Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
 
 
 
Сурет.  2.26.  Бір  бетте  екі  иллюстрацияларды  орамамен  беттеу:  a  -  бірдей 
биіктік; б - әртүрлі биіктік 
 
 
Сурет. 2.27. Екі иллюстрацияны ашық беттерге орналастыру: а - беттердің оптикалық 
ортасы бойымен; б - түбіне симметриялы 
 
56 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
             
              
             
  
Сурет. 2.28. Төрт иллюстрацияны ашық беттерге орналастыру.  
       
Егер  ашық  беттердің  әрқайсысында  орамамен  беттелген  суреттер  болса, 
келесі  ұсынылады:  егер  суреттер  бірдей  мөлшерде  болса,  оларды  түбіне 
қатысты симметриялы етіп орналастыру; егер суреттер форматы бойынша да, 
биіктігі бойынша да әртүрлі мөлшерде болса, онда - бір диагональ бойынша, 
суретті    жұп  бет  бойынша  сәл  жоғары,  және  тақ  -  төменге  (жабық  беттеу 
кезінде)  жылжытады  немесе  суретті  жұп  бетте  үстінгі  жаққа,  тақ  бетте- 
төменгі  бөлігінде  орналастырады  (ашық  беттеу  кезінде)  (2.27-сурет,  б).  Дәл 
осылай,  жұп  бетте  мәтінді  бөлетін  суреттер  болса,  сондай-ақ  тақ  бетте 
орамамен  беттелген  суреттер  бар  болса,  жасауға  кеңес  беріледі.  Орамамен 
беттелген  төрт  иллюстрациясы  бар  ашық  беттерді  (екі  жолақта),  төменгі 
суреттерді түбіне қарай орналастырып, симметриялы етіп жасаған жөн, бірақ 
кейде  барлық  төрт  иллюстрацияны  сыртқы  жиекке  қарай  орналастыру 
дұрысырақ (2.28-сурет).  
 
Сур. 2.29 Суретті мәтінмен айналып орау                                                           57 

 
Сурет. 2.30. Суретті айнала орау кезіндегі бос орын 
Фигуралы  өшірілу  деп  мәтін  мен  суретті  біріктірудің  айырықша 
түрлерінің бірі. Қисық шекаралары бар мәтін блогының жиектерін фигуралы 
деп  атайды.  Беттің  басқа  элементінің  контурымен  қатар  жүретін  фигуралы 
жиектер  айнала  орау  деп  аталады.  Айнала  орауды,  әр  жолда  өзгеріп 
отыратын,  шегіністердің  белгілі  бір  түрі  деп  қарастыруға  болады.  Мәтінді 
айнала орау графикалық сурет формасы бойынша анықталады (2.29-сурет). 
Айнала  орау  қағидалары.  Мәтіннің  фигуралы  блоктары  -  беттеудің  ең 
күрделі  түрлері.  Объект  айналасында  айнала  орау  контуры  жасалады, 
мәтіннің объекттен белгілі бір шегінісі және жылжуы белгіленеді. Осылайша 
айналадағы  мәтіннің  таңбалары  кірмейтін  бос  кеңістік  пайда  болады  (2.30-
сурет).  Сонымен  қатар,  тасымалдау  және  өшіруге  арналған  қондырғылар 
жиынтығы үнемі өзгеретін жолдардың ұзындықтармен жалғыз жұмыс істеуге 
шамасы  жетпегендіктен  және  жіңішкертілген  жолдардағы  біркелкілігіне  қол 
жеткізе алмайтындығынан туындаған проблемаларын шешу қажет. 
Айнала  орау  формат  бойынша  өшірілумен  жақсы  көрінеді,  себебі 
жалаушалық өшірілу кезінде айнала орау нашар көрінеді (2.31-сурет). 
Ең оңай тік бұрышты контурлар немесе жиектемелерге айнала орау жасау. 
Ең  алдымен  жіңішкертілген  жолдарда  бос  орындардың  біркелкілігіне  қол 
жеткізу  керек.  Содан  кейін  назарды  нысан  мен  айнала  оралған  мәтін 
арасындағы бос кеңістікке аудару керек. 
 
 
 
 
 
 
 
 
58 

 
 
 
 
Сурет. 2.31. Жалаушалық өшірілу кезіндегі айнала орау
 
 
 
Сурет. 2.32. Төртбұрышты айнала орау 
 
                                                                                                                          59 
 

Түзу 
емес шекаралары бар мәтін 
 блогының ЖИЕКТЕМЕЛЕРІ фигуралы деп 
 аталады. Беттің басқа элементінің контурын 
 ұстанған фигуралы жиектемелер айналып орау  
деп аталады. Айналып орауды әр жолда шегіністері  
өзгеретін белгілі бір шегініс ретінде қарастыруға болады.  
Мәтінді айналып орау графикалық кескіннің пішіні бойынша  
анықталады. Айнлып рау қағидалары. Мәтіннің фигуралы блоктары  
- бұл беттеудің ең күрделі түрлері. Алдымен үйлестіру мәселелерін 
 шешу қажет, себебі тасымалдау мен өшіруге арналған қондырғылардың 
 бір жиынтығы үнемі өзгеретін сызық ұзындықтарымен жұмысын атқа- 
ра алмайды. Тарылған жолдағы бос орындардың біркелкілігіне  
қол жеткізу. Нысанның айналасында айналып орау контуры  
құрылады, нысаннан мәтіннің ығысу және шегінудің 
 белгілі бір мөлшері беріледі. Осылайша айналадағы 
 мәтіннің таңбалары кірмейтін бос кеңістік 
 жасалады. Айналып орау формат бойынша 
 өшірілумен  жақсы көрінеді. Өйткені 
 жалаушалық жиынтығын пайдаланған 
 кезде, мәтіннің нысанды мүлде 
 орап алмағаны көрінуі мүмкін. Ең 
 оңайы айнала орауды тікбұрышты  
контурларға немесе жиектемелерге  
жасау.  Әдеттегідей, бастапқыда, тарыл- 
ған жолдардың  бос орындарының біркел- 
кілігіне  қол жеткізу керек. Осыдан кейін, на- 
зарды нысан мен айнала оралған мәтін 
 арасындағы кеңістікке 
 аудару керек. 
              
Сурет. 2.33. Айнала оралған пішіннің ішіне орналастырылған мәтін 
Жақсы  ереже  –  айнала  оралған  суреттің  жоғарғы  бөлігін  айнала  оралған 
мәтінінің екінші жолының жоғарғы бөлшегінің шығарылатын элементтерінің 
сызығы  бойымен  орналастыру.  Сонымен  қатар,  суреттің  төменгі  шекарасын 
ығысылған мәтіннің алдыңғы жолының төменгі шығарылатын элементтерінің 
сзығы  бойынша  түзетілуі  керек.  Бұл  суреттің  жоғары  және  төменгі  жағынан 
бірдей кеңістікті қамтамасыз етеді (2.32-сурет). 
Айнала оралған пішіннің ішіне орналастырылған мәтін белгілі бір силуэт 
түрінде  болуы  мүмкін.  Бұл  жағдайда  мәтін  сыртқы  жағынан  емес,  ішкі 
жағынан айнала оралады (сурет 2.33). 
 
                  
ІСКЕРЛІК ГРАФИКА 
 
Әртүрлі  каталогтарда,  жарнамалық  проспекттерде,  есептемелерде, 
іскерлік  құжаттарда  графикалық  иллюстрациялардан  басқа  кестелер, 
диаграммалар  және  графиктер  жиі  пайдаланылады.  Ақпаратты  берудің  бұл 
түрі тек қана көрнекі емес, сонымен қатар беттерді визуалды түрде тартымды 
етеді. Кестелерге, диаграммаларға, графиктерге белгілі бір эстетикалық және 
эргономикалық талаптар қойылады. 
 
 
60 
 2.4.