Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

59
9
-дә ріс
ТА РИХ ТЫ ОҚЫ ТУ ДА 
ТЕХ НИ КА ЛЫҚ ҚҰ РАЛ ДАР ДЫ ПАЙ ДА ЛА НУ
Жос па ры:
1. Тех ни ка лық құ рал дар ға си пат та ма.
2. Та рих са ба ғын да ки но фо та құ рал дар ды пай да ла ну.
3. Та рих са ба ғын да тех ни ка лық құ рал дар ды қол да ну.
4.
Та рих ты оқы ту да жа ңа ақ па рат тық тех но ло гиялар ды қол да ну процесі.
Мақ са ты
: сту де нт тер ге та рих ты оқы ту ба ры сын да қол да ны ла тын тех ни ка-
лық құ рал дар дың түр ле рі не тал дау жа сап, олар ды са бақ та қол да ну ар қы лы 
бі лім бе ру дің көр не кі лі гін, бей не лі лі гін, әсер лі гін, кү шейт іп, оқу шы лар дың 
шы ғар ма шы лық тұр ғы сы нан дам уына сеп ті гі мол екен ді гін тү сін ді ру.
Тех ни ка лық құ рал дар ға си пат та ма
Та рих ты оқы ту дың тех ни ка лық құ рал да ры на эк ран дық құ рал-
дар (диа фильм, диапо зи тив, ко до по зи тив) жә не оқу ки но филь-
мде рі, те ле бағ дар ла ма лар, ком пью тер лік бағ дар ла ма лар ды пай-
да ла ну ға бо ла ды. Мек теп оқу лық та ры ның бағ дар ла ма сы на сай 
да йын дал ған диа фильм, диапо зи тив тер ді бү гін де та рих са ба ғын-
да өте си рек қол да на ды. Олар дың көп ші лі гі бағ дар ла ма ның маз-
мұ ны на сай кел ме ге ні мен, олар ды са ра лап қол да ну дың өзі та рих 
са ба ғы ның тиім ді лі гін арт ты ру ға сеп ті гі мол. Алай да ес кер те тін 
жағ дай, еш қан дай тех ни ка лық құ рал мұ ға лім тұл ға сын ал мас ты-
ра ал май ды. Іс жү зін де бір са бақ та қы ры бы на орай оқу лық ил лю-
ст риясы, қа быр ға кес те сі, тақ та ға са лы на тын схе ма, ки но фильм, 
диа фильм жә не т.б. көр не кі лік те рі бо луы мүм кін. Әри не, олар-
дың бар лы ғын да бір са бақ тың үс тін де пай да ла ну мүм кін емес-
ті гі бел гі лі. Қан дай көр не кі лік ті таң дап, оны мен жұ мыс ты қа лай 
ұйым дас ты ру ға бо ла ты нын мұ ға лім оқы ту жағ дайы мен сы нып 
ерек ше лі гі не орай өзі ше ше ді. 

60
Ең ал ды мен, оқы ту дың көр нек і құ ра лы ның сабақ тақырыбына 
сәй кес ті гі не, әр бір құ рал дың ар тық шы лы ғы мен кем ші лі гі не ба-
са на зар ауда ру қа жет. Мы са лы, Ита лияда қайта өр леу дәуірі нің 
өне рі ту ра лы са бақ та диопо зи тив не ме се диа фильм ма те ри ал да-
ры көр се ті ле ді. Түр лі түс ті эк ран құ ра лы бол ма ған кез де қайта 
өр леу за ма ны ның өне рі ту ра лы бас па дан шық қан үл кен аль бом-
дар пай да ла ны ла ды. Бе кі ту жә не қайталау са бақ та рын да оқу лық 
ил лю ст рия сын да бе ріл ген кар ти на лар бо йын ша жүр гі зі ле ді. Ке-
ле сі са бақ та оқу шы ға: «Та қы рып бо йын ша та ғы қан дай жа ңа ма-
те ри ал көр ді ңіз?» – де ген сұ рақ қоя оты рып, ки но фильм көр се ту-
ге бо ла ды.
Диапо зи тив тер мен диа фильмдер кадр ла ры на сүйене оты рып, 
мұ ға лім әң гі ме жүр гі зе ала ды, тү сін ді ре ді, сы нып пен әң гі ме ле су 
ке зін де тал дайды. Егер тех ни ка лық мүм кін дік бол са, же ке ле ген 
жағ дай лар да эк ран ға та ри хи құ бы лыс тың өз ге рі сін көр се те тін екі 
кадр ды қа тар проек циялау ға бо ла ды. Мек теп тә жір ибе сін де көп 
қол да ны ла тын ОТҚ-ның бі рі – ко дос коп. Ол эк ран мен сы нып 
тақ та сы на мөл дір плен ка ға са лын ған мә тін ді, схе ма лық су рет ті, 
сыз ба лар ды, диаг рам ма лар ды жә не т.б. көр се ту ге ар нал ған. Ко-
дос коп ты пай да ла ну ба ры сын да бір қа тар ар тық шы лық тар бай қа-
ла ды. Одан көр се тіл ген транс порт тар ды мұ ға лім мен оқу шы лар-
дың өз де рі оңай даяр лай ала ды. По лиэти лен плен ка сы на не ме се 
тер моп лен ка ға қол дан не ме се ком пью тер кө ме гі мен кез кел ген 
мә тін не ме се сыз ба, кес те тү сі ру мүм кін ді гі мол. Су рет, схе ма, 
диаг рам ма ны біртін деп жа сайт ын бір не ше транс порт ты бі рі нің 
үс ті не бі рін қо йып көр се ту ар қы лы бей не су рет тің ди на ми ка лы-
ғын арт ты рып, та ри хи құ бы лыс тың да муы мен өз гер уін көр се-
те бі лу ге бо ла ды. Ко дос коп кө ме гі мен көр се ту бөл ме ні қа раң ғы-
лауды қа жет ет пей ді. Сон дық тан оқу шы лар ко дос коп ма те ри алы-
нан бас қа да көр не кі лік тер мен жұ мыс іс теп, дәп тер ге жа зу мен де 
айна лы са ала ды. Ко дос коп пен жұ мыс іс те ген кез де мұ ға лім сы-
нып қа қа ра ма-қар сы қа рап тұ ра ды, яғ ни сы нып пен бай ла ны сын 
жо ға лт пай ды. 
Та рих ты оқы ту да ки но фильм дер мен те ле бағ дар ла ма лар дың 
бір қа тар ор тақ си па ты бо ла ды. Олар – ди на ми ка лық көр не кі лік-
тер. Об раз бен сөз тұ тас тық та ұсы ны ла ды. Қыс қа уа қыт та мол 

61
ақ па рат бе ру мүм кін ді гі бар, оқу шы лар ды са бақ үс тін де бас қа де-
рек кө зі ар қы лы та ныс ты ру ға мүм кін ші лі гі жоқ құ жат тық ма те ри-
ал ды са бақ қа алып кі ре ді.Тек қа на ки но жә не те леэк ран ның кө ме-
гі мен оқу шы өт кен нің дра ма лық шы ғар ма ла ры ның ор та сы на тү-
се ала ды, олар дың куәла ры мен қа ты су шы ла ры ның ті рі дауы сын 
ес ти ала ды. Те леэк ран жұ мы сы ның ма ңыз ды ерек ше лі гі – оның 
жүр гі зу ші сі мен қа ты су шы ла ры ның ті ке лей әр бір оқу шы ға же-
ке-же ке сөй лес кен дей әсер қал ды рып, оқу шы ның зейі нін то лық 
өзі не қа ра та тын ды ғын да. Мұ ға лім көр се те йін деп отыр ған фильм 
мен бағ дар ла ма маз мұ нын то лық бі луі тиіс. Мұн сыз ол бағ дар ла-
ма ны өзі нің жұ мыс жүйесі не ен гі зе ал май ды. Ки но филь мдер мен 
те ле фильм дер ді бі лім нің не гіз гі кө зі ре тін де тұ тас са бақ бойы 
көр се ту ді ұйым дас ты ру күр де лі әрі жа уап ты. Бұл кез де гі қа уіп
мұ ға лім нің са бақ қа да йын дал май, тек филь мді қо сып қоя са луы 
бо ла ды. Оқу шы лар дың өзі бұл са бақ қа тек кө ңіл кө те ру ре тін де 
қа рай ды. Іс жү зін де мұн дай са бақ тар оқу шы лар ды ки но жә не те-
леэк ран нан оқу ма те риалын қа был дау ға даяр лау, ки но фильм мен 
те ле бағ дар ла ма ны кө ру ке зін де гі оқу шы лар дың та ным дық қыз-
ме тін қа лай ұйым дас ты ру, олар дың жұ мы сы на же тек ші лік ті қа-
лай жа сау, оқу шы лар ды үй тап сыр ма сын орын да ған кез де фильм 
маз мұ ны на қа лай бағ дар лау ке рек екен ді гін ал дын ала ой лас ты-
рып, мұ қият даяр лауды қа жет ете ді.
Та рих са ба ғын да оқу филь мде рі, ки но фильм, те ле бағ дар ла ма-
лар ды қол да ну дың ұқ сас тық та ры көп. Олар ды са бақ та пай да ла-
ну ар қы лы оқу шы лар ға сөз бен бей не тұ тас ұсы ны ла ды. Қыс қа 
мер зім де оқу шы лар аса ма ңыз ды, бі раз мә лі мет тер мен та ны са 
ала ды. Са бақ та фильм дер ді кө ру ар қы лы оқу шы лар дра ма лық 
оқи ға лар дың ор та сын да бо лып, та ри хи тұл ға лар дың, ке йіп кер-
лер дің жан ды дауыс та ры мен та ныс бо ла ды. Бү гін гі күн де гі тех-
ни ка лық мүм кін дік тер ді қол да ну ар қы лы са бақ маз мұ ны на сай 
оқу фильмде рі, ки но фильм дер, де рек ті, көр кем фильм дер, дра ма-
лық қойы лым да ры нан қа жет ті ма те ри ал дар ды мон таж дап алу ға 
бо ла ды. 
Мұ ра ғат тар да жи нақ тал ған құ жат тар ара сы нан аудиови-
зуальды (ки но фо то ды быс тық) құ жат тар айы рық ша орын ала ды.
Олар ұлт тық мұ ра ғат қо ры ның құн ды лы ғы жә не Отан та ри хы нан 

62
көп те ген мә лі мет тер бе ре тін аса құн ды де рек тер бо лып та бы ла-
ды. Та ри хи де рек жә не әлеу мет тік құ бы лыс ре тін де ки но фо то ды-
быс тық құ жат тар біз дің өт ке ні міз ді нақ ты ба ға лауға, көп қыр лы 
жағ дай лар ды көр се тіп, та ныс ты ру да өте құн ды. Ки но фо то ды быс-
тық құ жат тар дың бас қа де рек тер ге қа ра ған да адам ға эс те ти ка лық 
жә не эмо ционал ды тұр ғы да әсер ете тін өзін дік күш ке ие ерек ше-
лік те рі бар. Ки но фо то құ жат тар мен ды быс тық жаз ба лар дың өте 
мол қо ры ұлт тық мұ ра ғат та сақ тау лы. Олар – де рек ті фильм дер, 
та ри хи тұл ға лар ға бай ла ныс ты те ле фильм дер, ки но жи нақ тар 
мен та ри хи си пат та ғы фильм дер. 
Оқу шы лар ды са бақ ба ры сын да ки но филь мді қол да ну ке зін-
де дұ рыс жұ мыс жүр гі зу үшін олар ға ал дын ала тү сін ді ру жұ мы- 
сын өт кі зу ма ңыз ды. Яғ ни фильм маз мұ ны нан қан дай мә лі мет 
алу ла ры ке рек екен ді гін, не үшін бі лім кө зі нің нақ осы тү рі нің 
таң дап алын ға нын жә не оның ар тық шы лы ғын, филь мді кө ріп 
бол ған соң қан дай тап сыр ма лар орын дайт ын ды ғын ал дын ала
тү сін ді ру ке рек.
Тап сыр ма лар мы на дай түр де бо луы мүм кін:
1. Фильм не ме се те ле бағ дар ла ма бо йын ша сұ рақ тар қа рас ты ру.
2. Жос пар құ рас ты ру.
3. Мұ ға лім сұ ра ғы на жа уап бе ру.
4. Филь мді, бағ дар ла ма ны кө ру ба ры сын да қыс қа ша жаз ба 
жұ мы сын жүр гі зу.
5. Фильм мен те ле бағ дар ла ма ның маз мұ нын дәп тер ге жа зу.
6. Үйде фильм ма те ри алы мен оқу лық ма те риалын са лыс ты-
рып, сәй кес ке ле тін жер ле рі мен айыр ма шы лық та рын анық-
тау.
Оқу филь мі мен те ле бағ дар ла ма ны кө ру ба ры сын да мұ ға лім 
же ке ле ген сөз дер мен оқу шы лар дың көз қа ра сын ма ңыз ды кадр-
лар ға ауда рып, тү сі нік сіз тер мин дер ді қыс қа ша тү сін ді ріп, тақ та-
ға геог ра фи ялық атау лар ды, та ри хи қай рат кер лер дің атын, сан-
дық мә лі мет тер ді жа зып, олар ды оқу шы лар дың ес те сақ та уын
жә не бар лық оқу шы лар дың тап сыр ма ны орын дап, эк ран да ғы бо-
лып жат қан оқи ға лар ды ба қы лап отыр ған ды ғын тек се ріп тұ руы 
керек. Мұ ға лім со ңы нан оқу шы лар сұ ра ғы на жа уап бе ріп, оқу-
шы лар дың өз бе тін ше жа са ған жұ мыс та рын тек се ріп, үй тап сыр-

63
ма сын бе ре ді. Оқу про це сін де ки нофильм дер мен те ле бағ дар ла-
ма лар ды пай да ла ну, бас қа да оқу құ рал да ры сияқ ты мұ ға лім мен 
оқу шы лар дың іс кер лік тер мен дағ ды лар ды мең гер уін та лап ете ді. 
Та ри хи бағ дар ла ма лар, маг нит тас па лар да ғы жаз ба лар оқу шы лар 
үшін бі лім кө зі, эмо циялық, адам гер ші лік ық пал ету дің күш ті құ-
ра лы бо лып та бы ла ды. Осын дай ды быс тық құ рал дар дың кө ме гі 
ар қа сын да та ри хи тұл ға лар дың ті рі дауысы, көр кем әде биет шы-
ғар ма ла ры нан үзін ді лер, му зы ка шы ғар ма ла ры та рих са ба ғын да 
пай да ла ны лып, оқу шы лар ға жет кі зі ле ді. 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: