Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау
9
1.2-сурет. Қарашығанақ кен орнындағы ұңғы өнімін жинау,
дайындау және тасымалдау жүйесі
1.3-сурет. Өзен кен орнындағы ұңғы өнімін жинау,
дайындау және тасымалдау жүйесі
А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
10
Мұнай кен орындарының тұрғызу жобасын жасауда және
мұнай мен газ кен орындарын игеру кезінде жер қойнауы мен
қоршаған
ортаны
қорғауға,
топырақтың,
судың
және
атмосфералық ауаның ластануынан сақтауға үлкен көңіл
бөлінеді.
Мұнай ұңғымаларының өнімдерін кәсіпшілікте жинау және
дайындау жағдайында өтіп жатқан құбылыстардың, үрдістердің
және туындайтын мәселелердің сан алуандығы сонша оны бір
кітап көлемінде ашып көрсетіп, тереңірек үңілуге толық
мүмкіндік бермейді. Мұнай кен орындарын игерудің қазіргі
таңдағы дүниежүзілік тәжірибесі әртүрлі жағдайларда мұнайды,
ілеспе газды және суды тиімді жинау және сапалы дайындауды
қамтамасыз ететін әртүрлі техникалық және технологиялық
шешімдерді,
тәсілдер
мен
жабдықтарды
қолданумен
сипатталады. Технологиялық үрдістерде өнімділігі жоғары,
толығымен немесе бір бөлігі ғана автоматтандырылған,
саңылаусызданған
блокты
аппараттар
мен
жабдықтар
қолданылады.
Химиялық
реагенттердің
кең
спектрі
қолданылады.
Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау
11
2. ДАЙЫНДАУ, ТАСЫМАЛДАУ ЖӘНЕ САҚТАУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ҰҢҒЫМА
ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Мұнай – коллоидтік химия ұстанымдарынан алып
қарағанда ол жеке-дара химиялық қосылыс емес, керісінше
молекулярлық ерітінді немесе дисперсиялық жүйенің сырттан
әсер етуші қасиеттеріне тәуелді көп компонентті қоспа. Сыртқы
жағдайлардың әсерінен мұнай компоненттерінің дисперстік
фазаның ядросы, сольваттық қабат және дисперсиялық орта
аралығында бөлінісі пайда болады.
Мұнай құрамына кіретін көптеген заттар – көміртек пен
сутек атомдарының комбинациялары. Мұнай құрамында 83
0
/
0
–
87
% көміртек және 11-14 % сутек.
Шикі мұнай 100 түрлі көмірсутектердің қоспасы болып
келеді, оның құрамына 5-тен 60-қа дейін көміртек атомы кіреді.
Мұнайдың көмірсутектер, молекулалары тіке және тарамдалған
шынжыр тәріздес болып келеді, сондай-ақ циклді қайталайды.
Мұнай мен газ көбінесе метандық, нафтен және аз мөлшердегі
ароматтық қатарлардан тұратын көмірсутектердің қоспасы
болып келеді.
Табиғи қазбалар жүйесіне сәйкес мұнай – сұйық көмір-
сутекті қазба, құрамында 40%-дан аспайтын жоғары молекуляр-
лық шайырлы асфальтен заты бар.
Егер бұл зат көбейіп кетсе қазба асфальт немесе битум
класстарына
жатқызылады.
Бұл
заттың
ерекшелігі
молекулярлық массалары ассоциацияға бейім, полидисперстік,
полярлық және парамагнетизм.
Ұңғыма өнімін дайындаудың технологиялық ерекшеліктері
физика-химиялық қасиеттерінің жинақтары және құрамдарымен
анықталады:
Мұнайлардың – тығыздығы (ρ), тұтқырлығы (μ), парафин
құрамы (П), шайырлар (См), асфальтендер (Асф), қайнау
температурасының бастауы (Т
қ.б.
);
Сулардың – минерализациясы (М), типі (Т
в
),
сутек көр-
сеткіші (pH);
А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
12
Шикізат мұнайының – газға қанықтылығы (Г), сулануы
(W), күгірттілігі (S), механикалық қоспалардың құрамы.
Мұнайды тасымалдау мен сақтаудың технологиялық
ерекшеліктері оның физика-химиялық құрамдарына: тығыздық
(ρ), динамикалық және кинематикалық тұтқырлық, аққыштық
(φ), қаныққан булардың қысымы (Р
н.п.
), қату (Т
қату
), еру, булану
температуралары
(Т
б
),
жарқырау
температуралары
(Т
ж
)
байланысты.
Газды
тасымалдау
мен
сақтаудың
технологиялық
ерекшеліктері оның физика-химиялық құрамдарына: тығыздық
(ρ), тұтқырлық (μ), сығылу (β), судың мөлшері (
),
күкіртсутектің (
), ауыр көмірсутектердің құрамдары,
Джоуль-Томсон эффектісінің әсер етулеріне байланысты.
2.1. Мұнайдың құрамы
Мұнайдың элементті, фракционды, топтық және заттекті
құрамдары ажыратылады. Мұнайдың қосылуларының негізгі
элементтеріне көміртек (83,5–87%) және сутек (11,5–14%)
жатады.
Күкірттің мөлшері 0,1-ден 1-2%, кейде 5–7% жетуі
мүмкін, көп мұнайлардың құрамында күкірт мүлдем болмайды;
Азот мөлшері 0,001-ден 1, кейде 1,7 %;
Оттегі таза емес күйінде, ал түрлі қоспаларда мөлшері
0,01-ден 1% және одан да көп, бірақ 3,6%-дан аспайды.
Мұнайдың құрамында сонымен қатар темір, магний,
алюминий, мыс, қалайы, натрий, кобальт, хром, германий,
ванадий, никель, сынап, алтын және т.б. кездеседі. Олардың
жалпы құрамы кем дегенде 1%.
Мұнайдың фракциялық құрамы оның құрамындағы
белгілі
температуралық
интервалда
қайнайтын
түрлі
фракцияларды көрсетеді және олардың байланыстарының
қатынастарын қамтып көрсетеді.
Фракция – деп белгілі температура интервалында
қайнайтын мұнайдың еншісі. Мұнай өте кең температура
интервалында қайнайды (қ.б.-қ.ш.) 28-ден 520-540°С.
Достарыңызбен бөлісу: |
