саны ГОСТ-
пен шектеледі. 1950 жылдардың аяғында - 1960 жылдардың басында
кеңестік өнерде суретшінің жеке басын көрсететін еркін нысандарды
іздеу басталады.
Сур. 2.8 «арт деко» стилінің қаріптері
36