Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

304
«Мəдениет» термині латын тілінен шыққан. Алғашында ол жер 
өңдеу  мағынасын  білдірген.  Уақыт  өте  келе, «мəдениет»  термині 
қоғамдық  мəнге  ие  бола  бастады.  Бүгінгі  күні  жалпы  алғанда, 
мəдениет  ұғымы  қоғам  мен  адамның  жаңғырып  өзгеруі,  сонымен 
қатар, осы іс-əрекеттің нəтижесі ретінде түсіндіріледі.
 «Кəсіби-педагогикалық мəдениет» ұғымының мəнін қарастыру 
үшін «педагогикалық мəдениет» жəне «кəсіби мəдениет» ұғымдарын 
қарастырғанымыз жөн.
  «Педагогикалық  мəдениет»  ұғымы  ұзақ  уақыт  педагогикалық 
əдебиетте,  əдеттегі  сана    категорияларында  суреттеліп,  қатаң 
ғылыми  түсіндірме  түрінде  сипатталған  жоқ.  Педагогикалық 
мəдениет  мінез-құлық  нормалары  мен  ережелері  жиынтығы, 
педагогикалық  такт  сақтау,  педагогикалық  техника,  педагогикалық 
шеберлік,  педагогикалық  сауаттылық  жəне  білімділік  аясында 
жобаланып  түсіндірілді.  Философия,  əлеуметтану,  педагогогика 
жəне  психология  салаларында  мəдениеттану  тұрғысынан  белсенді 
түрде  өңдемелену  жұмсының  басталуына  орай,  педагогикалық 
мəдениеттің жекелеген бағыттары мен түрлі аспектілеріне арналған, 
атап  айтқанда,  оқытушы  тұлғасының  əдіснамалық,  адамгершілік, 
эстетикалық,  технологиялық,  коммуникативтік,  рухани  жəне  дене 
мəдениеті жəне т.б. мəселелері зерттеле бастады.
Педагогикалық  мəдениет  проблемалары  педагогикалық  іс-
əрекеттің  ерекшеліктерін  талдауға,  педагогикалық  қабілеттерді, 
оқытушының  педагогикалық  шеберлігін  зерттеуге  байланы-
сты  С.И.Архангельский,  А.В.Барабанщиков,  Е.В.Бондаревская, 
В.А.Сластенин  жəне  т.б.  ғалымдардың  жұмыстарында  көрініс 
тапты.  Педагогикалық  мəдениет  кəсіби  іс-əрекеттің  кəсіби  са-
пасы  мен  ерекшелігінде  көрініс  беретін,  оқытушының  жалпы 
мəдениетінің  маңызды  бөлігі  ретінде  қарастырылады.  Бұл  пе-
дагог  кəсіпкердің  жинақталған  жеке  тұлғалық  сапасы,  тиімді 
педагогикалық  іс-əрекеттің  шарты  мен  алғышарттары,  педагогтың 
кəсіби құзыреттілігінің көрсеткіші жəне  кəсіби өзін-өзі жетілдірудің 
мақсаты.
Кəсіби мəдениет – бұл адамның белгілі бір  кəсіби міндеттерді 
шешудің  тəсілдері  мен  амалдарын  меңгеру  дəрежесі.  Кəсіби 
мəдениетті  бір  кəсіпке  жататын  адамдар  тобының  қасиеті  ретінде 
ажыратып  көрсету,  əртүрлі  мамандықтар  іс-əрекетінің  түрлерін 
айырықшалауға  ұласатын,  еңбекті  бөлісу  нəтижесі.  Əлеуметтік-
мəдени  құбылыс  ретіндегі  кəсіби  іс-əрекет,  мақсатты,  міндеттерді, 

305
пəнін,  құралдарын,  əдістерді,  нəтижені  қосып  алғандағы,  күрделі 
құрылым.  Маманның  кəсіби  мəдениетінің  жоғары  деңгейі  ойлауы 
мен санасының дамығандығымен, яғни кəсіби міндеттерді шешуге 
қабілеттілігімен ерекшеленеді.
Кəсіби-педагогикалық  мəдениеттің  мəні  кəсіби-педагогикалық 
мəдениеттің  мазмұны  мен  жеке  даралық-кəсіби  сапалардың  жəне 
жетекші компоненттер мен функциялар жүйесі ретінде айқындалады. 
Кəсіби-педагогикалық  мəдениетті  жеткізушілер  педагогикалық 
еңбекті атқаруға бейім адамдар.
Кəсіби-педагогикалық мəдениеттің мəнін пайымдау үшін жалпы 
жəне  кəсіби  мəдениеттің  байланысын,  оның  ерекшеліктерін  ашып 
көрсететін  келесі  əдіснамалық  алғышарттарын  есепке  алу  қажет 
(И.Ф.Исаев):
-  кəсіби-педагогикалық  мəдениет – бұл  педагогикалық 
болмыстың əмбебап сипаттамасы;
-кəсіби-педагогикалық 
мəдениет 
жалпы 
мəдениеттің 
педагогикалық іс-əрекет аясында ерекше жобалануын көрсетеді;
-  кəсіби-педагогикалық  мəдениет – бұл  құрылымдық-
функционалдық  компоненттерін  қосып  алғандағы,  қоршаған  орта-
мен таңдамалы түрде өзара əрекеттесетін жүйелік құрылым.
-  кəсіби-педагогикалық  мəдениеті  талдау  бірлігі  ретіндегі  өз 
табиғатына сəйкес шығармашылық іс-əрекет;
-  педагогтың  кəсіби-педагогикалық  мəдениетінің  қалыптасуы 
мен 
жүзеге 
асырылуы 
жеке 
даралық-шығармашылық, 
психофизиологиялық жəне жас шамасы, жинақталған педагогикалық 
тəжірибе сипаттамаларымен себептелінеді
1
.
Осы  ұсынылған  əдіснамалық  негіздемелер  аксиологиялық, 
технологиялық жəне жеке тұлғалық-шығармашылық компоненттері 
болып  табылатын,  құрастырушылық  моделін  негіздеуге  мүмкіндік 
береді.
Кəсіби-педагогикалық  мəдениеттің  аксиологиялық  компоненті. 
Философиялық  тұрғыдан  «аксиология»  (грек  тілініде axia-
құндылықтар, loqos-ілім,  сөз)  термині      құндылықтар,  олардың 
шығу  тарихы  жəне  мəні  туралы  философиялық  ілім
2
  Кəсіби-
педагогикалық  мəдениеттің  аксиологиялық  компоненті  бүгінгі 
білімнің даму кезеңінде өріс алған педагогикалық құндылықтардың 
жиынтығын құрайды. Педагогикалық іс-əрекет үдерісінде идеялар, 
1
Исаев И.Ф. Прфессионально- педагогическая культура преподавателя:Учеб.пособие для 
студ.высш.учеб.заведений. М.:Издательский центр «Академия», 2002.-208 с. С.21-22.
2
Философ. словарь.-М.: Политиздат,1999.-С.12.

306
тұжырымдамалар, білімдер мен іскерліктер жиынтығы меңгеріледі. 
Қоғам  жəне  жекелеген  педагогикалық  жүйелер  үшін  айтарлықтай 
маңызы  бар      білімдер,  идеялар,  тұжырымдамалар  педагогикалық 
құндылықтар ретінде санала алады.
Педагогтың құндылықтары – бұл педагогтың қоршаған ортаға, 
өзіне  қарым-қатынасын  анықтаушы  жəне  орындалатын  кəсіби  іс-
əрекеттің мазмұны мен сипатын үлгілейтін ішкі, эмоционалды түрде 
меңгерілген іс-əрекеттің реттеушісі.
Педагогикалық құндылықтар объективті, өйткені олар қоғамда, 
білім беру барысында тарихи қалыптасады жəне қоғамдық сананың 
формасы ретінде ерекше образдар жəне түсініктер түрінде тіркеледі.  
Əлеуметтік-педагогикалық  іс-əрекеттің  өзгеруі  жағдайында, 
жеке тұлғаның, қоғам мен мектептің қажеттіліктерінің дамуындағы 
өзгерістерге  сəйкес,  педагогикалық  құндылықтар  да  қайта 
бағаланады.  Педагогика тарихында оқыту теориясының схоластика-
дан түсіндірмелі-иллюстративтік, одан əрі - пробемалық-дамытушы 
теорияға қарай өрістеу эволюциясын анық байқаймыз.
Жеке  тұлғаның  педагогикалық  құндылықтарды  меңгеру 
дəрежесі  педагогикалық  санаға  тəуелді,  өйткені  сол  немесе  басқа 
педагогикалық 
идеялардың, 
педагогикалық 
құбылыстардың 
құндылығын анықтау жеке тұлғаға баға беру үдерісінде жүзеге асы-
рылады.
Кəсіби-педагогикалық  сана:  жеке  тұлғаның  айналfсында  оқу, 
əдістемелік,  тəрбиелік,  ғылыми,  қоғамдық-педагогикалық  іс-
əрекеттің  сан  қырлы  амалдарының  «өзегін»  құрайтын  күрделі 
реттеушілік қызмет атқарады.
Педагогтың іс-əрекет түрлерінің иерархиясы (сатысы) оны жеке 
дара  дамуға  ынталандырады.  Əрбір  оқытушы  өзі  үшін  өмірлік 
кəсіби  қажетті  саналатын,  кəсіби  іс-əрекеттері  мен  педагогикалық 
құндылықтарының бөліктерін өзектендіреді.
Соңғы  он  жылдықта  білім  берудегі  құндылықтар  проблема-
сын  зерттеу  белсену  үстінде.  Педагогикалық  құндылықтардың  сан 
алуандылығы  оларды  жіктемелеуді  қажет  етеді,  алайда,  олардың 
іс-əрекеттің  шарты  жəне  нəтижесі  екендігі,  соған  сəйкес  қызмет 
етудің  əртүрлі  деңгейде  жүзеге  асырылатындығы,  бірыңғай 
жіктемелеуге  мүмкіндік  бере  алмай  келеді.  Осыған  байланысты 
қоғамдық-педагогикалық,  кəсіби-топтық  жəне  жеке  дара-тұлғалық  
құндылықтар болып бөлінеді.
Қоғамдық-педагогикалық  құндылықтар - қоғамдық  санада  мо-
раль,  діни,  философиялық  формаларда  көрініс  бере  отырып,  түрлі