Батые Қазақстан
103,8
111,2
114,6
83,2
97,3
123,1
Жамбыл
91,7
104,3
92,6
122,7
99,6
106,8
Қарағанды
113,2
106,7
101,1
107,5
93,1
114,1
Қостанай
113,5
113,2
90,3
101,9
80,8
159,7
Қызылорда
101,8
99,0
96,9
112,2
108,2
98,1
Маңғыстау
105,5
99,3
108,4
94,9
100,8
119,5
Оңтүстік Қазақстан
99,8
103,5
95,3
106,6
106,0
111,0
Павлодар
107,5
110,6
87,0
142,5
78,0
109,0
Солтүстік Қазақстан
112,0
106,5
95,8
118,0
76,2
159,7
Шығыс Қазақстан
95,9
107,6
85,1
131,5
96,5
102,1
Астана қ-сы
57,3
105,1
123,6
100,9
86,2
108,6
Алматы қ-сы
104,9
115,4
73,1
87,5
99,7
93,7
Дереккөз: ҚР Статистика жөніндегі агенттігі
Ә
д
е
б
и
е
т
:
1. Қазақстан Республикасының Заңы «Агроөнеркәсіптік ке-
шенді жэне ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік рет-
теу туралы» 2005 жылғы шілденің 8-і. № 66-ІІІ ҚРЗ
2. Бибатырова И. А., Сагындыкова Г. К. Государственное регу
лирование национальной экономики. Алматы. 2008 г. Гл. 5.
147
11. ХАЛЫҚТЫҢ ЕҢБЕКПЕН ҚАМТЫЛУЫН ЖӘНЕ ЕҢБЕК
НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
11.1. Халықтың еңбекпен қамтылуы түсінігі: мемлекеттік
реттеудің мағынасы, қүрылымы мен принциптері
Ақысы дер кезінде төленетін жағдайда, кез келген тауар неме-
се қызмет көрсету кез келген сәтте жэне кез келген географиялық
нүктеге жеткізілетін қазіргі замануи экономикада еңбекпен қам-
тылу мэселесі бірінші қатарға шығарылады. Халықтың еңбекпен
қамтылуы бұл күндері экономиканың жағдайын ғана емес, қоғам-
дық даму деңгейін, қоғамдағы әлеуметтік қатынастардың деңгейін
де сипаттайды.
Халықтың қоғамдық өндірісте еңбекпен қамтылуына эко-
номикалық өсім қарқыны, халықтың табысы да тәуелді болады.
Халықтың еңбекпен қамтылуына экономиканың болашақтағы жай-
күйі, қоғамдық қатынастар, адамдардың өмір-тіршілік сапасы да
тәуелді болады. Осы тұрғыда халықтың еңбекпен қамтылуы - аб-
страктылы категория емес, эрбір ұлттық экономикада шынайы бар
мәселе.
Оқулық және ғылыми әдебиетте еңбекпен қамтылу деп «адам-
дардың жеке басының және қоғамдық қажеттіліктерді ғана-
ғаттандырып, кіріс әкелетін қоғамдық пайдалы қызметі» түсін-
діріледі. Басқаша анықтама бойынша еңбекпен қамтылу деп
азаматтардың сыйақы үшін жалданатын жұмыстарды атқаратын
қызметі, сондай-ақ кіріс кіргізетін, жалданбалы қызметшілер тар-
тылатын жэне тартылмайтын жалданбайтын жұмысы түсіндіріледі.
ҚР Конституциясына сәйкес, азаматтар еңбек ету еркіне қүқылы,
яғни өзінің еңбекке қабілеттілігіне иелік етуге жэне заңмен тыйым
салынбайтын кез келген қызметпен айналысуға құқығы бар. Біздің
тарихымыздағы кеңестік кезеңнен айырмашылығы азаматтардың
еңбекпен қамтылмауы, оларды қандай да бір жауапкершілікке
тартуға негіз болып табылмайды.
Мемлекет азаматтардың еңбек ету қүқығын іске асыруға жағдай
жасауға бағытталған халықтың еңбекпен қамтылуына жәрдемдесу
саясатын жүргізуде. Еңбекпен қамтылу деңгейі еңбек нарығындағы
148
сұраныс пен ұсыныстың өзара эрекеттестігі үдерісінде анықта-
лады. Бұл тұрғыда, экономиканың қандай да бір секторына неме-
се аймаққа капиталды инвестициялағанда бастапқы еңбекпен қам-
тылу мультиплицирлегіш әсерге ие болады жэне өндіріс пен
халықтың еңбекпен қамтылуының кеңеюін туындатады.
Қазіргі замануи экономикада еңбекпен қамтылудың көптүрлі-
лігі байқалады, бүл келесідегідей топтастырылған:
1) экономикада еңбекпен қамтылғандар. Олар қоғамның ма-
териалдық жэне рухани байлығын жасаушылар (оларды еңбекпен
өнімді қамтылушылар деп те атайды);
2) ұлттық армияда, Ішкі істер министрлігінің әскерлерінде,
Төтенше жағдайлар министрлігінің бөлімдерінде қызмет атқа-
рушылар, олар тікелей ақшалай кіріс экелмейді, бірақ ұлттық бай-
лықты, мемлекет пен адам өмірінің қауіпсіздігін қорғап күзетеді
жэне сақтайды;
3) өндірістен қол үзіп оқитын оқушылар, олардың ішінде жал-
пы білім беретін мектептердің, колледждердің, университеттердің,
академиялардың күндізгі оқыту бөлімдерінің оқушылары бар.
Екінші жэне үшінші түрлерін әлеуметтік-пайдалы еңбекпен
қамтылу деп атайды.
Соныменқатартолықтайжәнетолықтайемесеңбекпенқамтылуды
ажыратады. Толықтай еңбекпен қамтылу деп барлық ықыластылар
ақы төленетін жұмысқа ие болып, циклдық жұмыссыздықтың бол-
мауы түсіндіріледі. Толық емес жұмыспен қамтылудың: көрінетін
және көрінбейтін екі формасы бар. Көрінетін толық емес еңбекпен
қамтылуда қызметші еңбекпен ішінара қамтылады жэне жұмыс
уақыты толық болмайды. Көрінбейтін жасырын формасы еңбек
ресурстарын дұрыс бөлмеуден немесе еңбек пен өндірістің басқа
да факторлары арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы салдарынан
пайда болады. Еңбекпен қамтудың жасырын көрінбейтін түрінің
белгілеріне: кірістің томен болуы, еңбек өнімділігінің төмендігі,
қызметкерлер біліктілігін толығымен пайдаланбау жатады. Мемле
кет еңбек нарығын реттеу жөніндегі өз эрекетінде еңбепен икемді
қамтылудың әртүрлі формаларын пайдаланады.
Экономикада еңбепен қамтылғандар ішінен: жұмыс беруші-
лерді, жалдамалы қызметшілерді жэне өзін-өзі еңбекпен қамта-
масыз етушілерді бөліп көрсетеді. Біріншілері - олар өндірісті
149
Достарыңызбен бөлісу: |
