86
да өнімнің өмірлік циклін қолдау. Информатика, ақпарат теориясы,
мақсаты және бағдарламалық құралдарын ақпараттану біріктіреді.
Ақпарат тек материалдық объектілердің сандық сипаттамасы ретінде
ғана емес материяның қасиеті ретінде де белгілі. Ол ойлау үдерісінде
өндіріледі, себебі сана материя қасиетінің көрінісі; адамның саналы іс-
әрекетінің көрінісі
аса маңызды болып табылады
Ақпарат басқару жүйесінде өнімнің ӨЦ үдерісінде сызбалар, сурет-
тер, мәтін, дыбыстық және жарықтық сигналдар, энергия және жүйке
импульстері түрінде ұсынылады. Ұсынылу пішіні бойынша үздіксіз
және дискретті болуы мүмкін. Ақпарат байланыс каналы (кіру, шығу,
кері байланыс) бойынша жіберілетін, қайсыбір физикалық табиғат бай-
ланысы көмегімен қабылдау көзінен қабылдаушыға жіберіледі. Оның
жіберілуіне ақпаратты бұрмалайтын және қабылдауына кедергі жасай-
тын түрлі кедергілер әсер етеді. Ақпарат көзі, жібергіш, байланыс ка-
налы, қабылдағыш және қабылдап алушы жиынтығы байланыс жүйесі
деп аталады.
Жүйелік объектінің ақпарат түсінігіне кеңейтілген тәсіл көптеген
мінездемелік қасиеттерін, сонымен қатар, жүйенің
ақпараттың жағы
негізінде жүйемен жобалауды өткізу және басқару мүмкіндігін
анықтады; бастапқы жобаланған ақпараттық жүйеде үлкен өзгерістерсіз
материалдар ағынына жүйе бейімділігі. Бұл мағынада әртүрлі
басқарудың қиын жүйесі ақпараттық жүйе болып табылады. Жүйелік
объектілерде белгі жіберілуін ТИ сандық өлшемінде ақпаратты жіберу
ретінде қарастырады және объект күйін анықтай, әртүрлі көрініс және
үдерістерді сипаттайды.
Жүйелік объектідегі ақпараттың ғылыми түсінігімен байла-
нысты мәселелерді зерттеу үш негізгі бағытта жүреді. Біріншісі –
ақпараттың негізгі, ерекше қасиеттерін көрсететін математикалық
аппаратты дайындаудан тұрады. Екінші бағыты модельдеу базасында
қолда бар математикалық құралдармен ақпараттың түрлі қасиеттерін
зерттеуде, ақпараттың түрлі аспектілерін
теориялық дайындаумен
қорытындыланады. Қолданылуына қарасты ақпараттың құндылығын,
пайдалылығын өлшеудің қиын мәселесіне рұқсат етіледі. Ақпарат
құндылығы берілген ақпараттың қолданылуы нәтижесінде мақсатқа
жетудің өсімше ықтималдығымен анықталады. Үшінші бағыты өнімнің
ӨЦ қолдау компьютерлік технологиясын
нормативті қамтамасыз ету-
мен байланысты. Мұндай ақпарат түсінігі маңызды қасиеттерінің түрлі
негізделген қолданылуы екі түсінік те аутентті болып табылатын, ма-
шина жасауда CALS/ИПИ жаңа концепция, стратегия және технология
құруға әкелді.
87
CALS
(
Continious Acquisition and life cycle Support – өмірлік цикл
және жеткізілімді үздіксіз ақпараттық қолдау)
– өнімнің өмір
циклінің барлық кезеңінде ақпараттық қолдау принциптерінің және
технологияларының
жиынтығы, ол бірыңғай ақпараттық кеңістікті
(интегралданған ақпараттық орта) қолдануға негізделген, процестерді
басқарудың бірыңғай әдісін қамтамасыз ететін және осы циклдің
барлық
қатысушыларының өзара қарым-қатынасы: өнім тапсырыс берушілері
(мемлекеттік мекеме және орындарды қосқанда), өнімді жеткізіп
тұрушылар (өндірушілер), пайдаланымдық және жөндеу персоналынан,
халықаралық стандарт талаптарына сәйкес сатылған, басқару ережесін
регламенттейтін және деректермен электрондық алмасу арқылы өзара
іс-әрекетінің басымы, жиынтығы. Бұйымның өмірлік циклі үдерістерін
ақпараттық қолдау (ИПИ) сұлбасы 4.3-суретте көрсетілген.
CALS тұжырымдама және идеология АҚШ әскери-өндірістік
кешенінде туындаған және Шығыстың жетекші елдерінің көпшілігімен
қабылданды. Қазіргі уақытта CALS
мақсаты және технологиялары
көптеген елдердің өндірісінде кең қолданыс табуда.
ИПИ (бұйымның өмірлік циклі үдерісін ақпараттық қолдау) –
шетелдік стандарттарға сілтеме берілгенде және шетелдік компа-
ния тәжірибесінен басқа, барлық жағдайларда қолданылатын CALS
түсінігінің орыс тілді аналогы.
ИПИ
тұжырымдамасы мәні 4.3-суретте
көрсетілген нобайда
көрініс тапқан. Нобайға сәйкес, ИПИ негізін интегралданған ақпарат-
тық орта (ИИС) немесе бірыңғай ақпараттық кеңістік (ЕИП) құрайды.
Негізінде екі термин де баламалы, алайда көптеген елдерде расталған
терминологиялық сөздікте болашақта да қолданылатын бірінші термин
қабылданды.
ИИС бұйымның ӨЦ
үдерісімен байланысты, кәсіпорынның барлық
қызметін және бөлімшелерін қамтитын, желілік компьютерлік жүйеде
әрекет ететін деректердің үлестірілген қоймасын ұсынады. ИИС-да
ақпаратты көрсету, сақтау және алмасу ережелерінің бірыңғай жүйесі
әрекет етеді. Осы ережелерге сәйкес ИИС-да бұйымның ӨЦ барлық
деңгейінде жөнелтетін және демейтін ақпараттық үдерістер жүреді.
Мұнда ИПИ негізгі мақсаты ұйымдастырылады: ӨЦ-дің қайсыбір
деңгейінде туындаған ақпарат ИИС-да сақталады және осы және өзге
деңгейлердің (осы ақпаратпен қолданудың ережесіне сәйкес) барлық
мүшелеріне жетімді болады. Бұл қателіктің үдерістерімен байланыс-
ты деректерді қосарланушылық, кодын өзгерту және рұқсат етілмеген
өзгерістерден сақтануға мүмкіндік береді және еңбек, уақыт, қаржылық
ресурс шығынын қысқартады.
