Қоршаған ортаны модельдеуде сапалы мүмкіндіктерге ие, сезімдік тұрғыдан түсініктіұғымдар жиынтығы негізінде құрылады, алдын ала жазылып қойған программа кодын көп рет қолдануға мүкіндік береді

Күн және уақыт типі

Күнмен және уақытпен жұмыс істеу төмендегідей қосалқы программалар пайдаланылады:

1. 
   Function Date:TDateTime; –ағымдағы күнді береді;
   
2. 
   Function DateToStr (D:TDateTime):String;-күнді символдар жолына түрлендіреді;
   
3. 
   Function DateTimeToStr (D:TDateTime)- күн мен уақытты символдар жолына түрлендіреді;
   
4. 
   Function FormatDateTime(Format:String; Value:TDateTime):String;П – күн мен уақыт Format параметрінің спецификаторына сәйкес Value параметрін символдар жолына түрлендіреді;
   
5. 
   Function Now:TDateTime; – ағымдағы күн мен уақытты береді;
   
6. 
   Function Time:TDateTime – ағымдағы уақытты береді;
   
7. 
   Function TimeToStr – уақытты жолға айналдырады.
   

Procedure TfmExample.bbRunClick(Sender:TObject);

Var k:double;

Begin

K:=StrToFloat(edinput.text);

Except

ShowMessage; (“Нақты санның жазылуында қате бар”);

Exit

//енгізу жолын Edinput-қа айналдыру

Edinput.SetFocus;

End;

1. 
   Object Pascal тіліндегі мәліметтер типіне жалпы сипаттама беріңдер.
   
2. 
   Қарапайым типке қандай типтер жатады?
   
3. 
   Реттелген типке қандай типтер жатады?
   
4. 
   ORD(X) жәнеPRED(X) функцияларының қызметі қандай және оларды қандай типтерге қолдануға болады?
   
5. 
   SUCC(X) функциясының қызметі қандай?
   
6. 
   Бүтін тптердің қандай түрлері бар және олар қалай белгіленеді?
   
7. 
   Бүті типтерге қандай стандартты процедуралар мен функциялар қолданылады?
   
8. 
   Object Pascal тілінде логикалық тптердің ұандай түрлері қолданылады.
   
9. 
   Символдық типтер қалай белгіленеді және олардың мәндері қалай анықталады?
   
10. 
    Саналатын типтер қалай белгіленеді олардың ең жоғарғы мәні қаншаға тең?
    
11. 
    Аралық тип деп қандай типті айтамыз және олар қалай бейнеленеді?
    
12. 
    Аралық типтердің қызметін сүйемелдейтін функцияларды атаңдар және олардың қызметтері қандай?
    
13. 
    Реттелген типтерден нақты типтердің айырмашылығы қандай?
    
14. 
    Нақты типтермен жұмыс істеуге арналған математикалық функцияларды атаңдар және олардың қызметі қандай?
    
15. 
    Күн және уақыт типі қалай анықталады?
    
16. 
    Күн және уақытпен жұмыс істеуге арналған қандай қосалқы программалар бар?
    
17. 
    Object Pascal тілінде қанша құрылымдық тип бар?
    

Кез келген құрылымдық типтер осы элементтер типін құрайтын жиынмен сипатталады. Object Pascal тілінде оларды 4- ке бөлуге болады: массивтер, жиындар және файлдар.

Object Pascal тілінде типтер бірінің ішіне бірі еркін орналаса алады, олардың кез келгенінің ұзындығының қосындысы 2 Гбайттан аспауы тиіс.

Масссивтер

Object Pascal тілінде массивтер басқа программалау тілдеріндегі элементтер типіне ұқсас келеді. Массивтердің айырымдық ерекшеліктері олардың компоненттерінің бәрі бір типті мәліметтер болады (құрылымдық болуы мүмкін). Бұл компоненттерді өте оңай реттеуге және олардың реттік номерін көрсету арқылы кез келгенімен жұмыс істеуге болады, мысалы:

Type

Matrix=array[byte] of single;

Var

M:matrix:

I:integer:

Begin

…

End.

Мұндағы <тип аты>- индентификатор атауы;

Array, of- қызметші сөздер;

<индекстік типтер тізбегі>- үтір арқылы ажыратылған бір немесе бірнеше индекстік типтер тізбегі.

Object Pascal тілінде индекстік тип ретінде өлшемі 2 Гбайттан артпайтын кез келген реттелген типті пайдаланцуға болады.

Айнымалыны массив ретінде анықтауға болады, массив типін алдын- ала сипаттамай- ақ, айнымалы ретінде тікелей сипатталынады. Мысалы,

Var

Әдетте, индекстік тип ретінде аралық тип пайдаланылады, мұнда индекстін шекарасының өзгерісі беріледі. Массивті сипаттауда of сөзінен кейінорналасқан типтің өзі Object Pascal-дың кез келген типі болуы мүмкін, тіпті басқа массив болуы мүмкін.

Мысалы,

Type

Мұндай жазуды ықшамды етіп сипаттауға болады:

Type

Mat=array[0..5,-2..2,char] of byte;

Var

Begin

a[2,1]:=2;

a[1,2]:=3;

a[2,2]:=4;

end.

Болса, онда жадында 1, 3, 2, 4 мәндерімен байттар бірінен соң бірі орналасады.

Var

begin

a:=b;

End.

Массивтер үшін қатынас операциялары анықталамаған.

Мысалы, төмендегі жазу қате:

If a=b then…

Екі массив элементтері бойынша салыстырылады. Мысалы:

Var

p: Boolean;

i: byte;

begin

P:=true;

Ifa[i]<>b[i] then p:=False;

If p then

…

End.

Var

B:array of array of char;

C:array of array of array of real;

Бұл мысалдағы динамикалық А массивінің бір, В массивінің екі, С массивтің үш өлшемі бар. Жалдыны бөлу мен динамикалық массивтердің әрбір өлшемі бойынша индекстердің шекарасын көрсету программаның орындалуы барысында SetLegth фнукциясының көмегімен массивті тағайындау жолымен жүзеге асырылады. Мұндай оператордың орындалуы барысынада:

SetLegth(А, 3);

Бір өлшемді А динамикалық массиві тағайындалады, яғни үш бүтін санды орналастыруға жететін жадыдан орын бөлінеді. Динамикалық массивтің кез келген өлшемі бойынша индекстің төменгі шекарасы 0 (нолге) тең, сондықтан А массивтің индексінің жоғарғы шекарасы 2- ге тең болады.

Динамикалық массивтің идентификаторы жадының алғашқы байтының адресінен тұратын көрсеткішке сілтеме жасап, бөлінген орынға массивті орналастырады. Сондықтан осы жадыны босату үшін индентификаторға Nil мәнін меншіктеу жеткілікті (басқа тәсілмен Finanaize процедурасмын пайдалануаға болып табылады).

Var

Begin // жадыны үлестіреміз:

SetLegth(А, 10);

SetLegth(B, 20);//Массивтреді пайдаланамыз:

A:=Nil;

Finanalize(B);

Орнатылған динамикалық массивтің ұзындығын өзгертуге алдымен жаңа массивті орналастыруға қажетті жады даярланады, одан кейін екі массивтің элементтері жаңа орынға тасымалданады да, бұрынғы массивке бөлінген жады босатылады. Үлкен динамикалық массивтің шекараларын өзгертуге байланысты қосымша уақытты қысқарту үшін бірден ұзындығын үлкен массив құру қажет.

Көп өлшемді массивтерде алдымен оның алғашқы өлшемінің ұзындығын тағайындалады, одан кейін екінші, үшінші т.с.с.

Мысалы,

A:array Of array of integer;// екі өлшемді динамикалық массив;

Begin // бірінші өлшемнің ұзындығын тағайындаймыз (бағандар өлшемі);

SetLegth(А, 3);

// әрбір бағанның ұзындығын береміз;

SetLegth(А[0], 3);

SetLegth(А[10], 3);

SetLegth(А[2], 3);

…

End;

SetLegth(А, 3);

// әрбір бағанның ұзындығын береміз;

SetLegth(А[0], 3);

SetLegth(А[10],4);

SetLegth(А[2], 5);

Көпөлшемді динамикалық массивтерде N-1 өлшемінің әрбір элементі динамикалық массив болуы мүмкін, сондай- ақ, ол тағайындауды талап етеді. Мысалы 3х3х3 өлшемді нақты куб массивті тағайындау қажет:

Var

I,j:integer;

Begin

SetLegth(А, 3);

Begin

For i:=0 to 2 do

SetLegth(А[I,j], 3);

End;

End;

Delphi ортасында экранға массив элементтерін енгізу және шығаруды компоненттер палитрасын Additional бетінде орналасқан Stringrid компонентінің көмегімен ұйымдастырылаған ыңғайлы. Бұл компонент ақпаратты кесте түрінде бейнгелеу үшін пайдаланылады. Кесте белгілкенген және жұмыс аймағынан тұрады. Белгіленген аймақ жұмыс аймағының жол және баған атауларын шығару және тышқанның көмегімен олардың өлшемін басқару қызметін атқарады. Белгіленген аймақ басқа түспен ерекшеленген және оған клавиатурадан ақапарат енгізуге болмайды. Белгіленген аймақтын жолдары мен бағандар саны FixedRows және FixedCols қасиетінде көрсетіледі. Ал, жұмыс аймағы RowCount- жол және ColCount баған ақпараттарынан тұрады, оны программалық жолмен де, тышқанның немесе клавиатураның да көмегімен өзгертуге болады. Программадағы ақпаратпен қатынас Cells[Acol,AROW:integer]:String қасиетінің көмегімен жүзеге асырылады. Мұндағы Acol- кестенің баған нөмері, ал AROW- жол нөмері, ал нөмірлеу нөлден басталады. Сонымен қатар, қосымша батырмаларсыз кестенің өлшемін басақару үшін компоненттер палитрасының Samplesбетінде орналасқан SpinEdit редактор өрісін пайдалануға болады. Енді осы компоненттердің қызметін пайдаланатын мысал қарастырайық.

Алдымен формаға Additional бетінен: Stringrid1, Stringrid2 және Stringrid3 компоненттерін, ал Samples бетінен SpinEdit1, SpinEdit2 және есептеу процесін орындау үшін Button1 компоненттерінің орналастырамыз. Бұл мыслада барлық StringGrid компоненттері үшін белгіленген аймақ пайдаланылмайды. Объектілер Инспекторы FixedRows және FixedCols қасиеттерінің мәніне 0 мәнін меншіктейміз. Есеп шартына сәйкес StringGrid компоненттері үшін n жол мен m бағанның ең жоғарғы шектік мәндерін тағайындаймы:

StringGrid1	RowCount=6; ColCount=8
StringGrid2	RowCount=8; ColCount=1
StringGrid3	RowCount=6; ColCount=1

StringGrid1 компонентіне ескертусізклавиатурадан мән енгізбес үшін осы компонент үшін объектлер инспекторы терезесіндегі Options қасиетіндегі + белгісін тышқанмен жылдам екі рет басқанда ашылған GoEditing командасына True мәнін тағайындаймыз. Ал, SpinEdit1, SpinEdit2 компоненттері үшін төмендегідей қасеиттерге мән береміз:

SpinEdit1	MaxValue=1 MinValue=6
SpinEdit2	MaxValue=1 MinValue=6

Енді SpinEdit1 және SpinEdit2 компоненттері үшін осы оқиғаларды өндеу процедураларын ққұрайық. Ол үін курсорды SpinEdit1 және SpinEdit2 компоненттерінекелтіріп тышқанның батырмасын жылдам екі басамыз. Нәтижесінде программалар коды терезесінде:

Procedure SpinEdit1Cgange(Sender:TObject);

Procedure SpinEdit2Cgange(Sender:TObject);

Оқиға өндеуші процедураларын аламыз.

Программа мәтіні төмендегідей:

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdCtrls, Spin, Grids;
type

TForm1 = class(TForm)

StringGrid1: TStringGrid;

StringGrid2: TStringGrid;

StringGrid3: TStringGrid;

SpinEdit1: TSpinEdit;

SpinEdit2: TSpinEdit;

SpinEdit3: TSpinEdit;

SpinEdit4: TSpinEdit;

Button1: TButton;

Button2: TButton;

Label1: TLabel;

Label2: TLabel;

Label3: TLabel;

Label4: TLabel;

Label5: TLabel;

Label6: TLabel;

Label7: TLabel;

Label8: TLabel;

Label9: TLabel;

Label10: TLabel;

Label11: TLabel;

Label12: TLabel;

Procedure SpinEdit1Change(Sender:TObject);

Procedure SpinEdit2Change(Sender:TObject);

Procedure FormCreate(Sender:TObject);

Procedure Button1Click(Sender:TObject);

Procedure Button2Click (Sender:TObject);

Private {Private declarations}

Public {Private declarations}

End;

Var

implementation

Var

X:array[1..8] of extended;

Y:array[1..6] of extended;

m,n,p,q:integer;max,min:extended;

Begin

SpinEdit2.Text:='6';

SpinEdit3.Text:='2';

SpinEdit4.Text:='3';

StringGrid1.RowCount:=4;

StringGrid1.ColCount:=6;

StringGrid2.RowCount:=6;

StringGrid3.RowCount:=4;

End;
Procedure TForm1.SpinEdit1Change(Sender: TObject);

Begin

StringGrid1.RowCount:=n;

StringGrid3.RowCount:=n;

End;
Procedure TForm1.SpinEdit2Change(Sender: TObject);

Begin

n:=StrToint(SpinEdit2.Text);

StringGrid2.RowCount:=m;

End;

Procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

StringGrid1.RowCount:=n;

StringGrid3.RowCount:=n;

m:=StrToint(SpinEdit2.Text);

StringGrid1.ColCount:=m;

StringGrid2.RowCount:=m;

p:=StrToint(SpinEdit3.Text);

q:=StrToint(SpinEdit4.Text);

for i:=1 to n do

for j:=1 to m do

A[i,j]:=StrToFloat(StringGrid1.Cells[j-1,i-1]);

Max:=A[1,1]; //Ең үлкен және ең кіші элементті табу

for i:=1 to n do

for j:=1 to m do

if A[i,j]>max then max:=A[i,j]

else if A[i,j]

label9.Caption:=floattostr(max);

label2.Caption:=floattostr(min);

for j:=1 to m do // X[j] массивін шығару

begin

StringGrid2.Cells[0,j-1]:=FloatToStrF(X[j],ffFixed,3,1);

end;

for i:=1 to n do // Y[i] массивін шығару

Y[i]:=A[i,q];

StringGrid3.Cells[0,i-1]:=FloatToStrF(X[j],ffFixed,3,1);

end;

Procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end.

1. 
   Масссив дегеніміз не және оның жазылуы форматы қандай?
   
2. 
   Динамикалық массив дегеніміз не жән олар қалай бейнеленеді?
   
3. 
   Setlength функциясының қызметі қандай?
   
4. 
   Р және n натурал санадары мен а₁...,а_n бүтін сандары берілген. а₁...,а_n тізбегінің Р санына еселі болатын мүшелерінің көбейтіндісін табындар?
   
5. 
   P, q және а₁...,а_n бүтін санадары берілген (P>q>=0). а₁...,а_n тізбегінде модулі Р-ға бөлгенде q қалдық беретін мүшелерін нолмен алмастырындар.
   
6. 
   а₁...,а_n тізбегіндегі
   

б) тақ және теріс

в) 5- ке бөлінетін және 7- ге бөлінбейтін;

г) |a_j|2 шартын қанағаттанадыратын мүшелерінің қосындысын және санын табатын программа құрыныз.

7. 
   A(m,n) матрицасының әр жол элементтерінің ең үлкен экранға шығаратын программа құрыныз.
   
8. 
   A(m,n) матрицасының диагональдарындағы ең кіші элементті экранға шығаратын программа құрыныз.
   
9. 
   A(m,n) матрицасының диагоналндағы және одан жоғары жатқан элементтерін нольмен алмастырындар.
   

Жазуларды сипаттаудың форматты төмендегідей:

End;

Record, end; қызметші сөздер (жазу соңы дегенді білдіреді);

Жазудың әрбір бөлімі бір немесе бірнеше өріс атауларынан тұрады, олар бір- бірінен үтір арқылы ажыратылып жахзылады. Индентификатордан кейін қос нүкте қойылып, өрістер типі сипатталады. Мысалы:

Type

BirthDay=record

Year:Word;

End;

A, B: BirthDay

Бұл мысалда BirthDay типі, өрістері Day, Month, Year болып келген жазу; А және В айнымалылары BirthDay типті жазудан тұрады.

Массивтердегідей, жазу типті айнымалының мәнін типі дәл сондай бсақа айнымалыға меншіктеугеболады, мысалы:

а:=b

a.day:=27;

b.year:=1963;

қабаттасқан өрістер үшін нақтыллауды жалғастыра беруге болады:

Type

BirthDay=record

Year:Word;

End;

Var

Name:string;

Bd: BirthDay;

End;

…

If c.Bd.Year=1963 then…

Жазудың өрісіне кіруді жеңілдету үшін Width жалғастыру операторы пайдаланылады.

Width<айнымалы> do <оператор>;

Мұндағы Width, do- қызметші сөздер; <айнымалы>-жазу тпті айнымалы, мұнда бірінің ішіне бірі орнласқан өрістер тізімі жазылады; <оператор>- Object Pascal тілінің кез келген операторы.

c.Bd.Month:=9;

Бұл төмендегі жазумен бара-бар:

Width c.Bd.do Month:=9;

Width c do Width Bd.do Month:=9; немесе

Width c.Bd.do Month:=9;

Object Pascal тілінде бірнеше вариатты өрісі бар жазуларды пайдалануға болады, мысалы:

Type

Forma\record

Case byte of

0:(BirdthPlace:String[40]);

1:(Country: String[20]);

EntryPort: String[20]);

EntryDate: 1..31;

EntryDate: 1..31)

End;

Өзгермелі бөлігінің бір ерекшелігі барлық берілген варианттар бір-біріне қабаттасып орналасады, яғни олардың әрқайсысынан бөлінген бір жадыда ғана орналасады. Бұл типтерді түрлендірудің қосымша мүмкіндіктерін алады, мысалы:

Var

Mem4:record

1:(Wo:array[0..1] of word);

2:(lo:longInt);

End;

Var

Xb:byte;

Begin

Width m do

Begin

lo:=Trunc(2*Pi*x);

if by[1]=0 then

xb:=x[0]

else

else

end;

End.

Хабарланған жазудағы өрістердің атауы бірегей болуы тиіс. Егер жазу жазу өрістерінен тұратын болса, олар бірінің ішіне бірі орналасқан болса, онда олардың атаулары қабаттасудың әртүрлі деңгейлерінде қайталануы мүмкін.

Топтағы 9 оқушының оқу үлгерімін орта баланың кему реті бойынша сұрыптап шығаратын программа құрайық. әрбір жазу оқушының атынан және үш пәннен алған бағасынан тұратын болсын.

Алдымен интерфейсті құрамыз. Жазулармен жұмыс істегенде экранға ақпаратты енгізу мен шығаруды StringGrid компоненті арқылы ұйымдастырған ыңғайлы. Ол үшін формаға StringGrid және Button компонентін орналастырамыз. Бағандар мен жолдарға сәйкес жолдарды енгізу үшін StringGrid компонентінің белгіленген аймағы пайдаланылады. Сондықтан объектілер инспекторы терезесіндегі FixedCols және FixadRows қасиеттеріне 1 мәнін тағайындаймыз. Есептің шартына сәйкес баған және жолдар санын көрсететін қасиеттерге: ColCount=6 және RowCount=10 мәндерін тағайындаймыз. StringGrid компонентіндегі жолдарды толық көру үшін вертикаль орағыш жолағын орнатуға болады, ScrollBars қасиетіне ssVertical мәнін тағайындаймыз. StringGrid компонентіне клавиатурадан ақпарат енгізіп, жөндеу мүмкіндігіне алу үшін +Options қасиетіндегі goEditing жолына true мәнін беру қажет. Осы мәндер толық тағайындалып болғаннан кейін программа коды терезесіне FormCreate эәне Button1Click оқиға өндеуші процедураларын құрамыз.

unit Unit1;
interface
uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdCtrls, Grids;
type

TForm1 = class(TForm)

StringGrid1: TStringGrid;

Button1: TButton;

procedure FormCreate(Sender:TObject);

procedure Button1Click(Sender:TObject);

private

{ Private declarations }

{ Public declarations }

end;
var

Form1: TForm1;

type

fio:string[20];

mat,phiz,chem:integer;

srball:real;

end;

var mzap:array[1..9] of zap;

var i:integer;

begin with StringGrid1 do

begin

Cells[1,0]:='fio';

Cells[2,0]:='matem';

Cells[3,0]:='phyzics';

Cells[4,0]:='Chemstry';

Cells[5,0]:='srball';

for i:=1 to 9 do

Cells[0,i]:=intToStr(i);

Cells[1,1]:='Kanat';Cells[2,1]:='5';Cells[3,1]:='5'; Cells[4,1]:='5';

Cells[1,2]:='Sanat';Cells[2,2]:='4';Cells[3,2]:='4'; Cells[4,2]:='4';

Cells[1,3]:='Janat';Cells[2,3]:='3';Cells[3,3]:='4'; Cells[4,3]:='4';

Cells[1,4]:='Marat';Cells[2,4]:='4';Cells[3,4]:='3'; Cells[4,4]:='3';

Cells[1,5]:='Sara';Cells[2,5]:='5';Cells[3,5]:='5'; Cells[4,5]:='4';

Cells[1,6]:='Clara';Cells[2,6]:='4';Cells[3,6]:='4'; Cells[4,6]:='5';

Cells[1,7]:='Janna';Cells[2,7]:='2';Cells[3,7]:='3'; Cells[4,7]:='3';

Cells[1,8]:='Dana';Cells[2,8]:='5';Cells[3,8]:='4'; Cells[4,8]:='3';

Cells[1,9]:='Erlan';Cells[2,9]:='5';Cells[3,9]:='5'; Cells[4,9]:='3';

for i:=1 to 9 do

with mzap[i] do

begin

mat:=StrToInt(Cells[2,i]);

phiz:=StrToInt(Cells[3,i]);

chem:=StrToInt(Cells[4,i]);

srball:=( mat+phiz+chem)/3;

Cells[5,i]:=FloatToStrF(srball,ffFixed,5,2);

end;end;end;

procedure Button1Click(Sender:TObject);

var i,j:integer; vper:zap;

begin

with StringGrid1,mzap[i] do

begin

fio:=Cells[1,i];

phiz:=StrToInt(Cells[3,i]);

chem:=StrToInt(Cells[4,i]);

srball:=( mat+phiz+chem)/3;

Cells[5,i]:=FloatToStr(srball,ffFixed,5,2);

end;

for j:=9 downto i do

if mzap[j-1].srball

begin

mzap[j-1]:= mzap[j];

mzap[j]:=vper;

end;

with stringGrid1,mzap[i] do

begin

fio:=Cells[1,i];

phiz:=StrToInt(Cells[3,i]);

chem:=StrToInt(Cells[4,i]);

srball:=( mat+phiz+chem)/3;

Cells[5,i]:=FloatToStr(srball,ffFixed,5,2);

end; end;

Прогамманың орындалу нәтижесі 5.2-суретте көрсетілген.