жалғастырудың бағытын анықтау үшін керекті және жеткілікті мөлшерде
ақпарат алуды қамтамасыз ететін жобалаудың формализделген жеке есебі.
Техникалық жүйелер жобалау процесін баяндау
Жобалау процесінің принциптері мен баптары:
а) интуициялық-өз қалауымен – даярлама жетекшісінің интуициясында
негізделенеді, процесс формализделмейді.
б) типтелген-базалық – бұрын байқалған типтік (базалық) шешімдер,
амалдар, жобалау жүйелері негізіндегі;
в) жүйелік – жобалау объекті де, жобалау құралдары де техникалық
жүйелер ретінде қарастырылады.
Декомпозиция принципі
– қабылданатын шешімдерін келістіруді есепке алып бөліктерін жеке
жобалау мақсатымен жобалау объект баяндамасын құраушы бөліктеріне
(элементтеріне) бөлу.
Техникалық жүйе жобалау процесінің нобайы:
– жүйенің құрылымдық декомпозициясы;
– жүйенің әрбір элементі үшін мүмкін жобалау шешімдерін баяндау;
– жүйе элементтері бойынша мүмкін шешімдерін жүйелік талдап қорыту.
Иерархиялылық принципі:
– декомпозициямен қиылыстырып объект баяндамасының күрделілігін
бірізді жоғарылату мақсатымен жобалау баяндамасын оның айқындау мен
тәптіштеу дәрежесі бойынша жобалау объектісі мен оның құраушы бөліктері
туралы түсінікті құрылымдандыру.
Жобалау процесінің бағытталуы.
Төмен түсетін жобалау – шешімді іздеу және шығару процесі айқындау
мен тәптіштеу дәрежесін арттыра беріп иерархияның жоғары деңгейлерінен
төменгілеріне қарай (жалпыдан жекелерге) жүреді.
Көтеріліп бара жатқан жобалау – жобалау процесі әрбір келесі деңгейіне
ауысқан сайын шешімдер синтезін орындай беріп иерархияның төменгі
деңгейлерінен жоғарыға қарай өтеді.
Жобалаудың итерациялылық принципі.
Күрделі жүйелерді (объекттерді) дайындағанда жобалау кезеңдері мен
деңгейлерін бірақ рет өтіп ең жақсы шешім тауып алу мүмкіншілігі өте аз.
Сондықтан жобалау процесі итерациялар (жақындау, дәлдеу) арқылы (жиі
алдағы кезеңдер мен деңгейлеріне қайтарылып) оңтайлы жағдайлар
жиынтығына келеді.
Жобалау процесінің үлгілері (баяндаулары):
1. Әдістемелік баяндау – жеке есептер бойынша жобалау процедуралары
тізімдерінің жиынтығы арқасында жобалау шешімін алу (1.2-сурет).
1.2-сурет. Жобалау процесінің әдістемелік баяндауы
БА – бастапқы ақпарат; ЖШ – дайындалған жобалау шешімі;
1 – есеп қою, 2 – жобалау шешімін құрастыру (синтез), 3 – есептер,
4 – редакциялау, 5 – шешім қабылдау, 6 – құжаттау.
БА
ЖШ
ЖШ дайындау
Жобалау даярламамен
басқару
2
3
4
1
5
6
Әдістемелік баяндауды “мақсатты жобалау әрекетінің циклі” деп айтады.
2.
Үйымдастырылық баяндау – жобалау шешемдер айқындауының
тереңдігімен айырылытан жобалау деңгейлерін бөліп алу. Кейбір авторлар
бұны “бұйым (жүйе) дайындау циклі” деп те атайды. Жобалау деңгейлері
шамамен біздің жобалау тәжірибесінің кезеңдеріне сай келеді: техникалық
тапсырманы (орысша – ТЗ) дайындау; техникалық жобаны (орысша – ТП)
дайындау; жұмыс сызбаларын жасау (орысша – РП).
3. Жүйелік баяндау – жобалау процесінің ірі үлгісін (макромодель)
техникалық жүйенің жеке элементтерін жобалау процестерінің үлгілері ретке
келтірілген жиынтығы ретінде қарастыру. Екі түрі бар: блокты-иерархиялық
және декомпозициялық.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1, 2, 3, 4, 7].
СДЖ арналған бақылау тапсырмалары
1. Бұйымның өмір циклін баяндау.
2. Жобалау процедурасының алгоритмін құрастыру.
3. Жобалау кезінде иерархиялылығының мысалын беру.
4. Бұйымдар жобалаудың әдістемелік баяндауларын құру.
2-тақырып АЖЖ құрылысы мен құрастырудың негізгі принциптері.
АЖЖ әдістемелік және үйымдастырулық қамтамасыз етілуі.
Дәрістер жоспары
1. АЖЖ құру мақсаттары және құрастырудың негізгі принциптері.
2. Қабылданған шешімдер процесін автоматтандыру принциптері.
Автоматтандырылған жобалаудың жалпы қорытылған алгоритмі.
3. АЖЖ-нің қамтамасыздандырулар. АЖЖ-нің құрылымдық құраушылары,
олардың әрекеттесуі.
АЖЖ-лерін МЕСТ 23501.108-85 тиісті мынадай белгілері арқылы
топтастырады: жобалау объектінің ерекшеліктері; мүмкіншіліктері; техникалық
негізінің өзгешеліктері.
Жобалау объектінің типі бойынша: машина жасау бұйымдарын АЖЖ;
аспап жасау бұйымдарын АЖЖ; машина жасау мен аспап жасаудағы
технологиялық процестерін (ТП) АЖЖ; құрылыс объекттері мен құрылыстағы
ТП АЖЖ; бағдарламалық бұйымдарын АЖЖ; үйымдастыру жұйелерін АЖЖ.
Жобалау объектінің күрделігі бойынша: 1. қарапайым объекттердің АЖЖ –
элементтер (құраушы бөліктер) саны 100 дейін; 2. орташа күрделі (100-1000
элемент); 3. күрделі (1000-10 000); 4. өте күрделі (10 000-1000 000); 5. күрделігі
өте жоғары (1 млн. бірліктен астам).
Шығарылатын құжаттар мөлшеріне қарай: кіші өнімді АЖЖ; орташа өнімді
АЖЖ; жоғары өнімді АЖЖ.
Техникалық қамтамасыздандырудың құрылысындағы деңгейлер саны
арқылы: бір деңгейлі АЖЖ – дербес пайдаланушылар компьютерлерінің АЖО
базасында; екі деңгейлі АЖЖ – жергілікті жүйеге біріктірілген АЖО
базасында;
үш
деңгейлі
АЖЖ – технологиялық
дайындаудың
автоматтандырылған жүйесіне (АСТП) қосыла алатын арнаулы шекті
құралдармен фотошаблондар (басылған платалар, схемалар) дайындайтын
құрылғымен, сандық басқару жүйелерімен станоктар үшін бағдарламаларды
бақылайтын кешендермен жабдықталған жүйе.
АЖЖ құрылысын және жобалау стратегиясын дайындау.
Автоматтандырылған жобалаудың жалпы қорытылған алгоритмі.
Әрекеттегі АЖЖ-нің барлық элементтері өз арада қиын әрекетте болып
тұрады. Олардың жалпы қисындысы жобалаудың жалпы қорытылған
алгоритмін іске асыруға бағытталады.
Жобалау кезеңдеріндегі дамуы бойынша және жалпы алынған бұл
әрекеттердің жинағы автоматтандырылған жобалаудың жалпы қорытылған
алгоритмін құрайды. Оның құрамында негізінен (мағынасы мен мазмұны
бойынша) жобалаудың жалпы қорытылған алгоритмінің элементтеріне сәйкес
келетін азды-көпті типтік операциялар, процедуралар және кезеңдер бар, бірақ
іске асыру тәсілі арқылы олар көбінесе автоматтандырылған болып табылады.
Бұдан басқа, автоматтандырылған жобалаудың алгоритмінің құрамына АЖЖ
тиісті жұмыс істеуге қажетті сервистік және жүйелік (системалық) операциялар
мен процедуралар (деректер еңгізу-шығару, ақпарат іздеу, есептер орындау)
кіреді.
Сонымен, қамтамасыздандырудың тиісті түрлерімен ұстап тұратын
автоматтандырылған және автоматтандырылмаған жобалау операцияларының
орынды үйымдастырылған жүйелілігі болып табылады. Жалпы алғанда, ол
жобалау процесін адам-машинамен орындауға әкеледі.
Бұл алгоритмнің негізгі звеносы жобалаудың барлық сатыларында әртүрлі
толықтығымен қайталанып отыратын автоматтандырылған жобалаудың жалпы
қорытылған процедурасы болып табылады. Оның негізгі этаптары (2.1-сурет):
даярлама
концепциясын
қалыптастыру,
математикалық
үлгілеуді
қалыптастыру, жобалау есебін қоюды қалыптастыру, есеп шешуді
