Оқулық Алматы, 2014 Әож 330(075. 8) Кбж 65 я73 ж 39

Қысқаша қорытындылар
1. 
Мемлекеттердің  сыртқы  экономикалық  қызметі  СЭҚ 
субъектілері  арасында  СЭҚ  нысандарына  байланысты  мэселелер 
бойынша 
экономикалық, 
қаржылық, 
ғылыми, 
техникалық- 
технологиялық,  мәдени  элеуметтік  қызмет  түрлерін  реттеуден 
тұрады.  Қызмет  түрлерінің  әртүрлілігінен  шаруашылық  дүниесі 
байланыстарының формалары пайда болады.
2.  Қазақстан халықаралық экономикалық қарым-катынастардың 
жаңа  субъектісі  ретінде  шығармашылық  түрғыда  түрлі  елдердің 
тәжірибесін  пайдаланады  жэне  өз  байланыстарында  мемлекеттің 
сыртқы  экономикалық  қызметтің  дамуына  ықпал  ететін  түрлі 
тәсілдерін,  формалары мен тетіктерін қолданады.
3.  Сыртқы  сауда  қызметі  СЭҚ-тің  маңызды  формасы  болып 
табылады.  Мемлекеттік  реттеу  ҚР  Конституциясының,  біркатар 
мемлекеттік  заңдар  мен  нормативтік  актілердің,  халықаралык 
құқықтың  жалпылар  мойындаған  номалары  мен  халыкаралық 
келісімдердің базасында жүзеге асырылады.
4. Әлемдік экономиканың қазіргі жай-күйіне институционалдык 
жэне дербес инвесторлар үлкен ықпал етеді жэне көптеген дамыған 
елдер  бір  мезгілде  капиталды  импорттаушы  да,  экспорттаушы  да 
болып  табылады.  Бұл  жағдайларда  шетелдік  инвестицияларды 
мемлекеттік реттеу шетелден капитал  салынуды  қорғауға,  қолдауға 
жэне  тиімділігін  арттыруға  бағытталған  шаралар  кешеніне  ие  бо­
лу ы тиіс.
Негізгі терминдер:
•  әлемдік шаруашылық байланыстары
• сыртқы экономикалық қызмет
• халықаралық сауда
• тауарлар  мен  қызмет көрсетулер эксперты
• тауарлар  мен  қызмет көрсетулер  импорты
• валюталық бақылау
• кедендік алымдар
• шетелдік инвестициялар
• капиталды  шығару
• институционалды  инвесторлар
210

• инвестициялық жобалар
• интеграция
Сұрақтар мен оқу тапсырмалары:
1.  Халықаралық  экономикалық  қатынастар  жэне  сыртқы  эко- 
номикалық  қызмет,  оның  формалары  ұғымының  эртүрлі  түсінді- 
рілуін  қарастырыңыздар.  Егер  Сізде  өз  пікіріңіз  қалыптасса,  онда 
өз көзқарасыңызды айтыңыз.
2.  Әлемдік  шаруашылық  байланыстарының  пайда  болу  се- 
бептеріне  өз  түсіндірмеңізді  жасаңыз.  Бұл  проблема  бойынша  өз 
пікіріңіз болмаса, қолданыста бар теориялар мен гипотезалар мэнін 
айтып беріңіз.
3.  Еуропалық  интеграцияның  экономикалық,  саяси  іс-эрекет 
факторларының  алгоритмі  жөнінде  айтып  беріңіз.  Оларды  еу- 
разиялық  экономикалық  одақ  факторларымен  салыстырыңыз. 
Олардың қандай артықшылықтары мен кемшіліктері бар?
4.  СЭҚ-ті  мемлекеттік  реттеу  мақсатына,  сондай-ақ  осылардан 
туындайтын  міндеттерге  анықтама беріңіз.  Олар  нақты тәжірибеде 
қалай орындалатынын көрсетіңіз.
5.  Қандай  реттеу  тэсілдері  бар  жэне  олардың  әрқайсысында 
қандай тетіктер пайдаланылады?
6.  Сіз сыртқы сауда қызметінің қандай тетіктерін білесіз?
7.  Сіз  Президент  аппаратында  сарапшысыз  делік,  Сізге  Қа- 
зақстанның  сыртқы  сауда  айналымының  динамикасын  қарау  жэне 
өз  қорытындыңызды  беру  тапсырылды.  Сіз  өз  концепцияңыздың 
негізі етіп қандай ұсыныстарды қояр едіңіз?
8.  Капитал  экспортын  мемлекеттік  реттеу,  капитал  импортын 
мемлекеттік  реттеу,  тікелей  шетелдік  инвестициялар  терминдерін 
Сіз қалай түсінесіз?
Жаттығу:
ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша 2011 жылдың нау- 
рызында жылу-энергетика тауарлары жалпы экспорт айналымының 
77,7%  кұрады.  Жалпы  импорт  айналымының  49,8%  машиналар, 
жабдықтар, көлік құралдары,  аспаптар мен аппараттар құрады.  Бұл 
жағдайды  мемлекет  қалайша  өзгерте  алады?  Қазақстан  Үкіметі
211

Шикізаттық  емес  экспорт  үлесін  арттыру  үшін  Қазақстан  Үкіметі 
(«Бизнестің  жол  картасы  -   2020»  бағдарламасында)  қандай  шара- 
ларды әзірледі?
Ә
д
е
б
и
е
т
:
1.  «Сауда қызметін реттеу туралы» 2004 жылғы  12  сәуірдегі № 
544-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы
2.  Кеден  одағының Кеден кодексі туралы шарт ҚР 2010 жылғы 
25  маусымдағы  №  293-IV  Заңымен  ратификацияланды  «Ке­
ден одағының кеден кодексі»
3.  Қазақстан  Республикасының  Заңы  Қазақстан  Республи- 
касындағы  арнайы  экономикалық  аймақтар  туралы  2011 
жылғы шілденің 21-і № 469-IV ҚРЗ
4.  Бибатырова  И.А.,  Сагындыкова  Г.К.  Государственное  регу­
лирование  национальной экономики.  Алматы.  2008  г.  С.  212 
- 2 2 5
5.  Прудников В.М. Государственное регулирование предприни­
мательской деятельности.  Москва.  2010 г.,  с.  1 9 7 -2 1 1 .
212

М А З М Ұ Н Ы
Алғы  с ө з ............................................................................................................................................................3
1.  ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ.
1.1.  Экономиканы  мемлекеттік  реттеу:  теориялык  асп ек тісі...................................... 7
1.2.  Экономиканы  реттеудегі  мемлекеттің  орны  мен  рөлі.  ЭМР
формалары  мен  т ә сіл д е р і............................................................................................................ 12
1.3.  М емлекеттік  басқару  мен  экономиканы  мемлекеттік реттеу.............................17
Қысқаша  қоры ты нды лар:........................................................................................................ 21
Н егізгі  терм ин дер  мен  ұғы м дар:.......................................................................................... 22
Сұрақтар  мен  оқу тапсы рм алары :.......................................................................................22
2.  ЭКОНОМИКАНЫ  МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ  МЕН ТЕТІКТЕРІ.
2.1.  Қаржылық  м ехани зм дері  мен  тэсілдері  ж эн е  Э М Ртетіктері.............................. 24
2.2.  А к ш а-н еси е  р еттел уін ің  мақсаттары,  м індеттері  ж эн е  тетіктері......................30
2.3.  Ұлттық  экономикада  валюта  бағамын  мемлекеттік р ет т еу .................................33
Қысқаша  қоры ты нды лары :.................................................................................................... 37
Н егізгі  терм ин дер  мен  ұғы м дар:.......................................................................................... 38
Сұрақтар  мен  оқу тап сы р м асы :............................................................................................38
3. ЖОСПАРЛАУ  МЕН  БАҒДАРЛАМАЛАУ -  ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ
ДАМУЫНА  МЕМЛЕКЕТТІК  ЫҚПАЛ  ЕТУДІҢ НЕГІЗІ.
3.1.  Болжам  ж асауды ң ұлттық экономиканың  әлеуметтік-экономикалы қ
дам уы на  ықпалы............................................................................................................................... 42
3.2  М емлекеттік реттеу  ж ү й есін д егі  макроэкономикалық бағдар л ам ал ау.........46
3.3.  М емлекеттік  ж оспарлау  ж үй есін ің   елдің
элеуметтік-экономикалы қ дам уы на  ықпалы....................................................................... 49
Қысқаша  коры ты нды лар:........................................................................................................ 53
Н егізгі терм ин дер  мен  үғы м дар:.......................................................................................... 53
Сүрақтар  мен  оқу тапсырмалары:  ..................................................................................... 54
4.  ЭКОНОМИКАНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК СЕКТОРЫ  ЖӘНЕ  ОНЫҢ
ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСКЕ  ТИГІЗЕТІН  ЫҚПАЛЫ.
4.1.  М емлекеттік  экономика  секторын  калы птасты ру....................................................56
4.  2.  М емлекеттік  менш ік  пен  мемлекеттік тұтынуды  р е т т е у ...................................61
4 .3 .  М емлекеттік  менш іктің  экономика  қүрылымына  ықпалы...................................64
Қысқаша  коры ты нды лар:........................................................................................................ 67
Н егізгі  терм ин дер   мен  ұғы м дар:...........................................................................................68
Сүрақтар  мен  оқу тап сы рм алары :.......................................................................................69
5.  КӘСІПКЕРЛІК  ҚЫЗМЕТТІ  МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ.
5.1.  К әсіпкерік  кызметті  мемлекеттік  колдаудың  негізгі  бағыттары....................... 70
5.2.  К әсіпкерлікті  мемлекеттік  қолдаудың  принциптері  мен  т эс іл д е р і.................. 74
5.3.  Қ азақстан  Республикасы нда  кэсіпкерлікті  қолдау тетіктері............................... 75
Қысқаша  коры ты нды лар:.........................................................................................................79
Н егізгі терм ин дер  мен ұғы м дар :...........................................................................................80
Сұрақтар  мен  оқу тап сы рм алары :....................................................................................... 80
213

6.  М ЕМЛЕКЕТТІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ  БӘСЕКЕЛЕСТІК 
ОРТАНЫ  Қ ¥РУ Ы   ЖӘНЕ  МОНОПОЛИЯҒА  ҚАРСЫ  РЕТТЕУІ
6.  1.  Қ азақстан  экономикасы нда бәсек ел естік   ортаны  қалыптастыру  .................. 83
6.2.  Қ азақстан  экономикасы ндағы   м онополияға  қарсы  реттеудің
специф икасы   ....................................................................................................................................... 85
6.3.  Табиғи  м онополияларды ң  шаруашылық қы зметін р еттеу  ..................................87
Қысқаш а  қоры ты нды лар:.......................................................................................................... 88
Н егізгі  терм ин дер   мен  ұғы м дар :............................................................................................ 89
Сұрақтар  мен  оқу тап сы р м алар ы :........................................................................................ 89
7. ҰЛТТЫ Қ ЭКОНОМИКА  СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ 
ИНВЕТИЦИЯЛЫ Қ ҚЫЗМЕТІН  МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУ
7.1.  И нвестициялы қ  қызметті  мемлекеттік  реттеудің  негізгі  б а ғ ы т т а р ы ........... 91
7.2.  М емлекеттік  инвестициялы к  климатты  қ а л ы п та сты р у ........................................96
Қысқаша  қоры ты нды лар:..........................................................................................................99
Н егізгі терм ин дер   мен  тү сін ік т ер :........................................................................................ 99
Сұрақтар  мен  оқу тап сы рм алары :...................................................................................... 100
VIII.  ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ 
ТҰРАҚСЫЗДЫҒЫН  МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
8.1.  Экономиканы  мемлекеттік  антициклды қ р е т т е у ....................................................102
8.2.  М акроэкономикалы қ тепе-тең дікк е  қол  ж еткізудегі
м ем лекеттің рөлі  ............................................................................................................................. 104
8.3.  Қ азақстандағы   2 0 0 7 -2 0 0 9   жылдары  қаржылык-экономикалык
дағдары стан  ш ығу ж өн ін д егі  мемлекеттік  шаралар  ..................................................... 106
Қысқаша  қоры ты нды лар:........................................................................................................ 111
Н егізгі терм ин дер   мен  тү сін ік т ер :...................................................................................... 112
Сүрақтар  мен  оку тап сы рм алары :...................................................................................... 112
IX.  ҰЛТТЫ Қ ЭКОНОМИКАНЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ  
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫН  МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУ
9.1.  М ем лекеттің  ғы лы ми-техникалы к ж эн е  инновациялы ксаясатының
қалыптасу  негіздері  ....................................................................................................................... 114
9.2.  Ғылыми-техникалық  инновациялық  саясатты
мемлекеттік  реттеу  м ехани зм дері  мен  тетіктері  .............................................................116
9.3.  М ем лекеттің ұлттық  экономикада  индустрияны ң дам уы н  р е т т е у ..............120
9.4.  Инновациялық ү д ер іст і  ж едел дету  мен  ҒТП  ти ім діл ігін   арттыру
ж ө н ін дегі  мемлекеттік  шаралар  ж үй есі  .............................................................................. 127
Қысқаша  коры ты нды лар:........................................................................................................132
Н егізгі  терм ин дер  мен  үғы м дар :..........................................................................................133
Сұрақтар  мен  оқу  тап сы р м алар ы :....................................................................................  133
X.  ЭКОНОМИКАНЫҢ АГРАРЛЫҚ СЕКТОРЫН  МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУ
10.1.  Ауылшаруашылығы  ө н д ір ісін   мсмлекеттік  реттеудің  м әні.
құрылымы  мен  механизмі  ........................................................................................................   136
10.2.  Қазақстан  Республикасы ны ң  аграрлық  сскторы нда  кеңейтілген
қайта  жаңғыртуды  қамтамасыз  сту  тэсіл дср і  .................................................................  141
10.3.  Қазақстан  ткономикасының  аграрлық сскторы ндағы   кеңейтілген
қайта  жаңғыртуды  қамтамасыз  сту  тетіктері  .................................................................  144
Қысқаша  қоры ты ны длар:......................................................................................................  145
Н егізгі  терм ин дер  мсн  үғы м дар:........................................................................................  145
Сүрақтар  мсн  оку  тап сы р м алар ы :....................................................................................  146
214

XI. ХАЛЫҚТЫҢ ЕҢБЕКПЕН ҚАМТЫЛУЫН ЖӘНЕ ЕҢБЕК 
НАРЫҒЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
11.1.  Халықтың еңбекпен  қамтылуы түсінігі:  мемлекеттік
реттеудің мағынасы, құрылымы мен принциптері  ................................. 148
11.2.  Еңбек нарығын  мемлекеттік реттеу механизмі  ............................ 151
11.3.  Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі жағдайы  ....................... 155
Қысқаша қорытындылар:.......................................................................... 157
Негізгі терминдер мен ұғымдар:.............................................................. 158
Сұрақтар мен  оқу тапсырмалары:............................................................ 158
XII. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ.
12.1.  Қоғамдық өндіріс элеуметтік саласының құрылымы.................... 160
12.2.  Мемлекеттің әлеуметтік саясаты:  мэні  мен  негізгі тетіктері  .... 161
12.3.  Қарқынды индустриалдық-инновациялық даму
сатысындағы  Қазақстанның әлеуметтік саясаты  .................................... 166
Қысқаша қорытындылар:...........................................................................172
Негізгі терминдер мен ұғымдар:.............................................................. 172
Сұрақтар мен оқу тапсырмалары:............................................................ 172
13. МЕМЛЕКЕТТІҢ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІ МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 
САЯСАТЫ
13.1.  Қоғамның табиғи ортаға ықпалы  ......................................................175
13.2.  Мемлекеттің табиғатты  қорғау қызметінің мақсаты,
принциптері мен  міндеттері.......................................................................... 177
13.3.  Табиғатты  қорғау қызметін мемлекеттік реттеудің
механизмдері  мен тетіктері............................................................................180
Қысқаша қорытындылар:...........................................................................184
Негізгі терминдер  мен ұғымдар:...............................................................184
Сұрақтар мен оқу тапсырмалары:............................................................ 185
14. АЙМАҚТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН 
МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
14.1.  Аймақтар экономикасын мемлекеттік реттеу ұғымы,
мақсаттары,  міндеттері мен принциптері................................................. 186
14.2.  Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеудің механизмдері мен
тетіктері..............................................................................................................188
14.3.  Қазақстан  аймақтары дамуын мемлекеттік реттеудің жай-күйі
мен  проблемалары........................................................................................... 191
Қысқаша қорытындылар:...........................................................................193
Негізгі терминдер мен ұғымдар:...............................................................194
Сүрақтар мен оқу тапсырмалары:............................................................ 194
15. СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ  ...............197
15.1.  Сыртқы экономикалық қызметті реттеу:  мазмүны, түрлері
сипаты  мен тетіктері.......................................................................................197
15.2.  Сыртқы  сауда қызметін реттеу  ..........................................................201