Қоршаған ортаны модельдеуде сапалы мүмкіндіктерге ие, сезімдік тұрғыдан түсініктіұғымдар жиынтығы негізінде құрылады, алдын ала жазылып қойған программа кодын көп рет қолдануға мүкіндік береді

Object Pascal тілінде кез келген мәліметтер өзінің типімен сипатталады. Мәліметтер типі объект қабылдай алатын мүмкін мәндер жиынтығын анықтайды. Сонымен қатар, мәліметтер типі дербес комьютердің жадындағы мәліметтердің ішкі берілуі форматын да анықтайды. Object Pascal тілі мәліметтердің тармақталған құрылымымен сипатталады.

Енді барлық типтерге қысқаша сипаттама берейік.

Қарапайым типтер

Қарапайым типке реттелген, нақты типтер және мерзім-уақыт типтері жатады. Реттелген типтер мүмкін болатын болатын мәндерінің шектелгендігімен ажыратылады. Бұл мәндерді белгілі бір ретпен реттеуге болады, сонымен қатар, мәнін реттік номерін бүтін санмен беруге болады.

Нақты типтердің де, нақты санның ішкі берілу форматы мен анықталатын мәндерінің мөлшері көрсетіледі. Бірақ нақты типтердің мүмкін мәндерінің мөлшерінің көптігі соншалық, оны олардың әрқайсысын бүтін санмен белгілеу мүмкін емес.

Мерзім және уақыт типі мерзім мен уақытты белгілеуге арналған. Дәлірек айтсақ, оны сақтау үщін нақты формат пайдаланылады.

Реттелген типке: бүтін, логикалық, символдық, саналатын және аралық тип жактады. Аталған типтердің әрқайсысы х өрнегінің мәнінің реттік номерін беретін ORD(x) функциясын қолдануға болады.

Бүтін типтер үшін ORD(x) функциясы х тің мәнінің өзін береді. ORD (x) функциясын логикалық, символдық және саналатын типтерге қолданып: логикалық тип үшін 0 мен 1 аралығындағы бүтін оң санды, символдық тип үшін 0 мен 255 аралығындағы сандарды, ал саналатын типтер үшін: 0 мен 65535 аралығындағы садарды береді. Аралық тип негізгі реттік типтің барлық қасиеттерін сақтайды, сондықтан оған ORD(x) функциясын қолдану сол типтің қасиетіне тәуелді болады.

Сондай-ақ, реттелген типтерге төмендегідей функцияларды қолдануға болады:

PRED(X)П функциясы реттелген типтің алдынғы мәнін береді, яғни ORD(x-1) –дің реттік номеріне сәйкес мән немесе ORD(Pred(x))= ORD(x)-1;

SUCC(X) функциясы ORD(X)+1-дің реттік номеріне сәйкес келетін реттелген типтің келесі мәнін берді, яғни ORD(Succ(x))= ORD(x)+1.

Мысалы, егер прораммада төмендегшідей айнымалылар анықталған болса,

Var C:Char;

Begin

C:=’5’;

Онда PRED(C) функциясы ‘4’ символын, ал SUCC(C) п функциясы ‘6’ символын береді.

Егер кез келген реттелген типті сандық осьтің қандай да бір кесіндісінен орын алатын солдан оңға қарай өсетін реттелген мәндер жиыны ретінде қарастыратын болсақ, онда PRED(X) функциясы осы кесіндінің сол жақ ұшына дейін, ал SUCC(X) функциясы оң жақ ұшына дейін анықталмаған.

Бүтін типтер. Бүтін типтердің мүмкін болатын мәндерінің аралығы олардың жадыдан алатын бір, екі, төрт немесе сегіз байт орнына тәуелді болады. Бүтін типтердің мүмкін болатын мәндерінің аралығын кесте түрінде былай сипаттауға болады:

B, s, w, I, l-әріптерімен сәйкес Byte, ShortInt, Word, Integer, LongInt

типтері белгіленеді; ал vb, vs, vw, vi, vl әріптерімен осы типтердің айнымалы екені көрсетіледі. Квадрат жақшада міндетті емес параметр көрсетіледі.

Бүтін типтерге қолданылатын стандартты процедуралар мен функциялардың типтері төмендегі кестеде келтірілген.

Ord (False)=0;

Ord(True)<>0;

Succ(False)= True;

Pred(True)=False;

Логикалық тип реттелген типке жататын болғандықтан қайталану операторында есептеу үшін пайдалануға болады, мысалы,

Var

L:Boolean;

For L:=False to True do ..

Delphi 32 жүйесінде Boolean типі үшін алынатын мән Ord(True)=+1, ал Bool WordBool және т.б. типтер үшін Ord(True)= Ord(True)+1, екенін естен шығармау керек. Сондықтан программа құру барысында бұл типтерді пайдаланғанда мұқият болу керек. Мысалы, Delphi –дің 6-нұсқасында төмендегі For қайталануындағы орындалатын оператор ShowMessage(

‘-----‘) бірде бір рет орындалмайды:

Var

L:Bool;

Begin

ShowMessage(‘____’)

End;

Егер L циклінің параметрінің типін Boolean типіне алмастырса, қайталану орындалып, хабарлама экранда екі рет пайда болады.

Коды 0..31 аралығындағы символдар қызметші кодқа жатады. Егер бұл кодтар программаның символдық мәтінінде кездесетін болса, онда олар бос орын болып есептеледі.

Char типіне қатынас операциялары, сондай-ақ, орнатылған функциялар қолданылады:

Chr(B) типті функция; Byte типті өрнекті символға түрлендіріледі;

Upcase(CH)-char типті функция; егер СН латынның кіші әріпі болса, онда бас әріпті береді, кері жағдайда СН символының өзін береді.

Саналатын тип. Саналатын тип өзі қабылдайтын мәндердің саналуымен беріледі. Әрбір мән қандай да бір идентфикаторлармен аталып, тізімде дөңгелек жақшаның ішінде орналасады, мысалы,

Type

Tuster=(ak, kyzul, jasul)

type Type Month=(jan,feb,mar,apr,may,jun,jul,aug,sep,okt,nov,dec);

Var

Month: TypeMonth;

…

if month= “тамаша демалыс!”;

end.

Саналатын типтердің ең жоғарғы мәні-65536, сондықтан саналатын тип Word бүтін типінің ішкі жиыны тәрізді және мәндері 0,1 және т.б. болатын бүтін тұрақтылар тобы ретінде қарастырылуы мүмкін. Саналатын типке бүтін санды меншіктеуге болмайды.

Кез келген саналатын типтің айнымалысын алдын-ала сипаттамай-ақ хабарлауға болады, мысалы:

Var

Аралық тип. Аралық тип өзінің базалық типінің ішкі жиыны болып табылады. Базалық тип ретінде аралық типтен басқа кез келген реттелген тип алынады.

Аралық тип барлық типтің өзінің ішкі мәндерінің шекаралары арқылы беріледі:

<ең кіші мән >... <ең үлкен мән >

Мұндағы, <ең кіші мән > - аралық типтің ең кіші мәні;

Мысалы,

digit =’0’..’9’;

dig2 = 48..59;

Аралық типті Type бөлімінде сипаттау міндетті емес, айнымалыларды хабарлауда тікелей көрсетуге болады.Мысалы:

Var

date: 1..31

ichr: ’A’..’Z’;

Аралық типтерді анықтауда төмендегідей ережелерді ескерген дұрыс:

• 
  “..” екі символ бір символ ретінде қарастырылады, сондықтан олардың арасына бос орын қалдыруға болмайды;
  
• 
  Аралықтың сол жақ шегінен аспауы тиіс.
  

Мысалы, егер айнымалы анықталған болса,

type

days= (mo, tu, we, th, fr, sa, su);

begin

w: = sa;

end.

Object Pascal –дың стандартты кітапханасында аралық типтердің жұмысын сүйемелдейтін екі функция бар:

Hight (x) – х айнымалысы жататын аралық типтің ең үлкен мәнін береді;

Low (x)-аралық типтің ең кіші мәнін береді.

Нақты типтер

Кестеде көрсетілгендей, Object Pascal тілінде нақты сандар 4-тен 10 аралығындағы аралас байтқа дейін орын алады.

Арифметикалық сопроцессор барлық уақытта сандарды Extended форматында өңдейді; ал қалған үш нақты тип қажетті мөлшерге дейін нәтижені қарапайым қысқартылған күйінде беру болып табылады және олар жадыны үнемдеу үшін қолданылады.

Мысалы, «машиналық эпсилонды» мынадай программа көмегімен есептеуге болады:

typeRealType=Real;

Var Epsilon, Eps 1: RealType;

Epsilon:=Epsilon/2;

Eps1:=1+ Epsilon;

Until Eps=1;

LBOutput.Caption:=FloatToStr(2* Epsilon)

End.

Object Pascal тілінде Comp және Currency типтері ерекше орын алады, бөлшек бөлігінің ұзындығы шектеулі нақты сан ретінде қарастырылады: Comp типінің бөлшек бөлігінің ұзыдығы 0 (ноль) разряд, яғни болмайды, ал Currency типінің бөлшек бөлігінің ұзындығы 4 ондық разряд. Бұл аталған екі типке 19...20 мәнді ондық цифрды сақтайтын үлкен бүтін санды анықтайды. Бұл типтерді бухгалтерлік есептеуде қолданған өте ыңғайлы.

Псевдо кездейсоқ сандар генераторы – базалық деп аталатын қандай да бір бүтін санды алып, оның разрядын белгілі бір анықталған алгоритм бойынша өзгертіп, нәтиже ретінде жаңа санды береді. Сонымен бірге, функцияға оралғанда жаңа сан базалық болады және т.с.с. (Сөйтіп процедура алгоритмі жұмыс барысында өзгермейтін сандар деп аталады). System жүйелік модулінде кез келген программада автоматты түрде кіруі мүмкін болатын базалық сан RandSeek айнымалысында сақталады және оның барлық уақытта бастапқы мәні 0-ге тең. Бұл Random функциясына әр түрлі программамен оралғанда бірдей кездейсоқ сандар тізбегінің шығатынын көрсетеді. Мысалы, төмендегі оқу программасынның BbRunClick терезесіне 300 кездейсоқ сан шығарылады, олар 20 саннан жолға топтастырылып, егер сан үш цифрдан кем болса, нольмен толықтырылады. Егер программаны қайтадан орындайтын болсаңыз, дәл сондай сандар тізбегін аласыз.

Procedure TfmExample.bbRunClick(Sender:TObject);

Var k:integer; s, ss:string;

Begin

S:=’’;

Begin

While Length(ss)<3 do

Ss:=’0’+ss;

S:=s+ss+’’;

If k mod 20=0 then

Begin

s:=’’

end