"Балдаурен" аспаптар ансамблінің күнтізбелік-тақрыптық жоспары

- Балалардың музыкалық аспаптарына арналған музыкалық репертуар көркемдік сапасымен және қолайлығымен ерекшеленуі тиіс.

- Репертуар іріктегенде балалардың орындау мүмкіндігін ескеру қажет.

- Әуеннің диапазоны зор болмауы тиіс, ән үнемі қимылға немесе қайталанатын айналымы бар шағын интервалға құрылуы тиіс.

- Репертуар қорында негізінен үйірме мүшелерін өз Отанын шексіз сүюге, патриотизм мен ұлттық мақтаныш рухында тәрбиелейтін жоғары сапалы шығармалар болуы тиіс.

Балаларға арналған репертуарды шартты түрде былай бөлеміз:

1. Бастапқы жаттығуға арналған шағын пьесалар-әуелі тыңдайды, естіген күннің күркіреуін, жаңбыр т.б.дыбыстарды өздеріне қолайлы бейнеде қайталайды.Ырғақты дәл орындау, жеңіл әндерді орындау.

2. Дербес аспапта орындауға арналған ән, санамақтар орындалады, есте сақтауға жеңіл болуы керек.

3. Ұжым болып орындауға арналған пьесалар мен әндер, айқын мәнерлі музыкалық фразасы және сөзі бар пьесалар жаттауға жеңіл болуы керек.Орындауға арналған шығармалар ансамблдің құрамына байланысты.

Ойын-мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров "Балалықтың қиялы ойын озық" деп бекер айтпаған.Өйткені,ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі және қызығуы анық байқалады.

Қазақ халқының жылдар бойы атадан балаға жалғасып,қалыптасқан салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы тәрбие мектебі бар.Баршамызға белгілі ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп өзі жасаған қимылына сенімі артады.Баланың бойында ойлау, тапқырлық, ұйымдастырушылық, шыдамдылық, белсенділік қасиеттері қалыптасады.

Дидактикалық ойын барысында есту, көру,сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздың аспаптардың дыбыс ерекшілігін ажыратуға әр түрлі қимылдар орындауды үйренеді.

Балалардың музыка туралы түсінігін кеңейту үшін музыкалық ойын түрлерінің атқаратын рөлі ерекше.Қарапайым ойындардың өзі баланың танымын, түсінігін жетілдіреді, көңілін өсіріп,ойын сергітеді.Ойын балалардың бойындағы тапқырлық, жауапкершілік, ұйымшылдық сияқты қасиеттерін шыңдап, қалыптастырады.

Әуенді-дидактикалық ойындар-балалардың музыканы түсініп, қабылдауына көмекші құрал болып табылады. Балаларға ойын түрлері арқылы музыканы сүюін, түсініп тыңдай білуге қызығушылықтарын арттыру-әуенді-дидактикалық ойындардың негізгі міндеттері.

Ұсынылып отырған "Әуенді-дидактикалық ойындар" музыка жетекшілерінің оқу іс-әрекетін түрлендіріп, мазмұның байыта, көркемдей түседі бұл ойындар балалардың бойындағы музыкаға деген қызығушылығы мен құмарлығын оятады, балалық қиялдарын қозғап, түсініктерін кеңейте түседі.Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, оларды әдемілікке, музыкалық үндестікке баулиды. Ұлттық аспаптардың түрлері мен өзіндік тембрлік дыбысталуымен танысып жалпы сезіну, ажырату қабілеттерін қалыптастырады.

Әуенді-дидактикалық ойын

1.Бұл қандай аспап?"

Балалар көздерін жұмып аспаптарды үнімен ажырата білу.

суреттері беріледі. Орындалған шығарманы тыңдап, әуеннің төменгі дыбысын жасыл қоңыраумен, орташа дыбысты сарықоңыраумен, жінішке дыбысты қызыл қоңыраумен көрсетіп, карточкалардан табу. 6."Музыкалық аспаптар дүкені" ойыны.

Әуенімен шақырған

Батылдыққа, елдікке

Әуенімен шақырған. (даңғыра)

Үп үлкен шанағы бар

Ысқышпен ысқанда

Әндетіп шығар тағы әні бар (қобыз)

Әуенінен жеті тарау мұң шығар

Ойнап кетсең түрлі түрлі жыр шығар

Бұл қай аспап? (жетіген)

Үрлесең ойнайтын, аспаптың түрі. (сыбызғы)

Ерекше үні бар,бұл қай аспап? (шаңқобыз)

Шертсең күй, әні бар

Домбыраға ұқсайтын

Бұлқай аспап? (шертер)

Міне, осындай дидактикалық ойын түрлері арқылы мектепке дейінгі балалардың ұлттық аспаптарға деген қызығушылығын арттырып, ұрмалы, үрмелі аспаптарда ойнатып, халқымыздың музыка өнерін кішкентай балдырғандарға жеткізе білу әрбір музыка жетекшісінін басты ұстанымы болу керек деп санаймын. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін қалыптастыру барысында ұстаздар мен тәрбиешілер оқыту үдерісін барынша қызықты, проблемалық, шығармашылық, зерттеу белсенділігіне бағытталған бағдарлама етіп жасай алады деген сенімдемін.


III бөлімі

Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие

жұмысы моделіне тұжырымдама
Бүгінгі күні балабақша және орта мектептердің алдына әлемдік өркениетке ұмтылып,дүниеге іргелі ел ретінде танылып,тәуелсіздіктің тұғырын берік орнатып отырған Қазақстан Республикасының болашағын, яғни білімді-білікті,жан-жақты дамыған, саналы азамат тәрбиелеу тәрбиешілердің, мұғалімдердің алдына қойып отырған жауапты міндет.

Ән айту, аспапта ойнау жалпы музыканың адам тәрбиесіндегі орнына ежелден мән беріп келген. "Музыкалық әуендер жақсы мінез-құлық машықтарын,адамның қоғамдық мұраттарын қалыптастыруда елеулі рөл атқарады... Музыка мен ән адамда эстетикалық сезімдерді тоғызу арқылы кісінің өзін-өзі тәрбиелеуіне, бойдағы нашар қасиеттерден арылуына ықпал етеді"-дейді ғалым Әл-Фараби.

Демек,бүгінгі таңда балабақша және мектепте жас ұрпақты жан-жақты етіп дамыту үшін білім мен тәрбие берудің ең тиімді мүмкіндіктерін,жолдарын зерттеп,орынды пайдаланудағы мұғалімнің нақты жұмыс жоспарын жоспарлау.

Баланың мүмкіндігін ашу үшін жасалған жоспар баланы жан-жақты дамытып,нақты нәтижеге қол жеткізетіндей дәрежеде болуға тиісті.

Бүлдіршіндердің адамгершілік, моральдық, этникалық, эстетикалық, музыкалық білім деңгейінің жоғарлауының кепілдігін қалыптастыруға бағытталған патриоттық сезімге бай, болашақ азаматын тәрбиелейтін тұжырымдама жобасын ұсынып отырмын.

Тұжырымдама жобасы балалардың рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, шығармашылық қабіліттерін дамыту, дарынын дәріптеу, интелектілігін байыту мақсатында патриоттық-азаматтық негізінде құрастырылды. Себебі, қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының егемен мемлекет ретінде нығайуы, өркендеуі жолында Қазақстандық потриотизім мәселесі дұрыс жолға қойылуына өз үлесімді қосуым қажет.

Күнделікті жұмыстан жоспарланған іс шара бағдарламасын жүргізу барысында балалардың бойында отан сүйгіштік,адамгершілік,қайрат-намыс сезімдері ұшталады.Осы айтылған қасиеттер арқылы адамгершілік идеалының қалыптасу тиімділігі артады.Бұл өскелен ұрпақты заман талабына сай азамат етіп тәрбиелеудегі негізгі құрал болып табылады. Адамгершілік идеал арқылы балалардың отан сүйгіштік қасиеттерін қалыптастырудың жолдары қоғамның әлеуметтік дамуының сипатына үнемі сәйкестендіріліп отырылуы қажет.Осындай ойды тұжырымдай келе менің жұмыс жоспарым "Азамат-патриот"моделі негізінде жоспарланды. Тәрбие жұмысының мақсаты:

"Азамат-патриот"моделінің негізінде,жаңа инновациялық педогогикалық технологияларды пайдалана отырып тәрбиелеу мен оқытуды іске асыру,тәрбие жұмысын жаңашаландыру.

• 
  Педогогикалық инновацияны меңгере отырып,интеллектуалдық, адамгершілік,рухани дамуына игі әсерін тигізетіндей оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыру;
  
• 
  Ұлттық тәрбие көзі ретінде халық музыкалық аспаптарының үнділігі, саздылығы, көркем эстетикалық тұстарын тереңірек талдау арқылы балаларды өз Отанының нағыз азаматы болуға баулып, оның ұлттық көз қарасымен санасын ояту.
  
• 
  Халық музыкасына құрметпен қарау ұлттық салт-дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрпымызды қастерлеуге тәрбиелеу.
  
• 
  Үлкендерді сыйлау, кішілерге қамқор болуға үйрету.
  
• 
  Өзін-өзі дамытатын "Азамат-патриот"демократиялық және ізгілендіруге байланысты қабілетіне қарай көмектесе отырып, саналы тәрбие, сапалы білім беру;
  

Қоғам талабына сай, ұлттық рухтық бойына сіңірген шығармашыл, білімді, тәрбиелі, өз Отаның сүйе білетін, қабілеті мен рухани санасы дамыған, эстетикалық талғамы жоғары "Азамат патриот"күтіледі.

үнтаспа,электронды оқулық.

ойындар, аспаптармен ойнау.

шеңберіне тұрады.

Әлемде нұр тыныштық,

Әрбір бейбіт күн ыстық.

Қайырлы таң, көк аспан,

Жарқырайды қаламыз.

Жайнай түсті даламыз,

Қайырлы таң, балалар!

Балалар сәлемдесіп қимыл іс-әрекет жасайды.

Ұзын мойын,екі ішек,

Қатар-қатар тепкішек.

Басып көрсең бір-бірлеп,

Үн шығады күмбірлеп. Бұл не?

Балалар "домбыра аспабы" деп жауап береді.

Балалар интерактвті тақтаға назар аударады.

Слайдтан аспаптардың суреттері көрсетіледі

Ата-бабамыз өте ерте заманда халқымыздың ұлттық музыкалық аспаптарын ойлап тапқан.Алдымен ұлттық аспаптарды аңға шыққанда,жау келгенде және жауға шапқанда, бақсы-емшілер адамдарды емдегенде қолданған.Заман өте келе ұлттық аспаптарды ата-бабамыз ән,күй,жыр,айтыс өнерінде қоданып,қазақтың әуендерін ойнай бастаған.

Аспаптарды малдың терісінен, сүйегінен,түйяғынан,ішегінен,қылынан және саз балшықтан, ағаш, қамыстан жасаған.

Балалар үнтаспадан аспаптардың үнін тыңдайды.

Музыка тыңдау: 1 Н.Тілендиев "Ата толғауы"

2 Қорқыт "Ұшардың ұлуы"

3 Құрманғазы "Ақсақ киік"

4 Халық әні "Бипыл"

Шығармаларды тыңдай отырып, аспаптың үнін,тану,салыстыру, ажырата білу.

Жетекші: -Балалар алғашқы күйден қандай аспаптың үнін тыңдадыңдар?

Балалар: Шаңқобыз,тоқылдақ,тайтұяқ, қоңырау,сазсырнай.

Жетекші: -"Ұшардың ұлуы" күйінде қандай аспаптың үні естідік?

Балалар: Қылқобыз.

Жетекші: "Ақсақ киік" және "Бипыл" әуендерінде қандай аспаптың үні

естіледі?

-Балалар біз осы әуендер арқылы аспаптардың үнін тыңдап,ажырат білдік.

-Әнде қандай аспап туралы айтылған?

-Домбыра аспабы туралы қандай ән білеміз?

-Әннің мазмұны не туралы?

-Әнде "домбырамен жырлаған" деп кімдерді айтып отыр?

-Яғни,халық іштегі қайғысын да,шерін де,қуанышын да домбыра арқылы жырлаған екен.

-Ән қандай көңіл күйде жазылған?

-Ән сендерге ұнады ма?

Әнді аспапқа қосылып орындау.

Әуенді қимыл-қозғалысы: халық әні "Бипыл."

Домбырамен қосылып ән айтып,күй тартып қана қоймай,осы аспаппен билеуге де болады.Домбыраны иыққа асып аяқты өкшеге қойып, кезек-кезек музыка ырғағымен түрлі би қимылдарын жасау.

Балалар қолдарына ұрмалы және сілкілмелі (асатаяқ,тайтұяқ,шылдырмақ, үшбұрыш, қоңырау, дабыл,даңғыра,дауылпаз)аспаптарын ұстайды. Шеңберге тұрады. Аспаптардың сүйімделуімен (ритм) ырғақты ұстай отырып, шығарманы орындау.Аспаптың сүйімделуімен орындалған шығармадан үндестікті сезіне білуге және бірге ойнай білуге үйрете отырып қадағалау.

Сырнай былай жырлайды.

Үн шығады жаңғыра.

Қол ұстасып тұрайық,

Шеңберді біз құрайық.

Көріскенше күн жарық,

Сау -саламат болайық.

Күтілетін нәтиже.

1.Шығарманың ырғағын сезініп,белсенді орындай біледі.

2.Қазіргі жаңа талапқа сай интерактивті тақтамен жұмыс жасап музыка сабағына деген қызығушылықтары артады.

3.Аспаптарды ұстауды, қағуды дыбыс тембрін айыра білуді үйренеді.

1.Ақселеу Сейдімбек "Қазақтың күй өнері",Астана "Күлтегін"2002ж.

2.С.Байжұманов "Халық аспаптар оркестрі"1988ж.

3. Х.Тастанов "Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек"1980ж.

4.Б.Сарыбаев "Қазақтың ұлттық аспаптары" 1978ж.

5. Қ.М.Меңдіаяқова . Г.Қарамолдаева. Мектепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.

8. А.Т.Айтуарова. С.С.Өтебаева. Музыкалық әдістемесі оқу құралы.

Алматы, 1997.

9. М.Балтабаев. Б.Өтемұратова. «Елім-ай» бағдарламасы бойынша

методикалық құрал. Алматы, «Атамекен», 1993.

10.Қ.Сайжанов. Ш.Қорғанбекова "Әлқисса-аманат" аспаптар ансамбліне

арналған күйлер мен шығармалар.Астана 2012ж.

11.Қ.Сайжанов. М.Тналин. Ш.Қорғанбекова. А.Сайжан. "Елім-ай"шертер

ансамбліне арналған оқу құралы.Астана 2012ж.

12.С.Қалиев "Қазақ халқының салт-дәстүрлері". Алматы 1999ж.

13.Т.Сарыбаева. Г.Абдрахманова "Музыка- дидактикалық ойындар".

Алматыкітап баспасы2013ж.

14.Ф.М.Қоңыратбай. Г.А.Абдрахманова. Т.Т.Сарыбаева "Музыка нота

хрестоматиясы". Алматыкітап баспасы 2013ж.

15.Н.Момынұлы "Музыкалық-эстетикалық тәрбие" Алматы 2000ж.

16. Меңдіаяқова Қ.М., Қарамолдаева Г. Мектепте музыка

тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.

17. А.Жубанов. Ғасырлар пернесі. Алматы, 1972.

1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы.

1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері.

II бөлімі.

Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық

музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін

қалыптастыру.

2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,

негізгі әдістері.

2.2. Балалар ансамблімен жұмыс жүргізу әдістемесі, оқыту

бағдарламасы.

2.3. Қазақтың аспаптық дәстүрлі музыкасы-дидактикалық

ойындар арқылы жүзеге асырылады.

III бөлімі.

3.1. Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие

жұмысы моделіне тұжырымдама.

3.2. Оқу іс-әрекетінің тақырыбы:Сазды да, сырлы аспаптар.