Оқулық Бастапқы кәсіби білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын білім беру мекемелерінің оқыту

9 
 
ғай  ақпараттық  кеңістікті  жасау  қажет  етеді.  Бұндай  интеграцияның 
біріктіруші  технологиялық  негізі  алмасу  үрдісін  қағазсыз  құжаттармен 
автоматтандыратын электронды құжаттар айналымы болып табылады. 
Электронды  құжат  айналымы  бар  автоматтандырылған  басқару 
жүйелері  ЭЕМ  қолданысы  президент  пен  үкімет  жағдайлық  орталықта- 
рынан  бастап  кішігірім  коммерциялық  фирмаға  дейін  мемлекеттік, 
əкімшілік жəне жекеше қызметтердің барлық салаларына кіреді. 
Электронды  құжат  айналымы  кез-келген  басқару  қызметінің  эффектив- 
тілігін  көтерудің  негізіне  айналды.  Электронды  құжат айналымы жүйелері 
қағаз  құжатқа  қолмен  қойылған  қолтаңбаға  қарағанда  электронды 
құжаттарға  электронды  сандық  қолтаңбаны  қолданудың  құқықтық 
шарттарын  қамтамасыз  ететін  10.01.2000  бастап  №  1-ФЗ  «Электронды 
сандық  қолтаңба»  Федералды  заңнамасына  сəйкес  жасап  шығарылып 
қызмет жасайды. 
Электронды  сандық  қолтаңба  электронды  құжатты  оның  жалған  түрін 
жасаудан  қорғайды,  жəне  куəландыратын  орталықтарда  берілетін  арнайы 
авторлықты 
растаушы 
сертификаттарды 
қолданумен 
ақпараттың 
криптографиялық түрлендіруі нəтижесінде жасалады. 
Куәландыратын орталықтар дамыған телекоммуникациялық инфрақұ- 
рылымды  жəне  ЭЕМ-де  мəліметтерді  құпиялау  құралдарымен  қорғалған 
есептеуіш комплекстер түрінде болады. 
Қазіргі  кезде  дербес  ЭЕМ  базасындағы  қорғалған  электронды  құжат 
айналымы министрліктер мен ведомстволарды, кəсіпорындарды (материал- 
дық  жəне  қаржы  ресурстары,  технологиялық  үрдістер),  білім  беруді 
(бірыңғай  мемлекеттік  емтихан)  жəне  т.б.  автоматты  басқару  контурына 
енгізілген. 
Бірыңғайланған  аппаратты-бағдарламалық  қажетті  жəне  жеткілікті 
құрамымен  жəне  дамыған  кəсіби  емес  қолданушылардың  эффективті 
жұмысын  қамтамасыз  ететін  интерактивті  графикалық  интерфейсымен 
индивидуалды  қолдану  компьютерлері  ДЭЕМ-ға  жатады.  ДЭЕМ-ның 
архитектурасы  мен  бағдарламалық  жасақтамасын  жетілдіруіне  қарай 
ұжымдық  қолданылатын  жұмыс  станцияларын  алмастыра  отырып  кəсіби 
қызметте жиірек қолданылуда. 
Жоғары  сенімді  ЭЕМ  қауіптілігі  жоғары  объектілерді:  атом 
станцияларын,  ғарыштық  аппараттарды  (спутниктер,  орбитальді  жəне 
планетааралық  станциялар)  жəне  т.б.  басқаруға  қатыстырылған.  ЭЕМ 
дəстүрлі  түрде  машиналық  уақыттың  үлкен  шығынымен  өте  күрделі 
есептеулерді  жүргізуді  қажет  ететін  ғылым  мен  техниканың  барлық 
салалардағы  ғылыми-техникалық  зерттеулерді  автоматтандыру  үшін 
қолданылады. 

10 
 
Ұлттық  ақпараттық  ресурстардың:  электронды  кітапханалар,  ғылыми- 
техникалық  жəне  құқықтық  ақпараттар  жүйесінің,  əртүрлі  архивты 
фондтар,  мемлекеттік  жəне  муниципалды  мүшелердің  мəліметтер 
базасының қалыптасуы мен оны эффективті қолдануында ЭЕМ рөлі өсуде. 
Ереже  бойынша,  классикалық  архитектурамен  ЭЕМ-ді  жеткіліксіз 
өнімділік,  элементтік  базасының  физикалық  мүмкіндіктермен  шектелгені 
үшін оны күрделі есептеулерде əрдайым қолдануға болмайды. 
Сол  себепті  ғылыми  зерттеулер  кезінде  ақпаратты  бірнеше  ЭЕМ-де  бір 
мезетте  өңдеуді  немесе  əмбебап  көппроцессорлы  есептеуіш  жүйелерін 
қолданады.  Оларға  өнімділігі  секундына  ондаған  триллион  операциялар 
болатын  өте  тез  əрекет  ететін  ЭЕМ  моделдері  (суперЭЕМ)  жатады.  Ереже 
бойынша,  бұл  уақыт  бойынша  актуалды  нəтижелерді  –  ауа  райын  болжау, 
мұнайды  геофизикалық  барлау,  атомды  жəне  молекулярлы  физикадағы 
үрдістерді  моделдеу,  криптография  жəне  т.б.  кезіндегі  нəтижелерді  алуға 
арналған  елеулі  есептеу  ресурстарын  талап  ететін  теориялық  жəне 
практикалық  мəселелерді  шешуге  арналып  жобаланған  бірлік  өндірістің 
үлгісі. 
Мысалы,  Томск  мемлекеттік  университетінің  ресейлік  ең  қуатты 
суперкомпьютерлерінің  бірі  «СКИФ  Cyberia»  12  трлн  опер./с  шыңдық 
өнімділікке ие. Мұндай тезəрекеттік реалды уақыт масштабында атмосфера 
мен  гидросфераның,  өзеннің  тасуының  экологиялық  мониторингін 
жүргізуге, сондай-ақ нанотехнология саласында зерттеу жүргізуге жəне т.б. 
мүмкіндік  береді.  Мамандардың  болжауы  бойынша  алдағы  онжылдықта 
əлемде ЭЕМ-нің 10
15
 опер./с тең өнімділігіне қол жеткізіледі. 
Технологиялық  үрдістерді  автоматтандырылған  жобалау  мен  басқару 
жүйелерінде  үшөлшемді  моделдеуге,  бағдарламалық  жасақтаманы, 
графикалық  жəне  тексттік  конструкторлы  құжаттарды  жасауға;  құры- 
лымдық,  функционалды,  электрлік  сұлбаларды  синтездеуге;  баспалы 
платаларды  ажыратуға,  білдектерді  жəне  толық  өндірістік  желілерді 
басқаруға  арналған  ЭЕМ  кең  қолданылады.  Қолданушылардың  автомат- 
тандырылған  жұмыс  орындарын  ұйымдастыру  үшін  ертеректе  көрсетілген 
жүйелер дербес ЭЕМ-ды кеңінен қолданады. 
Аумақтық-жайылған ЭЕМ-дер арасында үлестірілген ақпаратты жоғары 
жылдамдықты  алмасу  қажеттілігінің  өсуі  ұжымдық  қолданыстың  локалды 
(корпоративті),  орта  (аймақтық),  глобалды  (ел  ішінде)  жəне  халықаралық 
(Ғаламтор) желілерінің қарқынды енгізілуіне алып келді. 
Біздің  кезімізде  Ғаламтор  —  бұл  адами  қызметтердің    барлық 
салаларына  енген  толық  индустрия.  Ғаламторға  желілік  жəне  радио- 
каналдар  (ұялы  ғаламтор)  арқылы  миллиондаған  жеке  қолданушылар 
қосылған. 

11 
 
Ғаламтор  глобалды  компьютерлік  желісінің  қыр-сырларына  байланысты 
желіде  жұмыс  істейтін  ЭЕМ-нің  дəл  санын  анықтау  –  іс  жүзінде 
шешілмейтін мəселе (əртүрлі аналитиктардың жанама мəліметтері бойынша 
олардың саны миллиардқа жетеді). 
Бүкіл  əлемдегі  компаниялардың  өте  көп  мөлшері  Ғаламторда  үлкен 
коммерциялық  потенциал  жəне  өзінің  бизнесін  сапалы  жаңа  деңгейге  – 
электронды  сауда  мен  электронды  ақша  деңгейіне  көтеру  мүмкіндігін 
көруде. Әртүрлі деңгейдегі билік органдары халықты басқару жəне ақпарат 
беру мəселелерін шешу үшін Ғаламторға үлкен назар салып отыр. Ғаламтор 
оның  даму  динамикасын,  желіні  қолданушылар  құрамын,  электронды 
қызметтер  рыногын  жəне  көптеген  басқа  параметрлер  мен  үрдістерін 
зерттейтін  көптеген  мекемелердің  тұрақты  зерттеу  объектісі  болып 
табылады. 
Желілердің  негізін  абоненттер  арасындағы  ақпаратты  үлестіруді 
қамтамасыз  ететін  арнайы  (ерекшеленген)  ЭЕМ-дер  құрайды,  ал  ақырғы 
терминалдар  ретінде  ДЭЕМ  (үстелдік,  қозғалмалы  жəне  тасымалданатын) 
қолданылады.  Сол  себепті  көптеген  заманауи  стационарлы  жəне  ұялы 
ДЭЕМ-дер  мəліметтер,  бағдарламалар,  сөйлеу 
ақпараттары  мен 
бейнекөріністермен  алмасуға  арналған  байланыс  желілеріне  сымды  жəне 
сымсыз қосылуының орнатылған жəне шеткері құралдарына ие. 
Орнатылған  (бірплаталы,  біркристаллды)  ЭЕМ  тұрмыс  техникасында 
(телефондарда, 
теледидарларда), 
робототехникада, 
радиоөлшеуші 
құрылғыларды,  байланыс  құралдары  мен  ақпараттың  əр  түрін  құпиялауда 
жəне т.б. кеңінен қолданылады. 
«Электронды Ресей» Федералды бағдарламасын жүзеге асыру бойынша 
шараларды 
жүзеге 
асыру 
технопарктердің 
жасалуы, 
ақпарттық 
инфрақұрылымның  дамуы,  бағдарламалық  жасақтаманың  отандық 
өнімдерін  қолдау,  экономиканың  бюджетті  секторларын  ақпарттандыру 
жəне  т.б.  есебінен  Ресейде  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялар 
секторын айтарлықтай кеңейтеді. 
Бағдарламаның  орындалуымен  электронды  ақпараттарға  халықтың 
қолжетімділік  шарттарының  шекаралық  біркелкі  еместігі  жəне  елдің 
бірыңғай ақпараттық кеңістікке көшуі байқалып жатыр. 
Соңғы  жылдар  əртүрлі  мемлекеттердің  үкіметтерінің  АКТ-ны  кеңмас- 
штабты қолдану негізінде азаматтар мен мекемелердің сұраныстарына одан 
да  оперативті  жəне  эффективті  жауап  беруге  салынған  жоғары  назарымен 
сипатталады – электронды үкіметтердің пайда болу үрдістері жүріп жатыр. 
Мемлекеттік  ашық  ақпараттық  ресурстарды  Ғаламторға  жүктей  отырып 
жəне  халыққа  электронды  өз-өзіне  қызмет  етуді  ұсына  отырып,  билік 
органдары  өздерінің  құрылымдық  бөлімшелерінің  эффективтілігін  өсіреді, 
қабылданған шешімдердің таза болуын қамтамасыз етеді жəне азаматтар