73
0
1
1
n
Еркін нейтрондардың
-радиоактивтілігі үшін
Е
max
782 кэВ
.
е
-
қармау
немесе
К -
қармау жағдайында протонның нейтронға түрленуі мына схема
бойынша жүреді:
1
p
0
e
1
0
0
0
e
Осы кезде
ядроға жақын атомның К -қабатынан бір электрон жоғалады.
Протон нейтронға түрленіп,
К -электронды «қармап» алғандай болады.
Бета-ыдыраудың бұл түрінің ерекшелігі ядродан тек
0
e
антинейтрино ұшып
шығатынында. Атомның
К -қабатынан бір электронның жоғалуы атомның ішкі
электрондық
қабықшаларынының
арасында
сипаттамалық
рентген
сәулеленумен бірге жүретін электрондық ауысуларға әкеледі.
Гамма-сәулелену энергиясы ядролардың қозған энергетикалық күйден
негізгі немесе аздау қоздырылған күйге ӛткен кезде, сондай-ақ ядролық
реакциялар кезінде шығарылатын
қатаң электромагниттік сәулелену болып
табылады.
γ-сәулелену радиоактивтіліктің ӛздігінен шығарылмайтын түрі. Ол α- және
β-ыдырауларда ілесе жүреді және ядролардың заряды мен массалық санының
ӛзгеруін тудырмайды. γ-сәуле тума ядродан (аналық ядродан емес)
шығарылады және ӛзінің түзілу мезетінде қоздырылған күйде болады. Ядроның
қоздырылған күйінен негізгіге ӛтуі шамамен
10
13
10
14
с
уақытта ӛтеді, бұл
қоздырылған атомның ӛмір сүру уақытынан (10
8
с) едәуір аз.
γ-сәулелену спектрі
сызықты болып табылады, бұл атом ядроларының
энергетикалық күйлерінің дискреттілігін дәлелдейді.
γ-сәуле ӛте қысқа толқынды болғандықтан, оның толқындық қасиеті әлсіз
байқалады, ал корпускулалық қасиеті айқын кӛрінеді. Сондықтан γ-сәулеленуді
γ-квант бөлшектерінің ағыны ретінде қарастырады.
γ-кванттар нӛлдік тыныштық массасына ие бола отырып ортада баяулай
алмайды, сондықтан γ-сәуле заттан ӛткен кезде не онда жұтылады, не одан
шашырайды.
γ-сәуле заттан ӛткен кезде ілесе жүретін негізгі процестер:
-
фотоэффект немесе
γ-сәуленің фотоэлектрлік жҧтылуы – атомның γ-
квантты жұту салдарынан ішкі электрондық қабықшасынан электронды және
сонымен бірге сипаттамалық рентген сәулесін шығаруы. Фотоэффектіде γ-
кванттың энергиясы аз аймақтарында
Е
100 кэВ
жұту механизмі басым.
-
Комптон-эффект (комптондық шашырау)
Е
500 кэВ
энергияларда
γ-кванттың затпен әсерлесуінің негізгі механизмі болып табылады.
-
Электронды-позитронды жҧптың тҥзілуі (
Е
1,02 МэВ
2
m
e
c
2
)
Е
10 МэВ
энергияларда γ-кванттың затпен әсерлесуінің негізгі процесі
болып табылады.
Егер γ-квант энергиясы ядродағы нуклондардың байланыс энергиясынан
(7
8 МэВ)
артық болса, онда γ-кванттың жұтылу нәтижесінде
ядролық