86
11-сурет. Топыраққа судық сіқу жылдамдығы: 1— қаптата суарранда; 2— шаңбырлатып суарғанда.
Ңіреді. Сондай-ақ сіңіру жылдамдығына топырақтың дымқылдыры Да әсер етеді, өйткені құрғақ топырак суды дымқыл топырақпен салыстырғанда өте тез сіңіреді.
Суармалы жерлердің топырағы су сіңіру мөлшеріне қарай үш түрге бөлінеді. (Астапов, 1958 ж.: 1) Алғашқы бірінші сағат ішін-Де суды 0,15 метрден асқан жылдамдықпен өте жылдам сіңіретін топырақтар; 2) су сіңіру жылдамдығы 0,15 метрден кем, бірақ €,05 метрден көп мөлшерде сіңіретін, су сіңіру жылдамдығы орта-ша топырақтар; 3) Алғашқы бір сағат ішінде су сіңіру жылдам-дығы 0,05 метрден көп болатын, суды нашар сіңіретін топырақтар.
Топырақты қопсытып, құрамын жақсарту оның су сіңіру жыл-дамдығын арттырады. Сондықтан әрбір жағдайда топырақтың су сіқіру жылдамдығы тәжірибе арқылы анықталып, график арқылы бейнеленеді (11 сурет).
Жалпы топырақтың су сіңіру жылдамдығы мин/мм, немесе
■см/сағат есебімен өлшенеді.
Топырақтағы су сүзілуі. Топырақтағы уақ тесіктердін. барлығы оған сіңген сумен толтырылғаннан кейін (қысылған ауамен тол-тырылған келемнен басқа) су фильтрациясы басталады; яғни оньщ тек гидростатика қысым әрекеті арқылы қозғалысқа келуі. Фильтрация тікелей (судың төменге сіңуі) және көлденен. (ыза судың су өткізбейтін арнасымен ағуы) болады.
87
4.3. Бороздалармен суару әдіс
Қолдану шарттары: Әдетте >ороздалармен суару кең қатарлы отамалы дақылдарды суару үшіі (мақта егісі, жүгері, қант қызыл-шасы, картоп, көкөніс және жечіс-жидек, орман алқаптары), ал кейде дәнді дақылдарды (себілпн бороздалар) суару ушін де кол-данылады.
Бороздалармен суару еңістік мөлшері 0,02...0,03 шамасындағы учаскелерде жүргізіледі. Суды бэроздалар бойымен олардың ая-ғына дейін өздігімен ағып баруин қамтамасыз ету ушін оларды еңістікке әр шамадағы бұрышпен тілуге болады. Суарудың бұл әдісін сорланған топырақтарда солдануға болмайды, өйткені әр-бір суарғаннан кейін бороздала|і жотасына, ауыл шаруашылық дақылдарына зиян, еріген тұздар кетеріледі.
Бороздалардың классификациясы. (12 сурет). Бороздалар өз-дерінің тереңдігіне қарай тайыз—8...12 см, орташа —12...18 см және терең —18...22 см болып үшіе белінеді, ал су ағызу жағдай-
12-сурет. Суару бороздаларшнық көріністері:
а—тайыз жөне терең бороздалар; б—террасалы бороздалар-бермалы бороздалар; г— саңылаулы боңюздалар (см есебімен) '
ына қарай суды үздіксіз ағызып тұратын (су толтырылмайтын) және доғал (сумен толтырылған); керінісіне қарай — парабола, трапеция тәрізді; бермалы, террасты және саңылаулы бороздалар, ұзындығы жағынан — ұзын және қысқа бороздаларға бөлінеді.
Суару бороздаларын жерге орналастыру. Суару бороздаларын ҚОН— 2,3; КОН—2,8; ҚОН—2,8—П; КРН —4,2 аспалы культи-ватор — копсытқыштары арқылы тіледі.
Жоғарыда көрсетілген бороздалар өзінің көрінісіне қарай тра-пеция, немесе парабола тәрізді болады, олардың түбінің ені 10 см болып, тереңдігі 12...22 см болады және олардың баурай қатына-сы 1:1 болады (12-а, сурет).
Суармалы көкөніс шаруашылығында көшет отырғызатын ма-шиналармен сепкіштерді пайдалану үшін террасты бороздалар мен (12-6 сурет) бермалы бороздаларды қолданады (12-в сурет). Бұл бороздаларды тілу үшін культиваторларға қопсытқыштар орна-ластырылады.
Сіңіре суару жұмыстарын үйымдастырғанда сушылардың жұ-мыс өнімін арттыру үшін кейбір жағдайларда тереңдігі 35—40 см саңылаулы-бороздалар тілінеді (12-г сурет). Оны тілу үшін ар-наулы-саңылаулы — борозда жасаушылар қолданылады.
Сулану нүсқасының бірігу шарттарына сәйкес (13 сурет) жеңіл топырақтар үшін бороздалардың білік аралығы 0,5...0,6 м, орта-ша топырақтар—0,6...0,8 м және ауыр топырақтар ушін—0,8...1,1 м болады.
Жалпы борозда аралық мелшері өсімдіктердің қатар аралық еніне тең болады.
13-сурет. Бороздалап суаргандағы топырақтың ылғалдану
пішіні а— жеңіл топыраңтарда; б— ауыр топырақтарда (метр есебімен)
Доғал бороздалармен суару. Әдетте сумен толтырылған бо-роздалар еңісі аз (і<0,002) және су сіңіру жылдамдығы аз топы-рақты учаскелерде қолданылады. Оларды горизонтальдарға па-
Достарыңызбен бөлісу: |
