Оқу -әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар семей

Су бас жағынан жіберілетін тақталарды суару техникасының

жүктеу 5,58 Mb.

бет	9/16
Дата	25.05.2018
өлшемі	5,58 Mb.
	#17000

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 16

Су бас жағынан жіберілетін тақталарды суару техникасының элементтерін есептеу (17 сурет). Тақталап суару техникасының элементтеріые оның ұзындығы мең ені, тақтаның бас жағынан жіберілетін судық сыбағалы мөлшері, суару учаскесіңін, ұзынды-ғьі және су ұстағыш палдардың биіктігі жатады. Осы элементтер-дің барлығы өзара байланысты және олардың мөлшерлері топы-рақтың су сіңіруіне, еңістід мөлшері мен жер бедерінің тегістігін және суару нормасының мөлшерне сәйкес болады. Оларды дү-рыстап үйлестіру арқылы суарудың сапасы мен сушының еңбек өнімділігін арттыруға мүмқіндік туады.

Жалпы суару техникасының зіементтері тақтаға суару норма-сының есептелген мөлшерін жібергенде топырақтьщ біркелкі дым-қылдануы мен суару жүмыстарышң жоғарғы өнімділігін қамта-масыз етуі керек. Тақтаның ені мгн палдардың биіктігін оларды жасау жағдайына қарай қабылдаі, қалған элементтер есептеу ар-қылы аныкталады.

Есептеу жүмыстары төмендегі -әртіппен жүргізіледі. Алдымен есептеу үшін керек болатын шамааарды жазып алады. Суару нор-масының ен кем шамасы (т м³/п), алғашқы бірінші сағат ішін-де судың топыраққа сіңу жылдамцығы (\у, м/сағат), а = 0,3—0,8-ге тең судың топыраққа сіңу жылдамдығының уақыт бойы күбыл-малылығын бейнелейтін дәреже керсеткіші, тақтаның будырмақ-тылық коэффициенті п = 0,05, тақтаның ені (Ь), еңісі (і), суару учаскесінің еңі (В) және оның үзьидығы (һ) (16 сурет).

Ф

ормулалар арқылы төменгі мөлшерлерді аньщтайды. Суару нормасы мөлшерінің топыраққа сіңуінің үзақтығы

т

Уоооо ■

оқ-арықтан су жіберілетін тақтаның үзындығы тақтада су ағу жылдамдығы

тГ~ с о с

Әдетте су ағу жылдамдығы (ұ) оньщ топырақты шайып кету жыл-дамдығынан кемірек болып, 0,15—0,20 м/сағ шамасында болуы керек. Жылдамдық коэффициентінің мелшері (С) тақтаның беті-не өсімдіктер есіп кеткен кезеңде 4-ке, ал есімдіктер өспеген жағ-дайда 7-ге тең болады.

Тақтаның 3,6 метрге тең еніне (Ь) жіберілетін судың мөлше-рін мына формула арқылы табамыз:

Суару учаскесінде суару жүмыстарын ұйымдастыру үшін: оқ-арықтын санын

_ 1 ■' .

барлық тақтаның санын

бүнда: ц — тақтаның бас жағынан жіберілетін судмң сыбағалы шамасы, 1 метрге тең еніне, л/с есебімен.

Бұл теңдіктегі т және і шамалары белгілі де, ц және 1 шама-лары белгісіз. ^ және 1 шамалары өзара ілеседі және тақта мум-кіншідігінше үзын болып, оның бас жағынан жіберілетін судың сыбағалы шамасы 2... 15 л/с тең және: ондағы судың тереңдігі 3 см кем болмайтындай етіп таңдап алынады. Суару нормасының ша-масы көбірек болғанда судың сыбағаілы мөлшерін тақтаның есеп-телген ұзындығына анықтайды.

Есептеу жұмыстарын жүргізгенде тақтаның үзындығын (1), суару учаскесінің үзындығына (һ) еселі етіп қабылдап, ^-нын ша-масын анықтайды.

Тақтадағы су қабатының қалыңдығы (һ)

Бір мезгілде суарылатын тақталардың санын N. Т сағат бойы үзіліссіз суарылады деп есептеп анықтаймыз

ІУ = ^ дана;

суару участогіне жіберілетін судын. нақты мөлшері

0_ъ^Цъ-Ы л/с;

оқ-арықтан бір мезгілде суарылатын тақталарға (Ыз=3—5 және одан да көп) жіберілетін судың нақты мелшері

О.ъ.ь=Цп-М_ъ л/с; бір мезгілде су жіберетін оқ-арықтардың саны:

Топырақтың су сіңіру көрсеткіші жоғары болған және еңістің мөлшері шамалы болған сайын суару тақталары қысқалау болып, тақтанын, еңісі кеміген сайын оның бас жағынан жіберілетін су-

99
18-сурет. Су буйірінен жібері-летін тақталарды суару:

і— уаңытша тілшетія ңулақ

арың; 2— оң арық; 3— еуару

таңталары.

дың сыбағалы шамасы көбейеді. Осының арқасында барлық тақ-та бетіне суару нормасының есгптелген мөлшерін біркелкі жібе-руге мүмкіндік туады.

Тақтаға жіберілген судың сьіртқа ағып кетпеуі үшін оның ұзындығыныя ауыр топырақтар үшін 5/6—6/7-ге тең бөлігіне жет-кенде, ал жеңіл топырақтар үшіц 6/7—9/10 бөлігіне жеткенде тақ-таға су жіберу тоқтатылады. Неғурлым тақта ұзын болса, сол-ғұрлым онда жүргізілетін суару жумыстарының өнімділігі артьш уақытша тілінетін қулақ арықтардың астында қалатын жердің көлемі азаяды. Сондықтан беті жақсы тегістелген жерлерде ұзын тақталарды қолданады (14 сурет].

Ұзын және кең тақталарға жіберілетін судың мөлшері 500 л/с дейін жетіп, суару жумыстарының өнші ете жоғары болуы қамта-масыз етіледі (1—1,5 га/сағат).

Су іргесінен жіберілетін тақталармен суару (18-сурет). Жу-мыстары көлденең еңісі 0,002-тен көбірек және жер бедері курделі болған жағдайда ұйымдастырылады. Су бас жағынан жіберілетін тақталармен салыстырғанда су іргесінен жіберілетін тақталар бірінен-бірі палдар арқылы бөлінбей, тереңдігі 25—30 см бороз-далар арқылы бөлінеді. Бул бороздалар КЗУ-0,3 канал казғыш-тармен тілінеді. Тақталардың ені сепкіштермен егінді жинайтын машиналардың еніне еселі болуы керек. Суару жумыстары төмен-Н тәртіппен ұйымдастырылады: алдымен су тақтаның бас жағынан жіберіліп, оның ағу жылдамдығы жер бедерінің курделілігіне бай-ланысты темендей бастаған кезде тақтаға су ірге бороздадан жіберіліп, суарылмаған учаскелер суарылады. Тақтаға жіберіле-тін судың шамасы 20—40 л/с болады. Суару жұмыстарының енім-ділігі аса үлкен болмайды, орта есешпен сменасына 0,7—1,5 га ша-масында болады. Егісті бул әдіспеін суарудың кемшіліктеріне то-пырақтың біркелкі дымқылданбауы және бороздадан фильтрация-ға су шығынының болуының салдарынан сушылардың еңбек өнім-ділігінің өте төмен болуы жатады.

Тақтаның еңісі

0,002—0,004 0,004—0,007 0,007—0,01

15. Жақсы тегістелген учаскелер үшін такталардың ұзындығы мен оларға жібе-рілетін судың сыбағалы мөлшері

Судың топыраққа (	іңуінің орташа	жылдамдығы, мм/мин
1,5	1,5—3,0		3,0
250—300	200—250		150—200
8—6 300—350	10—8 250—300		12—10 200—250
6—5 350—400	8—6 300—350		10—8 250—300
5—4	6—5		8—6

Ескерту: Алымында тақтаның ұзындығы (м), ал бөлімінде жіберілетін судың сыба-ғалы шамасы (л/с) керсетілген.

4.5. Суды бороздалармен тақталарға тарату

Суды бороздалармен тақталарға жіберудің әдістері. Су бо-

роздалармен тақталарға ашық каналдар (уақытша тілінетін құ-лақ-арықтар, оқ-арықтар, лотоктар) және құбырлар (ашық, жа-бық, қатты және солқылдақ) арқылы жеткізіледі.

Суды бороздалармен тақталарға екі әдіспен жіберуге болады: қолмен және механикаландырылған.

Бороздалармен тақталарға суды қолмен жіберу үшін күрек-тер мен суарғыш қалқандарды, сифондар, суару түтіктері және бір өңірлі таратқыш бороздалар пайдаланылады.

Суару жұмыстары механикаландырылған әдіспен ұйымдасты-рылғаида бороздаларға су суару қүбырлары және машиналары арқылы жіберіліп, суару тақталарыыа бульдозерлер арқылы жібе-ріледі.

Бір өңірлі таратқыш бороздалар арқылы суару үшін жер беті жақсылап тегістелініп, оның көлденең еңісі 0,001-ге дейін және бойлау еңісі 0,005-ке дейін болуы керек. Осылай болған жағдайда ОҚП-1 канал қазғыштар арқылы оқ-арықтың қасынан бір еңірлі бороздалар тілінеді. Бұл жағдайда борозда топырағы оның бір жағына ғана үйіліп (еңіс бойынша жоғары), екінші жағы пал-сыз қалып бір еңірлі борозда жасалады. Содан кейін бүл бороз-далар топырақ бөгеттері арқылы он-отыз. шақты түптерінің белгі-лері бір шамадағы суару бороздаларына бөлінеді. Бұл өңірлі та-ратқыш бороздалардың жоғарғы жағынан ҚОР-500 және Д-716 канал қазғыштары мен оқ-арықтар тілінеді. Суару кезінде су оқ-арықтардан сифондар, түтік су жібергіштермен және оқ-арықтар-

101

19-сурет. Суару бороздаларына суды автоматты турде тарату

схемасы:

_аплан; б—кесік; 1—оң арың; 2—Сір бортты таратқыш борозда; 3—

сифон- 4— топырақтан жасалған бегеі; 5— суару бороздалары; 6— суа

рудың бағыты.

дық өңірінде жасалатын тесіктер арқылы бөліктерге жіберіледі. Бұл бөліктерден су автоматты түрде суару бороздаларына тара-тылады (19 сурет). Бір сушы бір мезгілде 150 шақты бороздаға шамасы 150 л/с су жібере алады.

Бульдозерлердің көмегімен кең тақталап суару әдісі де беті тегістелген көлденен, еңісі 0,001-ге дейін және бойлау еңісі 0,005-ге дейін жыртылған, немесе орылған егістікті сіңіре суару үшін қолданылады. Қең тақталарға су 170—250 л/с шамасында су өт-кізетін уақытша тілінетін құлақ арықтардан бульдозерлер арқылы жіберіледі. Бұл әдісті қолданғанда бульдозер каналдың өңіріне келіп, оның топырағын уақытша тілінген құлақ арық ішіне жыл-жытудың салдарынан топырақ бөгеті жасалады. Сөйтіп уақытша тілінген құлақ арықтың қашасында пайда болған тесіктер арқылы су тақта бетіне ағады. Осыдан кейіш тракторшы төмен қарай жү-ріп, қажет болған жағдайда оны сумен толық бастыру үшін пал-дарды оған көлденең үйеді.

Топырақтьщ су сіңіру және тақтаға жіберілетін судың мөлше-ріне сәйкес бульдозерші — сушыньпң еңбек өнімділігі сағатына 0,4—1,2 га шамасында болады.

Суды бороздаларға тарату үшін қатты және солқылдақ суару кұбырлары, ПШН-165 суарғыш машіиналары және сифондар, тү-тіктер мен қалқандар қолданылады.

102

4.6. Қаптата суару әдісі

Қаптата суару әдісін қолданғанда су жан-жағы палдармен қоршалған суару атыздарына тереңдігі 5—25 см және одан да кеп шамада жіберіліп, топыраққа сіңеді. Суару атызының көлемі не-гізінен учаске бетінің бедеріне, топырақтың су сіңіру мүмкіншіль гіне суару нормасының шамасына байланысты болады және оның шамасы 0,1 гектардан 50 гектарға дейш және одан да мол болады. Суару атыздарын сумен үзақ қаптатқанда топырақтың құра-мы бұзылып, оның борпылдақтылығы, аэрациясы төмендеп, қыш-қылдану процестері тоқталады. Суды ұзақ Қаптатудьщ салдары-нан топырақтағы қоректік заттар сумен бірге^ оньщ төменгі қабат-тарына шайылып кетіп, қоректін сщірілмеитін түріне айналып кетеді. Сондай-ақ ыза судың деңгейшен көтерілщ кетуі топырақ-тын, екінші рет сорланып кетуіне жағдай туғызады. Атыздағы су қабатының шамасы және оны қаптатудың үзақтығы кебейген сай-ын бұл әдіспен суарудьщ теріс жақтары күшейе түседі. Күріштен басқа дақылдардың барлығы алғашкы кезде нашар өсіп, кейіннен ауа мен қоректің аздығынан мүлде еспей қалады.

Суды уақытша қаптатуды (2—3 күн) жүгері, жоңышқа, күздік және жаздық бидай, арпа, сұлы, сорго және басқа да дақылдар жақсы көтереді. Мысалы, бұл дақылдарды жоғарғы агротехника негізінде уақытша қаптата суарғанда Ьділ өзенінін. арғы бе-тіндегі аудандарда .жоғары өнім алынуда.

Қаптата суару әдісінің тиімді жақтарына суару жұмыстарының өнімінің жоғарылығы, тәулік бойы суару мүмкіншілігі, барлық ау-ыл шаруашылық жұмыстарын механикаландыру _мен суару жұ-мыстарын автоматтандыруға мүмкіншіліктің барлығы жатады. Мысалы, Еділ өзенінің арғы бетіндегі Волгоград өңірінде суа-ру атыздарын сумен қаптату әдісімен 10 мың гектардан артық жер суарылады.

Қаптата сурау эдісін қоланудың жағдаилары. Әдетте бүл әдіс • күрішті суару, сорланған жерлерді шаю және көлтабанды суару үшін колданылады. Жүгеріні, жоңышқаны және дәнді дақылдар-ды суару үшін сирек қолданылады.

Күрішті суару үшін еңіс мөлшері шамалы, топырағы суды ор-таша сіңіретін және ыза судың деңгейі жоғары жатқан жерлер тандап алынады. Осы талапты орындаған жағдайда оны үздіксіз каптата суарғанда суармалау нормасының мөлшері шамалылау болады.

Шөп, жүгері және дәнді дақылдарды қаптата суару әдісі елі-міздің халық сирек қоныстанған еңіссіз, немесе еңісінің мелшері шамалы, топырағы суды өте аз және орташа сіңір_етін учаскелерде қолданылады. Бүл учаскелердің ыза суының деңгейі өте төмен және олар түщы болуы қажет. Осындай жағдайда жер беті тегіс-теліп, суару атызының әр гектарына 50—100 л/с шамасында су

!03

жіберілгенде және артық суды агыздан ағызып жібергенде суару нормасының мөлшері гектарына 1200—1600 м^э, ал беті тепстел-меген және артық суы ағызылмаітын үлкен атыздар арқылы ^су-арғанда суару нормасының мөлцері гектарына 3 мын. м³, кейдс одан да көп болады.

4.7. Күріш суару жүйесі

Суару жүйесінің құрамы. Курішті суару жүйесі суару канал-дары және су бүрғыш каналдф жүйесінен, палдар арқылы атыздарға бөлінген суару тақтасішан, жүйедегі қүрылыстардан, жолдардан, орман алқаптарынан және оларды пайдалану үшін қажет болатын қүрылыстардан қ^ралады.

Лрық-атыз жүйесі. Бас каналдан, әр мәнді реттегіш.транзит және гидрометриялық құрылыстармен жабдықталған таратқыш каналдардан және күріш атыздарынан қүралып, суды су көздері-нен күріш атыздарына жеткізу үшің қолданылады.

Су бүрғыш жүйесі құрылыстарымен жабдықталған әр мәнді каналдардан құралады және тақталы дрендерге — су қашыртқы-ларға, учаскелік коллекторларға, бірінші, екінші және үшшші мәнді'шаруашылық коллекторларға және шаруашылық аралық коллекторларға бөлінеді. Су бүрғыш жүйесінің ең үлкен бөлші болып бас коллектор саналады және ол кіші каналдардан.дренаж-дық суларды жинап, су қабылдағыштарға жеткізеді.

Суари тақтасы деп күріш ауысцалы егіс танабының периметрі бойымен суару және су бүрғыш жүйесінің кіші каналдарымен шектелген учаскесін айтады. БірІне-бірі катар жатқан бірнеше суару тақталары ауыспалы егістіқ танабын, ал ауыспалы епстің бірнеше танабы ауыспалы егіс учасікесін құрайды.

Тақтаның ұзындығы 400—1500 м, ал ені 150—250 метрге тең болады Әрбір тақта көлденең палщар аркылы атыздарға бөліне-ДІ. Бүл' атыздардың саны мен көлемі жер бетінің бедерше және еңістің мөлшеріне байланысты боліады. Жалпы-суару атыздары-ның көлемі 2 гектардан кем болмай, оның бір жағының үзындығы 200 метрден кем болмағаны жөн, өійткені барлық ауыл шаруашы-лық жүмыстар атыздың ішінде жү^ргізіледі. Жер бетінің _ бедері қолайлы болған жағдайда барлық суару тақтасы бір бүтш атыз түрінде пайдаланылады. Бүндай гжағдайда оны тақта-атыз деп

атайды

Суару тақталарына (20 сурет) суды салма арықтар арқылы, немесе қүлақ арық-қашыртқылар аррқылы.жібереді.

Салма арықтар, әдетте ондағы ссудыңдеңгейі атыздың бетінен жоғары болатындай етіліп үйілген топырақтан жасалып, атызға су құлақтар арқылы өздігінен ағад^ы. Салма арықтар, әдетте су олардың екі жағына да өздігінен ағатындай болып^ жасалады, сондықтан суару тақтасының ұзын гжағы еңісті бойлай орналасты-

104

I

20-сурет. Ауыспалы егіс алқабында суарғыш және су бұрғыш каналдардың

араласу схемасы:

а— атыздарға белінген ауыепалы егіс танабыньщ планы; б— су кеңінен қап-татылатын және қашыртылатын тақталарға бөлінген ауыспалы егіс танабы; 1—I—VIII—VIII—кесінділер; 1— суару каналы; 2—су б-деыш канал; 3— жол; 4— орман алқабы; 5— учаскелік таратқышқа су жіберетін құлақ; 6— таңталарға су жіберетін ңұлаң арықтардан ңұлаң арық — қашыртқыларға су жіберетін ңүлак; 7— тақталарга су жіберетін құлақ арьщтардан атыздарра су жіберетін құлақ; 8— атыздағы құлақтар; 9— ңұлақ арьщ — қашыртңылардан коллекторга су жіберетін құлақ; 10— труба — кепір.

рылады.Атыздар салма арықтармен салма қашыртқылардың ара-сьшда тек бір ғана атыз орналасатындай болып жобаланады.

Ұзындығы 1000 метрге жететін кең бағытта суарылатын және су қашыртатын тақталар еңіске көлденең орналастырылып, олар-дың беті бір деңгей мөлшерінде тегістеледі, яғни. тақта-атыз жа-салады. Егерде жер бетінің бедеріне байланысты бүл тақтаны екі-

105
үш атызға бөлген жағдайда іөлденең палдардың . суарғыш-қа-шыртқыларымен жанасқан жеріерінде тірек құрылыстары қойы-лады.

Суарғыш-қашыртқылар (20 с;рет, VIII—VIII кесінді) тақтаның ұзын жағына жолдармен қатар «рналастырылады. Жолдар жасау үшін төмен жатқан тақтаның сугрғышынан алынған топырақ пай-даланылады.

Шаруашылық жағдайларынд; кең бағытта суарылатын және су қашыртатын тақталар олардв тегістеуге жұмсалатын қаржы Краснодар тақталарын тегістегецде жұмсалатын каржыдан 10— 20% қана көп болған жағдайда қолданылады.

Қаналдар арқылы жіберілетін судың мөлшерін есептеу. Бар-лық суарғыш және су бұрғыш ганалдардың көлденең кесіндісі трапецйя тәрізді болып жасалады. Каналдармен ондағы құры-лыстардың өлшемдері олар арқылы жіберілетін судың ең көп және ең кем мөлшерін өткізе алатындай етіп гидравликалық есептер арқылы анықталады. Каналдардың биіктік жағдайы арық-атыз жүйесінде үлкен каналдардың децгейі кіші каналдар деңгейінен жоғары, ал бұған керісінше су бурғыш жүйесінде кіші каналдар деңгейі үлкен каналдардың деңгейінен жоғары болуымен анықта-лады және су тарату жүмыстарын автоматтандыру жағдайына да байланысты болады.

Ең шеткі қорғау каналдары күрішті суару жүйесіне нөсер жау-ған мезгілде 10% қамтамасыздықпен келетін суды еткізу жағ-дайына тексеріледі.

Дренажды-қашыртқы суларды түщы сумен араластырьш өсім-діктерді суаруға пайдаланады.

Суарғыш және су бұрғыш каналдарды жасау. Салма арықтар ең биік жерге орналасқан атызға су қаптатуға болатындай етіп жобаланады немесе кең бағытты суарылатын және су қашырта-тын ең биік жерге орналасқан тақтаға суды алғашқы рет қаптат-кан және суарғыштар аркылы судың ең көп мөлшері өтетін кезде 10—15 см қалыңдықта қаптататындай етіп жобаланады. Ал су қаптату қабатын үзбеу үшін және суарғыштан өтетін судың мөл-шері аздау болған кезінде 25 см қалыңдыққа қаптататындай етіп жобалануы керек. Судың салма суарғыштардың құлақтарынан атызға өткенде кемитін қысымының мелшері 5—15 см тең болады. Учаскелік таратқыштар, салма суарғыштар жәие суарғыш қа-шыртқылар түбі әдетте еңіссіз және қашылы болып жобаланады. Ал суару жүйесінің қалған үлкен каналдары еңістеліп жобалана-Ды, оларды жобалағанда суару жумыстарын автоматтандыру мен реттегіш қүрылыстарды телемеханика арқылы басқару жағдай-лары ойластырылуы керек.

Су таратуды автоматтандыру шаруашылық аралық жуйеде ұйымдастырылады. Бүған суды аты;здарға жіберу, барлық бөге-гіш құрылыстары мен құлақтардың ттөменгі бьефтерінде су дең*

гейінің түрақты шамасьш гидравлик^_ЛЬІҚ құралдармен автомат-тандыруды қамтамасыз ету және шар>уашылық аралық каналдар-ды-т.елемеханикамен бірлесе отырып электрогидравликалық қү-ралдармен автоматтандыру жатады. ^_ұл _мүМкін болу үшін құры-лыстар үстіндегі судың децгейінің І^—25 см тең болуы жобала-нады.

Су бүрғыш әр мәнді каналдардағ^ судың деңгейі суару үзақ-тығы 3 тәулік шамасында болған жа^_дайда ең төмен жерге орна-ласқан атыздың деңгейінен 0,5 метр_Ге _ТӨмен болуы керек.

Суарғыш және су бұрғыш канал^_ардьщ түбінің еңісі оларға су ең көп мөлшерде жіберілгенде он^_щ _ағу жылдамдығын мына шамалардан аспауын қамтамасыз ету; _керек: құмды және қүмдақ жерлерде 0,5 м/с, жеңіл және орташ^ саздақ жерлерде 0,7, ауыр саздақ және балшықты топырақтард^-_і₎о м/с. Ең кеп мөлшер-дегі суды жібергенде салма арықтар_мен учаскелік таратқыштар-да су ағысының ең кем жылдамдығы о,2 м/с-ден кем болмау ке-рек. Жіберілетін судың мөлшері 10 ^з/_с__қа дейін болғанда суар-ғыштардың будырмақтылық коэффиц_Иент{ 0,025, ал су бұрғыштар үшін —0,03 шамасында болады.

Каналдардың ені оларды тілу үщщ қолданылатын механизм-дерге сәйкес жобалануы керек. Суар_у каналдарының түбінің ені 0,6; 0,8; 1,2; 1,5; 2,0; 3; м және т. б. Ж_обаланып, ал су бүрғыш ка-налдардың ені 1 метрден кем болмайтындай болып жобаланады.

Топырақ арнасында ететін суарғ^_ІШ _және _су бұрғыш канал-дардың дымқыл баурайы жеңіл топы_рақтар _үші_н 2—4, орташа — 1,5—2,0 және ауыр топырақтар үшін ^5 мөлшерінде қабылданады.

Егерде суару каналдары тығыры^_қа орналасқан болса, онда олардың ішкі баурайы жеңіл топыра^_тар ү_Ш;_н |-д _Орта топырақ-тар—1 — 1,25 мөлшерде болады: Ал қашылардың сыртқы бау-райы 1:1,5 мөлшерінде қабылданады.

Ханалдағы судың деңгейінен олар_дың бермалары мен қашы-лары 0,2 метрден 0,4 метрге дейін биі^ болуы керек.

Екі қашының да жоғарғы ені жіберілетін судың мөлшері 2 м³/с болғанда—1 м, 2—5 м³/с б^_лғанда _з м — және 5—10 мз/с болғанда оның біреуінің ені 3 м болып, екіншісінің ені —4,5 м болады.

Каналдардың тереңдігі 2 метрден _көп болған жағдайда бер-маның ені 3 м.етр шамасында болады.

Атыздарды жасау. Атыз палдарьц_шң көлденең кесіндісі тра-пеция тәрізді болып, атыз деңгейінен 40—50 см биік және жоғар-ғы ені 40—50 см болады. Палдардың баурайын 1,5—2,0 мөлшерін-де белгілейді.

Көлденең палдардың салма арық>_ардың _қаШылары және жол-дармен қыйылысқаи жерлерінде ату₃дан-атызға ауыл шаруа-шылық машиналарының өтуін қамтаіиасыз ё_Ту үшін олардың 8— 10 метрлік бөлігінің баурайлары 1:4„_ге _тең болып жасалады.

107

Атыздың біркелкі дымқылдаіуы және біркелкі қурғауы үшін оны бойлап тереңдігі 20—30 см хыралар қазылады.

Салма арықтардансуды атызіарға және атыздардан салма су бұрғыш каналдарға жіберетін қуіақтарды атыздың қарама-қарсы бүрыштарына орналастырады. Сондай-ақ атызға су жіберетін құрылыстар жердің ең биік уч;скелеріне орналастырылып, ал атыздан суды ағызып жіберетін -сұрылыстар р.ң төменгі учаске-лерге орналастырады.

Су бұрғыш каналдарда тірек ^ұрылыстары тек су сіңіруі жо-ғары, сбрланбайтын топырақтарда судың бүйірден фильтрациясын азайту үшін ғана жасалады. Ал суару каналдарында тірек құры-лыстары ондағы судың деңгейін р^ттеу үшін жасалады. Гидротех-никалық қүрылыстар белгіленген [лгі жобаларына сәйкес, немесе үқсас-жобаларға сәйкес салынады.

жүктеу 5,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 16