- табиғи жəне жасанды жұмсақ материалдарды алу тəсілдері;
- жұмсақ материалдардың қасиеттері.
Əдебиет:
1. Цейтлин Е.Н.Справочник по тру-довому обучению. - Москва
«Просвещение», 1983г.
2. Кузнецов Н.П. Методика трудового обучения с практикумом в учебных
мастерских» Москва 1981г.
3. Давлетова К.Ш.Бастауыш сыныптардағы еңбекке баулудың əдістемесі мен
практикумы» РИО ЗКГУ, 2005ж.
Лекция 4. Тақырыбы: Қағаз, картон материалдарынан əр түрлі техникада
бұйымдар жасау техникасы.
Мақсаты: қағаз материалдарының қасиеттері мен технологиялық өңдеу
процесстері туралы білімін қалыптастыру.
Лекция мазмұны.
Қағаз – ол өзара жабыса үнтақталынып өрілген тармақты жіңішке келген
материал. Қағаздың пайда болуына дейін жазба жұмыстары əр түрлі қатты
материалдардың беттерінде орындалған. Ресейде ағаштың қабығында
орындалса, Азия елінде былғары беттерде жазылған. Египет елінде папирус
материалында жазған. Алғаш қағазды бамбук сабағы мен тұт ағашының
қабығынан жасаған. Шикізат өшірілген əкте өңдеп, оны кейін соғып су
қосқан. Қағаз массасын торлы жазық бетпен сүзіп суы төмен ағып кетсе, тор
бетте қағаздың беті қалған. Соны пресстеп кептірген.
Қағазды алудың технологиялық процессі: ғаш материалын дайындау,
тасмалдау арқылы өндіріске əкелу, ұнтақтау, қағаз алу.
Қазіргі кезде қағаз алудың шикізаты болып ағаш жəне целлюлоза
болып табылады.
Целлюлоза - өсімдік клеткасының негізі. Целлюлозаны ағаш жəне
шайырдан алады. Арнайы қайнату қазанға ұнтақталған ағаш салынып
реактивтермен, бүландырады. Қайнатылған целлюлозаны жуып, ұсақтап
жəне ағартады. Дайын целлюлоза фотопленкалардың, жасанды жібектердің
материалы болады. Бұл целлюлоза өндіріс орнында жоғары сапалы қағаздар
алуға қолданады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАҒАЗДАР МЕН КАРТОНАДР ӨТЕ ҚҰНДЫ ҚАҒАЗ
МАТЕРИАЛЫ. Қағаз фабрикасына түскен шикізаттар ұсақталынып, басқа
қоспалардан
арылады.
Соның
салдарынан
материал
аршылып
үнтақталғаннан кейін, оның құрамына каолин, бор, тальк, гипс, титан бояуы
жəне т.б. материалдар қосып ағартады. Оның себеі, қағаздың тығыздығын,
бетін жақсартуға арналады. Сонымен бірге, желімдеу жəне бояу заттарында
қосады. Желімнің өқұрамын қосуы – сияны басқа бетіне өткізбеу үшін.
Желім ретінде конифоль, кейде крахмал, парафин қолданады. Түс беру үшін
əр түрлі бояулар қолданады. Ұнтақталын қоспалардан пайда болған қағаз
масасы массный роллдарда жасайды. Одан шыққан материал арнайы
бассейнге жіберіледі. Кейін қағаз жасау машинасына түседі. Қағаз массасы
торлы жазық ленталардан өтіп, судан арылады. Ылғалды масса прессті
бөліктен өтіп, кептіріледі, қағаз цилиндрлі барабандардан өте пресстелініп,
кептіріліп, жылтыр бет алады. Дайын болған қағаз руллондалынып
бумаланады. Кейін орындалу қызметіне қарай кесіледі.
Қағаз физикалық, механикалық, технологиялық жəне химиялық
қасиеттерімен ажыратылады. Физикалық қасиетіне: салмағы, түсі, бедерлігі,
жылуөткізгіштігі, ылғалданбауы, жатса, механикалық – беріктік, жыртылу,;
технологиялық - əр түрлі өңдеуге мүмкіндігі.
Қағаздың түрлері: сурет-сызба қағазы, жазба қағазы, боялған қағаз(жылтыр,
мраморлы, стол қағазы, былғары бетті), орау қағазы, обой қағазы, түсту,
гофрлі қағаз. Картондар: күңгірт картон – аумақты бұйымдар жасауға, ақ
картон бетіне бейне кескіндеуге қолданады. Сары картон, макалатура
картоны, прессшпан картоны – целлюлозадан жасалады.
Қағазды өңдеу технологиялық процессі: өлшеу, белгілеу, ию, жазу,кесу,
біріктіру, өру.
Қағаз бен картонды өңдеген кезде жеке жəшігінен келесі аспаптарды
алып, оларды вер-тикальдық жағдайда орналастырады: сызғыш, циркуль,
фальц сызғыш, желім, пышақ, қайшы, біз. Вертикаль көтеріліп түрған
үстағышқа чертёж бен технологиялық картаны бекітеді. Үстелдің бетін
үстіне қоятын тақтаймен жабады. Алдыңғы оң жағында ыдысқа желімді
құяды, ал сол жағында кескіндер салынатын қорап қойылады
І.Сызуға арналған курал-саймандармен белгілеу:
Қағаз бен картонды нақты белгілеу мен үқыпты сызу үшін сызғышты,
үшбүрышты, циркульді пайдаланэды.
2. Кағаз бен картонды ию жəне бүктеу.
Ию — қағаз немссе картон парағынын, жандары к.ара-ма-қарсы тік бүрыш
торізді орналасады.
Бүктеу-парақтың жандары қосылып түрады. Екі сəтте де қағаздың түйық
жақтары болады.
Оқушылар қағаз бен жүқа картонды ию мен бүктеуді жоне орындау
арқылы мынадай ережелермен танысады, сауатты июге, бүктеуге үйренеді.
қағазды ауада емес, партаның үстіңце бүктейді.
парақты төменгі жағынан жоғары қарай бүктейді, сонда түйық жағы төменде
болуы қажет.
Қалың қағаздың немссе жүқа картонның кд,ірлары анық, үқыпты болуы
үшін, бүктелетін сызықтың үстінен қайшының немесе пышақтың үшымен
тағы
да
сызады
да,
кері қарай бүктейді. Сонда сəл тілінген қағаз бен картонның қырлары тегіс,
ұқыпты болып шығады.
Жүқа қағаздың қыры анық болуы үшін, бүктелгсн түйық жағын
ысқышпен (гладилка) ысады.
Бүктеудің қарапайым э іайым бүктеуде қағазды ек
Көркем бүктеуді «ориг ;өзі. Жапонияда оригами те ли қолданбалы
қолөнердің (ами тəсілімен қағаздан қүқтардың, кемслсрдің т.б. үлгілерін
жасауға болады. Бул бүйымдар шаршының негізінде жасалады. Үлгінің
көлемі шаршынын өлшеміне байланысты.
Қағазды ойып кесуге жаттықтыру оқушылардың жалпы еңбек
дағдылары мен іскерліктерінің дамуына ықпал ете отырып, оқушылардың
басқа материадды өңдеуіне де басқа еңбек жағдайларында да дүрыс шешім
жасауына қолайлы. Егерде қайшы үштарының жалпақтығы əр түрлі болса
(мысалы қағазды, матаны қиюға арналған), қиған-да жіңішке үшын астына
қарай орналастырып қию керек.
Өлшемі үлкен парақты қайшымен қиғанда үстелден жоғары үстап
қиюға болмайды. Кішкене парақты сол қолмен үстап, парақтың оң жағын сəл
көтеріп сызықтың үстімен қию керек.
Қағаз бен картонды негізінен алдын-ала белгіленген сызықтың
бойымен кеседі. Мүндай жүмыс оқушыларды өзін-өзі қадағалауға үйретеді,
өз жүмыстарының сапасын өсіреді.
Тегіс сызық бойымен қагазды қиғанда, қайшының жүздерін көп
ашпайды, үштарын қоспай, сызыққа қарап түрып қияды. Қисық сызықтың
үстімен қиғанда, қайшы-
ның жүздерін ашыңқырап, аз-аздан қияды. Оқушы əрдайым қиып түрған
жерге қарайды. Негізінен, қайшымен қиюды, оқушы өзінен ілгері қарай
орындайды.
Сыртқы контурлар бойымен қиғанда қайшыны оңнан солға қарай
жүргізіп, ішкі контурмен-солдан оңға қарай жүргізіп қияды. Бірнеше
бүктелген қағаздан сапалы, бірдей бөлшектерді қию үшін қайшыны сəл оңга
қарай еңкейтіп қияды. Қағазды кескенде пышақтың сабын 35-45° еңкейтіп,
Достарыңызбен бөлісу: |
