Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

84
оқулықтар  мен  оқу  құралдарында  көрініс  табады.  Оларды 
негізгі  білім  көзі  жəне  білім  алушылардың  өздік  жұмыстарын 
ұйымдастырудың ең маңызды оқу құралдары ретінде қарастырамыз. 
Оқулықтағы оқу материалдары ең қажетті жəне жеткілікті көлемде, 
нақты  мөлшерде,  сонымен  қатар  қысқа  да  ықшамды,  мейлінше 
қорытындыланған  түрде  көрініс  алуы  тиіс.  Оқулықтағы  жəне 
оқу  құралдарындағы  материалдарда  нағыз  ғылым  жетістіктері 
баяндалады,  сонымен  бірге,  білім  алушылардың  жас  шамасына 
лайықтылығын,  қызығушылықтары  мен  психикалық  үдерістердің 
(қабылдау,  ойлау,  ес,  т.б.)  ерекшеліктерін  есепке  алу,  білім 
алушылардың  танымдық  белсенділігі  мен  қажеттіліктерін,  еркін 
ынталандыру,  оқыту  үдерісіндегі  жауапкершіліктерін  арттыру 
мəселелері қарастырылады.
Оқу құралдарына жататындар: оқулықтар, оқу құралдары, оқу-
əдістемелік  құралдар,  дидактикалық  материалдар,  картотекалар, 
нұсқаулар,  сөздіктер,  анықтамалық  сөздіктер,  интернет-ресурстар 
жəне т.б. Кəсіптік оқыту педагогының кəсіптік оқыту бойынша оқу 
құралдарындағы оқу материалдары оқулықтағы оқу материалдарын 
жаңа  мағлұматтармен  барынша  байытып,  толықтыратындай, 
кеңейтілген түрде беріледі. Сөйтіп, оқу құралдары, білім алушыларға 
оқу материалдарын баяндап беруге, талдауға, толықтыруға, саналы 
тұрғыдан зерделеуге көмектеседі
1
.
Кəсіптік  оқыту  үдерісінде  білім  алушылардың  кəсіби  ойлау 
қабілеттері,  дүниетанымы,  практикалық  іскерлігі  жəне  дағдысы 
қалыптасады.  Білім  алушы  тек  кəсіптік  білімдерді  меңгеріп  қана 
қоймайды,  оның  дүниені  тануға,  түрлі  кəсіби  құбылыстарды 
пайымдауға, өз бетімен білімін толықтыруға, меңгерген білімдерін 
практикада  қолдануға  деген  талпынысы,  қажеттіліктері  дамиды. 
Кəсіптік оқыту педагогы болса, ол тек жалаң біліммен шектелмейді, 
оқыта  отырып  тəрбиелейді,  білім  алушылардың  білім  алуға  деген 
қажеттіліктерін,  кəсіби  қабілеттерін  дамытады,  жаттығулар  мен 
тапсырмалар  беріп,  білімділік  деңгейлерін  бақылайды.  Бір  сөзбен 
айтқанда, кəсіби-педагогикалық үдеріске басшылық жасайды.
Кəсіптік оқыту үдерісі өзіне тəн компоненттерімен сипатталады. 
Олар:  кəсіптік  оқыту  (кəсіптік  білім,  кəсіби  іскерлік,  кəсіби 
дағдылар),  кəсіптік  оқытудың  мақсаты,  кəсіптік  білім  мазмұны, 
1
Профессиональная педагогика: Учебник для студентов, обучающихся по педагогическим спе-
циальностям и направлениям. - М: Ассоциация «Профессиональное образование», 1999. - С. 
88.). 

85
кəсіптік    оқытудың  əдістері  жəне  құралдары,  кəсіптік    оқытуды 
ұйымдастыру, кəсіптік оқытудың нəтижелері.
Кəсіптік оқыту педагогикалық үдерісте жүзеге асырылады.
Үдеріс – prozessus – латын тілінде алдыға қарай жылжу, өзгеру 
деген  ұғымды  білдіреді.  Кəсіби-педагогикалық  үдеріс  кəсіптік 
оқыту  педагогтары  мен  білім  алушылардың  өзара  əрекеттестігінің 
мақсаты, міндеттері, мазмұны, əдістері, құралдары, формалары жəне 
осы əрекет ету нəтижелері сияқты компоненттерден құралады.
  Кəсіптік  оқыту – оқу  жүктемесінің  ауқымды  мөлшеріне 
арналған  білікті  жұмысшыларды  даярлау  үдерісінің  маңызды 
бөлігі.  Көпшілік  кəсіптер  бойынша  оқу  шеберханаларында,  оқу 
зертханаларында кəсіптік оқыту, өндіріс жағдайында кəсіптік оқыту, 
өндірістік практикада 3 негізгі кезеңдер арқылы жүзеге асырылады.
Əрбір  кезең  кəсіптің  ерекшеліктеріне  байланысты  ұзақтығы 
түрліше болатын өндірістік оқыту бағдарламаларымен анықталады. 
Кəсіптік  оқыту  əдетте  өндірістік  шебердің  бекітілген  топта  білім 
берудің  басынан  бастап,  соңына  дейін  жетекшілік  етуі  арқылы 
жүзеге асырылады.
Оқыту дегеніміз педаггикада білім жүйесін саналы түрде жəне 
бірізділікпен меңгертуге, оларды өмірде қолдана білу іскерліктерін 
қалыптастыруға, білім алушылардың өзіндік ойлауын жəне танымдық 
қабілеттерін дамытуға, еңбек етудің дене жəне ақыл-ой мəдениетін 
меңгертуге  бағытталған  педагогтың  (шебердің)  бірізділікті  жəне 
өзара байланыстағы əрекеттерінің жиынтығы ретінде түсіндіріледі.
Кəсіптік  оқытудың  ерекшелігі  ең  алдымен  оқыту  үдерісінің 
білім  алушылардың  қатысуымен  тікелей  өндірістік  еңбегінде 
жүзеге  асырылатындығында.  Бұл  ретте  оқыту  үдерісі  білім 
алушылардың  оқу  əрекеттерінің,  шебердің  оқыту  əрекеттерінің, 
оқыту  құралдарының,  яғни  оның  мазмұнының  барлық  негізгі  
компоненттерімен себептелінеді.
Кəсіптік  оқыту  мазмұны  кəсіпке  сəйкес  жұмысшының  еңбек 
ету қызметін жəне біліктілік (разряд, категория жəне т.б.) деңгейін 
талдау  негізінде  анықталады.  Бұндай  талдау  жұмысшының  еңбек 
ету  əрекетіне  қарамастан  келесі  функцияларды  орындайтындығын 
көрсетеді:  өндірістік  үдерісті  жоспарлау;  өндірістік  үдерісті 
дайындау;  өндірістік  үдерісті  жүзеге  асыру;  өндірістік  үдеріске 
қызмет көрсету.
Сондықтан,  өндірістік  оқытудың  басты  міндеті  білім 
алушылардың  кəсіптеріне  тəн  өндірістік  үдерісті  жоспарлауға, 

86
дайындауға,  жүзеге  асыруға,  қызмет  көрсетуге  үйрету  болып 
табылады.
Кəсіптік  оқыту  тар  мағынасында  білім  алушыларға  кəсіптік 
білім, іскерлік, дағдыларын меңгерту деп анықталса, кең мағынада 
кəсіптік  білім,  іскерлік,  дағдыларды  меңгертумен  бірге,  олардың 
еңбек етуге деген эмоционалды-құндылықты тəжірибесі мен кəсіби 
шығармашылық іс-əрекеттері тəжірибесінің қалыптасуын айтамыз.
Бүгінгі  таңда  кəсіптік  білімнің  мақсаты  білім  алушылардың 
еңбек,  рухани-адамгершілік,  эстетикалық,  көркемдік  мəдениетінің 
қалыптасуы  деп  түсіндіріледі.  Бұл  мақсат  кəсіптік  білімнің  келесі 
негізгі міндеттерінің жүзеге асырылуын көздейді:
-білім алушылардың еңбек етуге деген сезімін, сүйіспеншілігін 
ояту,  еңбек  нəтижделеріне  құндылықты  сипатта  баға  беруін, 
мəдениетін дамыту;
-білім алушыларды халықтық,  жаңа кезең еңбек түрлерімен та-
ныстыру;
-өмірмен  рухани  байланыстағы  еңбек  туралы  білімдерді 
меңгерту;
-кəсіби  қабілеттерін,  дағды,  іскерліктерін  дамыту,  еңбекпен 
шұғылдану үдерісінде өздерінің жеке тұлға екендігін саналы түрде 
ұғындыру;
-еңбек  үлгілерін  жасап  шығару  іс-əрекеттерін,  шығармашылық 
қабілеттерін дамыту;
-кəсіби талғамын тəрбиелеу;
-көркемдігі  жоғары  еңбек  түрлерімен  шұғылдануға  деген 
қажеттіліктерін дамыту;
-өз бетімен кəсіптік білімін толықтыруға қабілеттілігін дамыту.
Кəсіби  даярлау  үдерісінің  өзіне  тəн  функциялары  бар.  Олар: 
кəсіптік оқытудың білімділік, кəсіптік  оқытудың тəрбиелік, кəсіптік 
оқытудың дамыту функциялары.
Кəсіптік оқытудың білімділік функциясы - бұл білім алушылар-
ды кəсіби ғылыми білім, іскерлік, дағдылар жүйесімен қаруландыру. 
Оның  түпкі  нəтижесі  берілген  білімнің  іс-жүзінде  саналы  түрде 
қолданыла білуі болып саналады.
Кəсіптік  оқытудың  тəрбиелік  функциясы - кəсіптік    оқытудың 
мазмұнымен, оқытудың формасымен, əдістерімен анықталатын жəне 
кəсіптік  оқыту  педагогы  мен  білім  алушылардың  қарым-қатынасы 
арқылы  жүзеге  асатын  үдеріс.  Кəсіптік  оқыту  үдерісінде  жеке 
тұлғаның белгілі бір көзқарастары, қарым- қатынастары, тұлғалық