79
көздерінің əсерін қарастыралық. Мұнда навигациялық дерек-
тер құрамындағы радиоарна бойынша берілетін эфемеридтері
метрлік дəлділік деңгейінде.
Қандай да бір жер серігі сағаттарының түзетілуі белгілі бір
нақты қателікпен жүзеге асырылады. Атмосфера мен ионосфе-
ра əсерлері координаталарды анықтау дəлдігіне елеулі əсерін
тигізеді. Алайда екіжиіліктік қабылдағыштарды пайдаланған кез-
де аталған əсерлерді едəуір азайтуға болады.
Координаталарды анықтау дəлдігін жоғарылату мəселесі жер-
серіктік өлшеудің дифференциалдық əдістің қолдану есебінен,
едəуір тиімді түрде шешіледі. Оған тəн ерекшелік – қабылдағыш
көмегімен тіркелетін мəндерге дифференциялық коррекция жа-
сауы. Осындай əдісті қолдана отырып, позициялауды (орналасу
орнын анықтау) сантиметрге дейінгі дəлдікпен анықтайды.
Позициялаудың дифференциялық əдісінде, қабылдағыш ко-
ординаталары белгілі пунктте тұрады, яғни базалық стансада,
ал екінші қабылдағыш (ровер) бір нүктеден екіншісіне жылжып
отырады. Мұндағы базалық стансаның координаталары белгілі
болғандықтан, ол ЖЖС-нің координаталарын анықтайды жəне
оларды жылжымалы қабылдағыштарға жібереді. Осылайша диф-
ференциялық əдіспен позициялау жүргізіледі.
Сөйтіп, бұл əдіс дифференциялық жерсеріктік өлшемдер-
дің кеңінен таралуын қамтамасыз етті. Ол жылжымайтын жəне
жылжитын объектілердің координаталарын анықтауда табы-
сты қолданылуда. Оның өңдеуден өткен соңғы нəтижелері
тек нақты уақыт масштабынан алынады. Абсолюттік əдіспен
салыстырғанда дифференциалық дəлділіктің деңгейі 100 еседен
артық жоғарылатылды.
Осы себепті көптеген геодезиялық есептеудің шешімі диф-
ференциалды əдіспен жүргізіледі. Ал қандай да бір белгісіз ша-
маларды абсолюттік анықтау – тек көмекші функцияларды ғана
орындайды.
Осыны ескере отырып, дифференциалдық əдісті қолданғанда
базистік сызықтың ұзындығын, сонымен қатар, бір миллион-
дық деңгейдегі екі пункттер арасындағы координаталар айы-
рымын жер серігі эфемеридтерінің мəнін анықтаудың арнайы
80
шараларына қабылдауға сүйенбей алу мүмкіндігі ұсынылады.
Дифференциалдық əдісті пайдалану, аралық нəтижелерге атмос-
фераның əсерін тез азайтуға мүмкіндік береді. Өйткені бұл жағ-
дайда радиосигналдардың атмосфера арқылы өткен кездегі кі-
дірісінің абсолюттік мəндерін емес, тек осы кідірістер айырымын
ғана ескеру қажет. Олар салыстырмалы аз станция үрдісінде са-
лыстырмалы кіші мəндермен сипатталады.
ҒД-да бiр сантиметрге дейiнгі дəлдiкпен бар объекттердiң
координаталарын анықтауға толық мүмкіншілік бар. Мұндай
дəл өлшеуде жылжымайтын қабылдағышта GPS мəліметтерін
жинауға тек 15 мин. уақыт беріледі, тiрек нүктелерінің дəл ко-
ординаталарын бiлсек, компьютер нəтижелерiн өңдеуге арнал-
ған арнайы бағдарламалық құралдар кешенi қолданылады. Гео-
дезиялық GPS түсірістері үшiн жаңа кинематиялық жүйелер
жоғары дəрежеде автоматтандырылған. Инженер-геодезистке
анық талатын əрбір нүктеге жақындап, батырманы басу ғана жет-
кілікті. GPS-қабылдағыш таңдалған нүктелерді дəл сол кезде
тіркеп алады.
Жоғарғы дəлдiктiң эффектiсі - координаталары алдын ала бел-
гілі нысандарды қабылдағышқа қосымша енгізу болып табыла-
ды. Жылжымайтын базалы нүкте жұмыс істей отырып, барлық
қателіктерді ескеруге мүмкiндiк бередi. Базалы станса түзетулерді
барлық GPS қабылдағыштарға жібере алады, ал олар позициялау
шешімдеріне түзетулерді енгізеді.
Бұл идеяны қолдануының мүмкiндiгi ЖЖС мен қабылда ғыш-
тар бiр-бiрiнен аз арақашықтықта болады, бір қабылдағышта
өлшеудің қателері болса, жақын орналасқан қабылдағыштарда
қайталанады. GPS сигналдарының оңайлылығының арқасында,
ЖЖС бүйір сағаттары, қабылдағыштың iшкi сағаттары ЖЖС
орби
таларының жылжуын, ионосфера жəне атмосфераны сиг-
нал
дың тоқтауын дер кезінде тіркейді жəне жүйенiң барлық
қателерiн түзетуге мүмкiндiк береді.
Базалы станцияда қателіктер туралы хабар беру əртүрлi фор-
мада жүргiзіледі. Қарастырылып жатқан дифференциалдық əдіс-
тің басты кемшілігі – пункт арасындағы координаталар айыр-
машылығын ғана анықтап, оның абсолюттік мəнін анықтамауы.
81
4.7. Жерсеріктік радионавигациялық жүйе
қателiктерінің көздерi
Ғарыштық геодезиядағы позициялау кезінде пайда болатын
қателіктердің көздері төмендегідей:
1. Сигнал таралуының көпсəулелігі.
2. Сигналдың ионосфералық кешігуі.
3. Сигналдың тропосфералық кешігуі.
4. Жер серіктерінің геометриялық орналасуы.
5. Уақыттың дəл анықталмауы.
6. Орбиталарды есептеудегі қателіктер.
7. Қабылдағыштың аспаптық қателіктері.
8. Антеннаның фазалық ортасының нақтылық сəйкес келмеуі.
GPS жүйесiнде əрбiр жұмыстың əрбiр элементтерінің мак-
симал дəлдiгiн қамтамасыз ету үшiн келесi амалдарды пайдала-
нады: минутқа дейiнгі дəлдiкпен орбиталарындағы серiктердің
өз орнының ретранцляциясы, алыстықтың шенiнiң қосымша
қабылдағыштың сағатының қателiктерiн енгізудің компенсация-
сы, серiктердегі атомдық сағаттар.
Жүйенiң мүлтіксіз жұмыс істеуін қиындататын қателiктер-
дің ішіндегі маңыздысы жердiң ионосферасы болып табылады,
ол жер бетiнiң үстiнде 130-190 км биiктiктегі электрлі бөлшек-
тердiң жiгi. Электрленген бөлшектер GPS сигналдарының өту
жылдамдығына күшті ықпал етеді. Ионосфера əсерін азайту үшін
радиосигналдардың фазалық таралу жылдамдығы қолданыла-
ды. Осындай түзетулерді анықтау əдістері көп жағдайда, əртүрлі
тербелістерді пайдалануға негізделеді.Ол үшін дифференциалды
əдіс қолданылады.
Жарық жылдамдығының мəнiнен туындаған қателіктердi
азайтудың бірнеше əдiстерi бар. Мəселен, ионосфералық əсерді
азайтудың бір жолы екі түрлі сигналдардың жылдамдықтарының
өзгерулерін салыстыруға негізделген. Оның негiзгi идеясы оңай.
Ол жарықтың ионосфера арқылы өту жылдамдығының сəулелену-
дің квадраттық жиілігіне кері пропорционал азаюы. Сигналдың
жиiлiгi төмендеген сайын, оның жылдамдығы төмендейдi. Егер
екi GPS сигналдар жинағы əртүрлі жиілікте өту уақытын салыс-
тырса, сигналдардың өту жылдамдығының төмендеу шамасын
6–246
Достарыңызбен бөлісу: | 
