Та рих са ба ғын да оқу лық пен жұ мыс іс теу жүйесі

85
рін, сө зін, мі не зін кел ті ру ар қы лы ойын , әрі көр кем, әрі ұғы нық ты 
етіп жет кі зе ді. Біз шы ғар ма лар да пай да ла ныл ған көр кем әде биет 
үзін ді ле рі мақ сат ты түр де алы нып отыр ға нын кө ре міз. Олар дың 
заң ды лық та ры на кө ңіл қой сақ, мы на бір ерек ше лік тер ді ай қын 
аң ға ра мыз. Бі рін ші ден, көр кем әде биет қо ғам өмі рін де гі құ бы-
лыс тар ға ғы лы ми тал дау жа сау үшін ма те ри ал есе бін де пай да ла-
ныл ған. Екін ші ден, әлеу мет тік, эко но ми ка лық, саяси мә се ле лер ді 
дәл жет кі зіп, оны дә лел деп, дәйек теу үшін кел тір ген. Үшін ші ден, 
жұ мыс шы та бы ның мүд де сі не опа сыз дық жа са ған екі жүз ді лер ді, 
жал тақ таушы лар ды әш ке ре леудің құ ра лы ре тін де алын ған. Төр-
тін ші ден, әде биет тің мә де ниет та ри хын да ала тын ор ны қо ғам-
дық-әлеу мет тік өмі рін де ат қа ра тын қыз ме ті жө нін де гі ке ле сі пі-
кір лер мен ойла рын жет кі зу үшін кел ті ріл ген. Бе сін ші ден, та ри-
хи көр кем әде биет тің ат қа ра тын ма ңы зын ерек ше ба ға лап, оның 
та рих пен ұш та сып жа та тын бір лі гі ре тін де қа рас тыр ған. Та ри хи 
мә се ле лер ді те рең ай қын дай тү су де пай да ла ны ла тын көр кем әде-
биет қо ғам ның да му заң ды лық та рын та ри хи тұр ғы дан нақ ты тү-
сі ну ге, те рең ұғы ну ға мүм кін дік бе ре ді. Қо ғам дық да му ға бел гі лі 
дә ре же де тиіс ті ық па лын жа сап оты ра ды. Со ны мен қа тар әде биет 
оқу шы ның көр кем дік эт ни ка лық та ны мын да мы та ды, оның же-
тілуіне ық пал ете ді. Де мек, көр кем әде биет тің тәр бие лік рө лі та-
ри хи шын дық ты кө ре бі лу ге, тап тық ез гі ні мей лін ше жек кө ру ге, 
өзі нің азат ты ғы мен бос тан ды ғы үшін кү ре су ге, ха лық тың ер лік 
іс те рі не сүй сі не қа рауға үйре те ді. Со ны мен, осы та ри хи құ жат-
тар ға сүйене оты рып, та рих ты оқы ту да орын ды пай да лан ған та-
ри хи-көр кем әде биет оқу шы лар дың 
эс те ти ка лық та ным тү сі ні гі
н 
арт ты ра ды. Та рих ты оқы ту ба ры сын да әде биет тер ден кел ті ріл ген 
идея лық ұстаным ды, көр кем дік жа ғы нан бей не лі үзін ді лер мен 
су рет теу лер оқу шы лар ға бі лім бе ріп, идея лар жа ғы нан шы нық-
ты рып, мо раль дық са па лар дың жо ға ры болуына жәр дем де се ді. 
Б
ұл, бір жа ғы нан, әде биет са ла сын да қо йып отыр ған та лап та рын 
жү зе ге асы ру дың кө рі ні сі, екін ші жа ғы нан, та ри хи көр кем әде-
биет са ла сын да қол жет кен та быс тар ды жү зе ге асы ру жә не оның 
игі лі гін пай да ла ну дың жо лы бо лып та бы ла ды. 
Мұ ның өзі та рих 
бо йын ша оқу шы лар ға бе рі ле тін бі лім мен тәр бие ісін же тіл ді ре 
тү су ге игі ық пал жа сап, оның са па сын арт ты ру ға кө мек те се ді. 

86
Орыс мә де ниеті нің озық ойлы идеясы нан нәр ал ған қа зақ хал-
қы ның көр нек ті ағар ту шы сы Ш. Уәли ха нов, Ы. Ал тын са рин,
А. Құ нан баев, т.б. ха лық қа бі лім бе ру мә се ле сі не ерек ше ден қой-
ды. Ға лым, озық ойлы Шо қан өзі нің ғы лы ми зерт теу ле рін де та рих 
пен әде биет тің бай ла ны сы на кө ңіл ауда рып, оған ар найы тоқ та ла-
ды. Ха лық тұр мы сын терең тү сі ніп, оның та ри хына, ру ха ни мә де-
ниеті не ерек ше мән бер ген жас ға лым мұ ны жақ сы аң ғар ған. Өйт-
ке ні ха лық тың өт кен дәуі рін де гі тір ші лі гі оның жұрт шы лық за ңы, 
кө шіп-қо ну сал ты, ша ру ашы лық тұр мы сы аны ғы рақ су рет тел ген. 
Ис лам ді ні нің шыр ма уына ілік кен ел би леуші ле рі қа зір бұ рын ғы 
ата-ба ба ла ры сияқ ты өлең-жыр лар, ме му ар лар жаз байды, аст ро но-
миялы кес те лер жа са май ды, оның ор ны на күн са йын сал та нат ты 
түр де ме шіт ке ба ра ды деп ха лық тың тағ ды ры на ая ныш пен қа рай-
ды. Ис лам ді ні нің бұ дан бы лай өріс те уін тоқ та тып, «егер мүм кін 
бол са, мүл дем жоя тын жүйелі ша ра лар қол да ну қа жет», – деп Шо-
қан ді ни мек теп тер дің ор ны на орыс мек теп те рін ашып, ха лық ты 
ағар ту мә се ле сі не та ри хи тұр ғы дан қа рауға на зар ауда ра ды. 
Ы. Ал тын са рин ал дың ғы қа тар лы орыс мә де ниеті нің қол жет-
кен та быс та рын, пе да го ги ка лық ойла рын, шығармашылығын 
иге ре оты рып, ха лық тық мек теп тер ұйым дас ты ру ды, оқы ту дың 
прог рес шіл әдіс те рін ұсы нып, сол та лап тар ға лайық оқу лық тар 
мен әдістемелік нұс қау лар жаз ды. Мек теп тер де бі лім мен тәр бие 
бе ру жай фор мал ды ма ғы на да емес, өмі рі мен бай ла ныс ты, ха-
лық үшін қа жет ті болуын та лап ет ті. Ы. Ал тын са рин ағар ту шы-
лық идеяла рын жү зе ге асы ру ар қы лы қа зақ хал қы ның эко но ми-
ка лық жә не мә де ни жа ғы нан арт та қа лушы лы ғын жоюға бо ла ды 
деп осы ба ғыт та ең бек ет ті. Өзі нің бар лық күш-қуа тын жас тар ды 
тәр бие леу ге жұм сап, әде би ең бек те рін де қо ғам дық ор та да ғы оз-
быр лық пен зұлым дық ты қат ты сы нап, жақ сы мі нез, игі лік ті іс-
тер ді на си хат тап, оны өне ге етіп ұсын ды. Өзі нің жа зып жат қан 
оқу лы ғы ғы лы ми мән де бо лу мен қа тар оқу шы лар ға ой са лар лық-
тай тар тым ды, қы зық ты бо лу үшін, та рих жө нін де мағ лұ мат бе-
рер лік тей әң гі ме лер кір гі зу ді көз де ді. Өзі нің осы пі кі рі не лайық 
тәр бие лік мақ сат тар ға ха лық тың ма қал-мә тел де рін, ер те гі лер ді 
жә не та ри хи де рек тер ге не гіз дел ген «Жә ні бек ба тыр», «Қа ра ба-
тыр», «Қо бы лан ды», т.б. аңыз-әң гі ме лер ді оқу лық тың не гі зі ма-

87
те ри ал да рына қосты. Та ри хи де рек тер ге сүйене оты рып жаз ған 
ма те риал да рын да ол жас тар ға әділ дік ті, ақыл ды лық ты, ха лық қа 
қыз мет ету ді, ең бек ті құр мет теуді, дос тық пен кі ші пейіл ді лік ті 
үл гі ет ті. 
А. Құ нан баев қа зақ жас та рын орыс хал қының дос тық өне рін 
үйре ну ге ша қыр ды. Оның шы ғар ма ла рын да ди дак ти ка лық ой лар 
мен пі кір лер өте мол. Да ныш пан жас тар ды тәр бие леу дің бас ты 
құ ра лы әде биет пен өнер, өйт ке ні ол адам ның се зі мі не, ақыл- 
ойына ерек ше әсер ете тінін те рең аң ға рып, «жү рек тер беп оя тар 
бас та ми ды» де ген тоқ там ға ке ле ді. Поэзияға ерек ше мән бер ді. 
Ақынның тәр бие ту ра лы көз қа ра сы пси хо ло гия лық не гі з де те рең 
тал да на ды. 
А.С. Ма ка рен ко пе да го ги ка лық жұ мыс та ры ның мақ са ты мен 
мін де тін қо ғам ның қа же ті мен та ла бы на сай құ р а білді. А.С. Ма-
ка рен ко жас тар ға эс те ти ка лық тәр бие бе ру ді жү зе ге асы ру дың 
жүйелі жо лын көр кем өнер ді, әсі ре се әде би шы ғар ма лар ды пай-
да ла на бі лу ге бай ла ныс ты қа рас ты ра ды. 
Адам ды мә де ниет ті лік ке же те леудің қоз ғаушы кү ші нің бі рі – 
әде биет еке нін ес ке ріп, өмір ді та ну ға жол аша тын, со ны мен қа тар 
жас тар дың өза ра қа рым-қа ты на сын бел гі леп, өмір де гі жа ғым сыз 
жағ дай лар мен кү ре су ге, қо ға мы на лайық ты эс те ти ка лық та лап-
тар ды ше шу ге үйре те ті нін көр сет ті.

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: